Rusya Federasyonu, işgücüne katılım oranının yüzde 61,9 olduğu ve ücretlilerin sayısının 65,2 milyona ulaştığı bir ülkedir.

TEKGIDA-İŞ SENDİKA AKADEMİSİ

Kadınların işgücüne katılım oranı yüzde 55,1’dir. Bu oran erkeklerde yüzde 70,0’tir. 65,2 milyonluk ücretlinin 32,9 milyonu erkek, 32,3 milyonu kadındır. Kendi hesabına çalışanların sayısı 4,4 milyon, ücretsiz aile çalışanlarının sayısı 250 bin ve işverenlerin sayısı da 1,0 milyondur.

Rusya Federasyonu’nda sendikalaşma oranı düşmektedir. 2010 yılında yüzde 37,1 olan sendikalaşma oranı, bu konuda en son verinin sağlandığı 2015 yılında yüzde 30,5 olmuştu.

Diğer birçok ülkeden farklı olarak, toplu iş sözleşmesi kapsamındaki işçilerin oranı sendikalaşma oranının altındadır. Bu konuda en son veri 2013 yılına aittir. 2013 yılında sendikalaşma oranı yüzde 31,3 iken, toplu iş sözleşmesinden yararlanma oranı yüzde 22,8 düzeyinde kalmıştı.

Rusya Federasyonu’nu diğer birçok ülkeden ayıran diğer bir özellik, grev sayısındaki düşüklüktür. Uluslararası Çalışma Örgütü verilerine göre, 2014-2020 döneminde grev ve lokavtlar nedeniyle kaybolan işgünü sayısı son derece azdır. Bu dönemde yalnızca 2015 yılında bu rakam 10 binin üstündedir; 10.171’dir. Örneğin, 2019 yılında grev ve lokavt nedeniyle kaybolan işgünü kaydedilmemektedir. Greve çıkan işçi sayısı da yalnızca 2015 yılında 1000’in üstündedir. Diğer yıllarda ya hiç işçi greve çıkmamıştır, ya da greve çıkan toplam işçi sayısı 1000’in altındadır.

DÜZENLEYİCİ MEVZUAT

Rusya Federasyonu Anayasası bireysel ve toplu iş uyuşmazlıklarında grev hakkını tanımaktadır. Anayasada işverenlerin lokavt yetkisine ilişkin bir düzenleme yoktur. Anayasanın 37. maddesi şöyledir: “Bireysel ve toplu iş uyuşmazlıklarında bunların çözümü için, federal yasalarla düzenlendiği biçimde, grev hakkı da dahil, hak tanınacaktır.”

İş Yasasında grev “işçilerin bir toplu iş uyuşmazlığını çözüme kavuşturmak amacıyla çalışmayı gönüllü olarak reddetmeleridir” biçiminde tanımlanmaktadır. İş Yasasının bir başka maddesinde de, Rusya Federasyonu Anayasası’nın 37. maddesine gönderme yapılarak toplu iş uyuşmazlıklarında işçilerin grev hakkının olduğu belirtilmektedir.

Diğer taraftan, bazı federal yasalarda grev hakkı kısıtlanmıştır. Devlet memurları ve askerler gibi çalışanlara demiryolu taşımacılığı, havayolu taşımacılığı, kurye hizmetleri ve belediye hizmetlerinde kısıtlamalar söz konusudur.

Devlet memurlarının bir uyuşmazlığı çözümlemek için resmi görevlerini yerine getirmekten vazgeçmeleri, diğer bir deyişle, grev yapmaları, yasaktır. Aynı yasak, askeri personel için de geçerlidir.

GREV KARARININ ALINMASI

Grev kararı belirli bir kuruluşta çalışan işçilerin yaptıkları toplantıda alınır. İşçiler tarafından bir toplu iş uyuşmazlığını çözmekle görevlendirilmiş temsil niteliğine sahip bir kuruluş da grev kararı alabilir.

Grev kararının meşru olabilmesi için bir işverenin istihdam ettiği tüm işçilerin yarıdan fazlasının katıldığı bir toplantıda bu kararın alınmış olması gerekir. Eğer böyle bir toplantı işçilerin seçtiği delegelerden oluşacaksa, delegelerin en az üçte ikisinin grev kararını onaylaması gerekmektedir.

