Korona salgını, gıda konusunda çok boyutlu değişikliklere ve kaygılara yol açıyor. Bir yandan, virüse karşı güçlü olmak için sağlıklı beslenmenin önemi herkes için daha da arttı. Öte yandan, istediğimiz yiyecekleri bulamama konusunda ilk anda korku yaşandı ve insanlar, gıda istiflemeye başladı. Korkulanın aksine, kısa vadede pek sorun yaşanmadı. Avrupa Gıda Güvenliği Ajansı’nın (EFSA), virüsün yiyecek yoluyla bulaşmadığını açıklaması da üreticileri ve tüketicileri rahatlattı ve sevindirdi.

 

Fakat büyük bir kesimin eve kapanmasıyla, orta ve uzun vadede gıdayı kim üretip tedarik edecek endişeleri gündeme geldi. Yetkilileri ve uzmanları en çok kaygılandıran diğer husus ise, yeni bir gıda krizi olasılığıdır. Bu nedenle Gıda ve Tarım Örgütü’nün (FAO) Genel Direktörü Qu Dongyu, mart sonunda konuşma yaparak geçmişteki hataların tekrar edilmemesi gerektiği, yanlış politikaların yeni bir krize yol açabileceği ve bunun özellikle fakir ülkelerde insani bir felakete dönüşebileceği konusunda uyardı.

 

 

2008 yılında küresel ekonomik krize paralel olarak, gıda krizi yaşanmıştı. Gıda stokları hızla azalmış ve fiyatlar çok yüksek seviyelere ulaşmış, birçok yerde kargaşa ve isyanlara yol açmıştı. Qu Dongyu’nun kastettiği ‘geçmişteki hatalar’ ise, tahıl ihracatı yapan bazı ülkelerin, ihraç ettikleri ürünlere kısıtlamalar getirmeleri ve bunları ithal eden ülkeleri zor durumda bırakmalarıydı. Mesela Çin, Hindistan, Brezilya ve Mısır gibi ülkeler, kendi halklarına kalsın diye başka ülkelere olan pirinç ihracatını yasakladılar. Arjantin, Rusya ve Ukrayna gibi buğday üretip ihraç eden diğer ülkeler ise buğdaya yüksek tarife getirdiler veya ihracatını durdurttular. Böylece, bir yandan zaten yüksek olan fiyatların daha da yükselmesine yol açtılar, diğer yandan da bu ürünlere muhtaç olan ülkeleri zor durumda bıraktılar. 1980 yılından beri insanların tahıllardan elde ettikleri kalorilerin yüzde 20 ila yüzde 50 arasındaki miktarının en az bir uluslararası sınırdan geçtiği düşünülürse, ani değişim etkilerinin ne kadar geniş kapsamlı olabileceğini anlamak mümkün.

 

 

Birçok ülkede, ‘tarım seferberliği’ çağrısı yapıldı ve özellikle salgın nedeniyle işsiz kalanlar sebze ve meyve hasadına katılmaları için teşvik edildi. Hatta devletten yardım alanlara bu yardımların kesilmeyeceği sözü dahi verildi. Aslında bu salgın, tarımın ne büyük ölçüde göçmen işçilere bağlı olduğunu gösterdi. Dünyadaki tarım işlerinin yüzde 25’ten fazlası göçmenler tarafından yapılmakta. Avrupa’nın sebze ve meyve yetiştiricileri, her yıl düşük gelirli ülkelerden mevsimlik göç yapan yüzbinlerce işçiye bağımlı. Mesela, Fransa’nın 200,000 işçiye ihtiyacı var. Almanya’da bu sayı 300,000, İngiltere’de ise 90,000. İşler zor olmasına rağmen, ücretler çok düşük. Bu ülkeler çözümü yine Doğu Avrupa’dan, özellikle de Romanya’dan gelecek işçilerde buldu. Hasatta çalışacak göçmenler için sınırı geçme yasağı kaldırıldı ve çiftçiler, bu işçiler için charter uçuş seferleri ayarladılar. Sağlık ve güvenlik önlemleri de hemen uygulanmaya kondu. Fakat dünyanın diğer yerlerinde de hasat konusunda sorunlar var. Örneğin, ABD’nin Meksika’dan gelecek işçilere verdiği vize sayısını azaltması nedeniyle oradaki çiftçiler zorluk yaşıyor. Hindistan’da ise sokağa çıkma yasağı nedeniyle şehirlerden her yıl hasat sırasında göç eden işçiler bu yıl henüz gidemedi.

 

 

Bu pandemi durumunun bize gösterdiği en büyük gerçek, küresel gıda düzeni dediğimiz bu sistemin ne kadar kırılgan ve şoklara karşı savunmasız olduğudur. Birçok ülkenin kıtlık yaşayıp yaşamaması bir ihracat yasağına bakıyor; tarladaki ürünün hasat edilip edilmemesi bir seyahat yasağına bağlı ve birçok insanın aç kalıp kalmaması bir bedava yemeğe bağlı. Bir yandan mağazalarda boş raflar varken diğer tarafta ürünün tarlada çürümesi, gıda düzeninde bir şeylerin yanlış olduğunu gösteriyor. 1970’lerde ‘Yeşil Devrim’ adı altında gıda üretiminin artırılmasına yönelik kimyasal gübre ve ilaçlar kullanılmaya başlandı ve tek ürüne dayalı büyük endüstriyel tarıma geçildi. Ardından maliyet etkinliği için gıda tedarik zincirleri büyütüldü ve büyük süpermarketler ortaya çıktı. Bu gelişmeden sonra, kalite kontrol politikaları ve üretimle ilgili standartlaştırma amaçlı birçok yasa çıkarıldı. Ve son olarak, biyolojik mühendislik adı altında genetiği değiştirilmiş tohum ve gıdalar üretilmeye başlandı. Sonuç; yiyeceğin meta haline gelmesi – hatta üzerinde fiyat bahisleri oynanması, insanların gıdanın kaynağından giderek uzaklaşmaları, toprağın kalitesinin ve verimliliğinin azalması, ekolojik yıkım ve kirlilik, küçük çiftçiler üzerinde baskılar, birçok sağlık sorunları, satın alınan gıdaya güvenin azalması ve farklı tatların kaybolması oldu. Sadece 30-40 yılda küresel gıda düzeni öyle bir boyuta ulaştı ki sadece 10 çok-uluslu şirket dünyadaki tüm yiyecek ve içecek endüstrisini kontrol ediyor ve sadece 4 çok-uluslu şirket, dünyadaki tohum piyasasını elinde tutuyor. Bu şirketler, devletleri ve hükümetleri etkileyebilecek güçtedir.

 

 

 

Koronadan önce Gıda ve Tarım Örgütü’nün istatistiklerine göre dünyada 820 milyon insan, yani nüfusun yüzde 12’si kronik açlık yaşıyordu. Bunlara ek 113 milyon kişi ise savaş, çatışmalar veya iklim krizi gibi etkenler nedeniyle açlık tehlikesiyle karşı karşıyaydı. Bu kişiler dışarıdan gelen gıda yardımına bağımlı durumdalar ve virüsün daha da yayılması, insani yardım kuruluşlarının çalışmasını etkilediğinden dolayı bu insanlar için bir felakete dönüşebilir. Korona salgını, yiyeceğe erişim konusunda herkesin eşit olmadığını ve var olan eşitsizliklerin daha da derinleşeceği gerçeğini de gösterdi.