11 Ağustos 2019
DENGELENMENİN DEĞİL EN AĞIR KRİZİN FATURASI
Türkiye 17 yıl sonra yıllık düzeyde ilk kez cari fazla verdi. Dış kaynak bıçak gibi kesildiğinden ithalatı, yatırımları finanse edecek para bulunamadığından ekonomi küçüldü, işsizlik arttı, Hazine rekor düzeyde borçlanma yaptı ve rekor düzeyde nakit açığı verdi.
Yıllık kümülatif (birikimli) cari denge geçen yıl haziran ayında 57.1 milyar dolar düzeyince açık vermişken bu yıl haziranda 538 milyon dolarlık fazla oluştu. Böylece 2001 krizinden bu yana ilk kez yıllık birikimli cari denge fazla verdi. Hazine ve MALİye Bakanı Berat Albayrak yaptığı açıklamada, şunları söyledi: "Yaşanılan tarihi kur ataklarına rağmen dengelenme sürecini hedeflerimizin de ötesine taşıdık. Türbülanstan çıktık, ithalattaki köpüğü azaltırken, ihracatı artırarak 17 yıllık AK Parti iktidarlarında ilk kez yıllık cari fazla verdik. Katma değerli üretime ve ihracata dayalı ekonomi için dönüşümü sağlayarak, cari fazladaki bu başarıyı kalıcı hale getirmeyi amaçlıyoruz. Sağlıklı ve sürdürülebilir büyüme için gerekli tüm adımları atacak ve ekonomide arzu ettiğimiz seviyeye ulaşacağız."
ALBAYRAK’IN DENGELENMESİ!
Cari dengedeki pozitif gelişme Albayrak’ın vurguladığı gibi "dengelenme sürecinin hedeflerin ötesine taşınması" değil, Türkiye ekonomisinin yapısal bir sorununun yansıması. Geçen yıllara ait büyüme ve cari denge verileriyle karşılaştırarak inceleyelim. Ekonominin yüzde 4.7 oranında küçüldüğü 2009 yılında (teğet geçen kriz) yıllık cari açık 11.3 milyar dolardı. Ekonominin yüzde altı oranında küçüldüğü 2001 yılında 3.7 milyar dolar cari fazla verildi. Türkiye ekonomisi geçen yılın son çeyreğinde yüzde üç, bu yılın ilk çeyreğinde de yüzde iki küçüldü. Yapılan tahminlere göre ekonomi bu yılın ikinci çeyreğinde de yüzde iki oranında küçüldü.
Bu veriler ışığında Ekim 2018 – Haziran 2019’u kapsayan dönemde yıllık düzeyde milli gelirde yüzde 2-3 düzeyinde bir küçülme söz konusu. Aynı dönemde oluşan dokuz aylık cari açık sadece 1.1 milyar dolar. Oysa ekonominin yüzde 7.4 büyüdüğü 2017 yılında 47.3 milyar dolarlık cari işlemler açığı verildi. Yine 74 milyar dolarlık açıkla rekor kırdığımız 2011 yılında ekonomik büyüme de yüzde 11.1 ile rekor seviyeye ulaştı.
AÇIK, BÜYÜME VE YATIRIM İLİŞKİSİ
Çünkü yatırım-tasarruf açığı bulunan ekonomide büyümek için yatırımların dış kaynaklarla finanse edilmesi gerekiyor. Dış kaynak bulunamadığında yatırımlar bıçak gibi kesiliyor. Böylece cari denge pozitife dönüyor. Yukarıda 2001, 2009, 2011 yılı büyüme ve cari işlemler verilerini dikkatinize sunduk. 2001 ve 2009’da ekonomik kriz yaşandı ve cari dengede düzelme oldu. Söz konusu iki yılda milli gelir verilerine göre yatırımlar sırasıyla yüzde 27 ve yüzde 20.5 azaldı. Hızlı büyümenin yaşandığı ve yüksek cari açık verilen 2011 yılında yatırımlar yüzde 23.8 arttı. Yatırımların yüzde 22.5 arttığı 2010 yılını istisna bırakıyoruz çünkü 2009’daki sert darama yüzünden yatırım artışında baz etkisi söz konusu. İlaveten yine 63.6 milyar dolar gibi yüksek tutarda açık verilen 2013 yılında ekonomi yüzde 8.5 büyürken, yatırım artışı yüzde 13.8 oldu. 2017’de ise yatırımlardaki artış yüzde 7.8 olarak hesaplandı.
FİNANSAL BALONLAŞMA KRİZ GETİRDİ
2018’in son çeyreği ile 2019’un ilk çeyreğine baktığımızda da benzer bir tablo söz konusu. Ekonominin yüzde üç küçüldüğü geçen yılın son çeyreğinde 2.1 milyar dolarlık cari fazla verildi. Yatırımlar harcamaları yüzde 12.9 azaldı. 2019’un ilk çeyreğinde 1.9 milyar dolar açık verildi yatırım harcamaları yüzde 13 azaldı. Oysa 2018’in ilk çeyreğinde yatırımlar yüzde 8.8 artmış, büyüme yüzde 7.4 olmuş, üç ayda 16.2 milyar dolar cari açık verilmişti. 2018’in ilk çeyreğinde yaşanan durumu balonlaşma olarak nitelendiren Marksist İktisatçı Prof. Dr. Korkut Boratav, o dönem Sol.org.tr’de kaleme aldığı yazılarında, cari dengedeki sürdürülemez yapının bir finansal krizin habercisi olduğuna işaret etmişti.