GREVİN TANIMI

Yukarıda da belirtildiği gibi, İş Yasası, grevi bir toplu iş uyuşmazlığını çözüme kavuşturmak amacıyla işçilerin gönüllü olarak belirli bir süre işlerini yapmayı reddetmeleri olarak tanımlamaktadır. Diğer bir deyişle, grevde, bir toplu iş uyuşmazlığının çözüme kavuşturulması amacı bulunmalıdır. Bu durum doktrinde dayanışma eylemlerinin ve siyasi grevlerin yapılmasına kısıtlamalar getirildiği biçiminde yorumlanmıştır. Her iki eylem türünde de grevin amacı bir toplu iş uyuşmazlığının çözüme kavuşturulması değildir. Bu nedenle, dayanışma grevleri, siyasi grevler ve devlete karşı grevler yasaktır.

Rusya çalışma mevzuatında dayanışma grevlerine veya hükümetin politikalarını etkilemeye yönelik grevlere ilişkin hükümler bulunmamaktadır.

Rusya’da uyarı grevlerinin yapılması mümkündür. İş Yasasının 410. maddesine göre işyerinde bir uyuşmazlık çıkması durumunda oluşturulacak bir uzlaştırma komitesinin 5 gün çalışmasından sonra bir sonuç elde edilememişse, bir uyarı grevi yapılabilir. Uyarı grevi 1 saati geçemez ve toplu iş uyuşmazlığı sürecinde ancak bir kez uyarı grevi yapılabilir. İşveren uyarı grevinin yapılacağından en az 3 gün önce bu eylem konusunda bilgilendirilecektir. Uyarı eylemi sürecinde asgari düzeyde hangi çalışmaların sürdürülmesinin gerektiği konusunda İş Yasasındaki normal grevlere ilişkin hükümler geçerlidir.

İş Yasasına göre bir toplu iş uyuşmazlığının ortaya çıkması ve çözüme kavuşturulması sürecinde, işçilerin gündeme getirdikleri talepleri desteklemek amacıyla toplantı ve gösteri yapmaları ve grev gözcüleri aracılığıyla çalışma yürütme hakları vardır. Sendikalar Kanununun 14. maddesi de işçi haklarının korunması için sendikalara toplantı düzenleme, gösteri yapma, grev yerinin önünde grev gözcüleri bulundurma ve diğer toplu eylemleri gerçekleştirme haklarını tanımaktadır. Bu eylemlerin hangi biçimde gerçekleştirileceği ise 2004 yılında kabul edilmiş olan özel yasa ile düzenlenmiştir.

Doktrinde iş yavaşlatma, işyerinde oturarak işi durdurma veya kuralları tam olarak uygulayarak yavaş çalışma türü diğer toplu eylem türlerinin mevzuatta yasaklandığı ve bu nedenle bunlara izin verilmediği yorumu yapılmaktadır. Bu eylem türlerinin yasal grev kabul edilmeyeceğine ilişkin görüşler yaygındır. Geçmişte, toplu eylem biçimi olarak açlık grevlerine de rastlanmıştır.

GREVE KATILABİLECEK OLANLAR

Yukarıda belirtildiği gibi Rusya Federasyonu Anayasası’nın 37. maddesi toplu iş uyuşmazlıklarının çözüme kavuşturulmasının bir aracı olarak grev hakkını tanımaktadır. Bu anayasal hak mutlak bir hak değildir ve federal mevzuatın diğer düzenlemeleriyle birlikte ele alınmalıdır.

Rusya Federasyonu Anayasası’nın 55. maddesi kişilerin ve yurttaşların hak ve özgürlüklerinin federal mevzuat ile kısıtlanabilmesinin, ancak anayasal sistemin temel ilkelerinin, ahlakın, sağlığın, diğer kişilerin hak ve çıkarlarının korunması ve ülkenin savunması ile devletin güvenliğini savunmak amacıyla mümkün olduğunu belirtmektedir.

İş Yasasının 413. maddesine göre grev hakkı federal yasayla kısıtlanabilir. İş Yasası ve diğer federal yasalar aşağıda belirtildiği biçimde grev hakkına kısıtlamalar getirebilmektedir. İş Yasasına göre greve katılmak işçinin gönüllülüğü temelinde gerçekleşebilir. Hiçbir kimseye greve katılmaya veya katılmamaya yönelik baskı uygulanamaz. Şiddet veya şiddet tehdidi kullanılarak veya kişinin bağımlılık durumundan yararlanarak bir kişiyi greve katılmaya veya greve katılmamaya zorlamak cezai yaptırıma tabidir ve kişiler için 500 ile 1000 ruble, yetkililer için 1000-2000 ruble para cezası uygulanır.

Acil durumlarda ve temel hizmetlerde grev hakkına ilişkin kısıtlamalar vardır. İş Yasasının 413. maddesi aşağıdaki durumlarda grevin yasadışı olacağı ve greve izin verilmeyeceği belirtilmektedir:

Sıkıyönetim veya acil durum dönemlerinde veya acil durumlara ilişkin mevzuat uyarınca özel önlemlerin ilan edildiği durumlarda; Rusya Federasyonu silahlı kuvvetlerinin birimlerinde, ulusal savunma, ulusal güvenlik, acil durumlarda hayat kurtarma, araştırma ve kurtarma ve yangınla mücadele ile ilgili işlerde ve ulusal felaketlerin önlenmesi ve bunlarla mücadelede doğrudan sorumlu olan birimlerde; yasaların uygulanmasıyla ilgili kurumlarda; tehlikeli sanayi işletmelerinde ve acil tıbbi yardım merkezlerinde.

Enerji temini, ısıtma ve ısı sağlama, su temini, gaz temini, hava, demiryolu ve su ulaştırması, iletişim ve hastaneler gibi halka sağlanan temel hizmetler ile doğrudan bağlantılı kuruluşlarda bir grevin yapılması, ulusal savunma ve devlet güvenliği veya halkın yaşamı ve sağlığı açısından bir tehdit oluşturuyorsa, grev hakkı kısıtlanabilir.

Bir toplu iş uyuşmazlığının konusu olmayan iş durdurma veya grev yasaktır. İşverenin veya işveren temsilcisinin ilgi alanına girmeyen bu toplu iş sözleşmesinin kapsamı dışında olan bir konu nedeniyle yapılan grev, mahkemelerce, bir grev olarak değil, disiplin ihlali olarak değerlendirilmektedir.

Uluslararası Çalışma Örgütü’nün temel hizmetlere ilişkin tanımı (“aksaması ile nüfusun tümünün veya bir bölümünün yaşamını, kişisel güvenliğini ve sağlığını tehlikeye atacak hizmetler”) Rusya Federasyonu için de geçerlidir.

Rusya Federasyonu Devlet Hizmetleri Federal Kanunu’na göre devlet memurlarının bir uyuşmazlık nedeniyle görevlerini yapmamaları yasaklanmıştır. Belediye hizmetlerinde çalışanlar için de aynı yasak geçerlidir. Federal kurye hizmetleri işçilerinin grev yapması da yasaktır.

Hava trafik kontrolü görevini yerine getiren sivil havacılık personelinin grev yapmasına, yurttaşların hak ve meşru çıkarlarını korumak ve devletin savunma ve güvenliğini sağlamak amacıyla, izin verilmemektedir.

Kamu demiryolu sektöründe çalışan işçilerin grev yapması yasaktır. Bu yasak demiryolu taşımacılığının trenlere ilişkin tüm görevlilerini kapsamaktadır. Hangi mesleklerin grev yasağı kapsamında olduğu federal yasayla belirlenmektedir. Bu liste o kadar geniştir ki, hemen hemen hiçbir demiryolu çalışanı grev yapamaz.

Nükleer santral yakınlarında grev yapılması yasaktır. Nükleer Enerji Kullanımına İlişkin Federal Yasa nükleer enerji santrallerinin yakınlarında grev, toplantı, gösteri, grev gözcülüğü, ulaştırmanın engellenmesi ve diğer tür toplu eylemleri yasaklamaktadır.

Rusya Federasyonu Ceza Yasası’na göre cezaevlerinde bulunan hükümlülerin grev yapmaları yasaklanmıştır.

İş Yasasının 412. maddesi bir grev sürecinde asgari düzeyde yapılması gereken işleri düzenlemektedir. Bunlar her sektörde ayrı ayrı belirlenmektedir.