PARA GELMEYİNCE REZERVLER ERİDİ
Yukarıda da vurguladığımız üzere ekonominin yapısı gereği iç tasarruflar yetersiz olduğundan ekonomiyi potansiyelinin üzerinde büyütmek ve işsizliği azaltmak için dış kaynağa ihtiyaç duyuluyor. Ekonomi yeterli dış finansman bulamadığında cari açık da verilemiyor. Çünkü geliriniz yetersizse ilave harcama yapabilmeniz için borç almanız veya birilerinin size yatırım yapması gerekiyor. Bırakın yatırımı son 12 aylık süreçte sermaye çıkışı yaşanmış durumda. Haziran 2019 ödemeler dengesi raporunun birikimli verilerine baktığımızda bir yıllık dönemde yarım milyar dolar düzeyinde cari fazla oluştu. Bununla birlikte geçen yıl haziranda yıllıklandırılmış finansman girişi 41.6 milyar dolarken, bu yılın haziran ayı sonunda 9.8 milyar dolar finansman çıkışı var.
Yine 2018’in ilk altı ayında 31 milyar dolarlık açık verilmiş, 13.6 milyar dolarlık dış finansman yetersiz kalmış, rezervlerden 7.7 milyar dolar harcanmış yetmemiş açık 9.6 milyar dolarlık kaynağı belirsiz para girişiyle finanse edilmiş. Bu yıl ise altı aylık açık 3.2 oldu. Koskoca altı ayda net 1.7 milyar dolar finansman bulunabildi. Kalan kaynağı belirsiz para hareketleri negatif 161 milyon dolar oldu. Rezervlerden yaklaşık 1.6 milyar dolar harcandı.
YARIM TRİLYON DOLAR AÇIK VERDİK
Bütün bunların yanında Bakan Albayrak’ın "İthalattaki köpüğü azaltırken, ihracatı artırarak 17 yıllık AK Parti iktidarlarında ilk kez yıllık cari fazla verdik" açıklaması bir başka gerçeği daha gözler önüne seriyor. Söz konusu dönemde 576 milyar dolar tutarında cari işlemler açığı verildi. Böylece Türkiye ekonomisinin dış borç stoğu bu yılın ilk çeyreği itibarıyla 453 milyar dolar oldu. Bakan Albayrak, ithalattaki köpüğü aldıklarını ifade etse de Ticaret Bakanlığı ve TÜİK verilerine göre hububat, mineral yakıt ve yağlar (enerji ithalatı) dışındaki tüm ithalat kalemlerinde ciddi oranlarda düşüş söz konusu. Bu kalemlerin birçoğu üretim için gerekli sermaye ve ara malı mahiyetindeki ürünler olduğundan doğrudan ihracat odaklı üretim dışında yatırımların durmasının bir yansıması da burada gözleniyor. Yılın ilk yedi ayında ihrcat yüzde 3.07 artarken, ithalat yüzde 18.67 azaldı. Böylece ülkenin dış ticaret hacmi de yüzde 9.78 daraldı.
Türkiye ekonomisinin yapısı gereği dış kaynak akımları kesilip özel sektör tüketim ve yatırım harcamalarını düşünce, kamu devreye girer. Bu nedenle Merkez Bankası’ndan aktarılan 38 milyar TL’lik temettü geliri ve 21 milyar TL’lik ihtiyat akçesinin ilk dilimine rağmen Hazine nakit dengesi Cumhuriyet tarihi rekoru kırarak yedi ayda yaklaşık 74 milyar TL açık verdi. Hazine söz konusu dönemde 97.9 milyar TL ile rekor düzeyde borçlandı. TÜİK istatistiklerine göre Nisan 2018-Nisan 2019 döneminde 784 bin kişi işini kaybetti. Cari fazlanın bedeli; ekonomide küçülme, yatırımlarda çökme, işsizlikte artış, devletin kasasının tarumar olması sonucunu getirdi.
HASAR TESPİTİ İÇİN DÜZENLEME TAMAM
Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK), bankalardan kredi kullanan şirketlerin bağımsız denetim raporu sunma zorunluluğu sınırının 500 milyon TL’den 100 milyon TL’ye düşürülmesini planlıyor. Bloomberg HT’nin haberine göre, BDDK kaynaklarından edinilen bilgiye göre düzenleme kapsamında bulunan yüzde 33 düzeyindeki bankacılık sektörü nakdi kredilerinin söz konusu değişiklik ile yüzde 47’ye yükseldiği belirtildi. Böylece sistemik risk oluşturabilecek büyüklükteki daha fazla kredilerin düzenleme kapsamına girmiş olacak. Buna göre Yeni Ekonomi Programı kapsamında yapılan düzenleme ile hasar tespiti için denetimlerin kapsamı genişletilmiş oldu.