Rusya Federasyonu’nun veya bir parçasının hayati çıkarlarının korunması amacıyla Rusya Federasyonu Hükümeti’nin uyuşmazlığın uygun mahkeme tarafından çözülebilmesi amacıyla grev hakkını askıya alma yetkisi vardır. Ancak bu askıya alma süresi 10 takvim gününü geçemez.

İş Yasasına göre sürmekte olan bir grevin halkın sağlığı ve güvenliği açısından doğrudan bir tehdit oluşturması durumunda, mahkemelerin, başlayacak bir grevin uygulanmasını 15 güne kadar erteleme veya başlamış olan bir grevi 15 güne kadar bir süre durdurma yetkisi bulunmaktadır.

Rusya Federasyonu çalışma mevzuatı, grev sırasında greve çıkmış işçilerin yerine yeni işçi alınmasını yasaklamamaktadır. İş Yasasının 59. maddesine göre, işe gelmeyen işçinin işte bulunmadığı süre için belirli süreli iş sözleşmesiyle işçi alınması mümkündür. Çalışma mevzuatında işçinin hangi nedenlerle işe gelmemesi durumunda yerine işçi alınabileceği konusunda bir düzenleme olmadığından, grev sırasında meydana gelen işe devamsızlıkta da bu olanak işverenler tarafından kullanılabilmektedir.

GREV PROSEDÜRÜ

İşçiler veya temsilcileri eğer uzlaştırma süreci toplu iş uyuşmazlığının çözümünü sağlayamamışsa, işveren veya işveren temsilcileri uzlaştırma sürecine katılmamışsa, işveren, toplu iş uyuşmazlığının çözüme kavuşturulma sürecinde varılan anlaşmanın gereklerini yerine getirmemişse veya taraflar açısından bağlayıcı olan bir hakemin kararlarını uygulamamışsa, işçiler bir eylemin hazırlığını başlatma hakkına sahiptir. Bu durumun tek istisnası, grev veya diğer tür eylemlerin yasayla yasaklanmış olmasıdır. İş Yasasının 410. maddesi bu kurala bir istisna getirmektedir. Eğer bir sendika veya sendikanın üyesi bulunduğu bir sendikalar konfederasyonu bir grev ilan etmişse, işyerindeki işçilerin kararı üzerine uzlaştırma sürecine gidilmeden grev uygulamasına geçilebilir.

Grev çağrısı işyerindeki işçilerin veya işçi delegelerinin aldığı kararla hayata geçirilebilir. İşçilerin tümünün katıldığı toplantıda tüm işçilerin yarıdan fazlasının, delegelerle yapılan toplantıda ise delegelerin en az üçte ikisinin grevi onaylaması gerekmektedir.

Ancak eğer işçilerle bir toplantı yapılamazsa, işyerindeki işçilerin yarıdan fazlasının imzalarının toplanması koşuluyla, sendikanın yetkili organının grev kararı alma hakkı vardır.

Grevin uygulanması için grev uygulama tarihinden en az 10 takvim günü önce durumun işverene bildirilmesi gerekmektedir. Bir saatlik uyarı grevinin yapılabilmesi ise, işverenin en az 3 gün önceden yazılı olarak uyarılmasıyla mümkündür.

Grev kararı şu noktaları belirtmelidir: Grev ilanı ve uygulamasına yol açan toplu iş uyuşmazlığında tarafların üzerinde anlaşamadığı konular; grevin başlama gün ve saati; greve katılması beklenen işçi sayısı; grevi yönetecek birimin adı ve uzlaştırma sürecinde işçileri temsil edecek kişiler; grev süresince sürdürülmesi gereken asgari hizmetlere ilişkin öneriler.

Rusya Federasyonu’nda bir grev ancak grev kararının alınmasından sonraki 60 günlük süre içinde uygulamaya başlanabilir.

Grev sırasında işveren, grevi uygulayan sendika, yerel yönetim kurumları ve grevden sorumlu olan birim, kamu düzenini ve işverenin mülkünün bütünlüğünü ve işçilerin güvenliğini güvence altına almakla, işyerindeki makina ve teçhizatın korunmasıyla ve insanların yaşamı ve sağlığı açısından bir tehdit oluşturacak işlerin önlenmesi için gerekli önlemleri almakla sorumludur.

Çalışma barışı yükümlülüğü: İş Yasası, yürürlükte bulunan toplu iş sözleşmesinin ilgili koşullarının uygulanması durumunda toplu iş sözleşmesinin yürürlük süresi içinde herhangi bir eylemden kaçınılması gerektiğini belirtmektedir. Bu konuda yargı kararları bulunmamakla birlikte, bu kısıtlama nispi bir çalışma barışı yükümlülüğü olarak yorumlanmaktadır.

GREVE KATILMANIN SONUÇLARI

İş Yasasına göre bir greve katılmak işyerinde çalışma disiplininin ihlali olarak yorumlanamaz veya bu nedenle işçinin işten çıkarılması mümkün değildir. Ancak mahkemece bir grevin yasadışı ilan edildiği durumlarda, greve devam edenler bu kısıtlamanın kapsamı dışındadır.

Greve katılan işçiler hakkında disiplin önlemlerinin alınması ve uygulanması yasaktır.

Greve katılan işçiler grev bittikten sonra işyerindeki eski pozisyon ve görevlerine sahip olacaklardır.

İşveren, grev süresince grevci işçilerin ücretlerini ödememe hakkına sahiptir. Ancak grev süresince asgari düzeyde çalışmayı sürdürmek zorunda bulunan işçilerin ücretleri ve diğer alacakları ödenecektir.

Bir toplu iş uyuşmazlığının çözüme kavuşturulması sürecinde, toplu iş sözleşmesi veya diğer anlaşmalarla, greve katılmış işçilerin grev süresi için ek ödeme veya tazminat almaları sağlanabilir.

Grevdeki işçilerin devletin veya sosyal güvenlik kurumunun yaptığı işsizlik ödeneği gibi yardımlardan grev süresince yararlanması mümkün değildir. Grev sırasında ilgili sendikanın grevci işçilere ne kadar grev yardımı yaptığı konusunda veri bulunmamaktadır.

Bir greve katılmayan ve ancak çalışmaları engellenen işçilere İş Yasasında belirtilen miktarlarda ödeme yapılmaktadır. Ayrıca İş Yasasına göre işverenin bir hatasına bağlı olarak işyerinde çalışmanın durması durumunda işçilerin ortalama ücretlerinin en az üçte ikisi miktarında bir ücret ödenecektir. İşverene veya işçilere bağlı olmayan nedenlerle işin durması halinde de işçilerin kök ücretlerinin üçte ikisinden az olmayacak bir ödeme yapılması gerekmektedir. İşyerinde işin hangi nedenlerle durduğu konusunda bir uyuşmazlık çıkması durumunda karar vermeye iş mahkemesi yetkilidir.

Bir grev sırasında işverenin greve katılmayan işçileri başka işlerde çalıştırabilme hakkı vardır.

Toplu iş uyuşmazlığının sonuçlandırılma sürecinde yapılan bir toplu iş sözleşmesi ve diğer anlaşmalarla greve katılmamış işçilere daha farklı bir ücret sisteminin iygulanması mümkündür.

İş Yasasının 415. maddesi lokavtın yasaklanması ile ilgilidir. Ancak bu yasak işçilerin bir toplu iş uyuşmazlığına katılmaları nedeniyle işten çıkarılmasının yasaklanması biçiminde anlaşılmaktadır. Lokavt, İşçinin bir toplu iş uyuşmazlığına veya bir greve katılması nedeniyle işveren tarafından işçilerin işten çıkarılması olarak tanımlanmaktadır. İşveren grev sonrasında grevci işçileri grev öncesindeki işlerinde görevlendirmekle yükümlüdür.

İş Yasasında öngörülen koşulları, prosedürleri ve gereklilikleri yerine getirmeden alınan bir grev kararı yasadışıdır.

Bir grevin yasadışı ilan edilebilmesi için, işveren veya bir kamu yetkilisinin başvurusu üzerine ilgili bölgedeki yüksek mahkeme karar verir.

Yargı kararıyla bir grevin yasadışı ilan edilmesi durumunda, bu kararın grevin yürütümünden sorumlu birim tarafından tüm işçilere iletilmesi gerekmektedir. Bu yargı kararı derhal uygulanmak durumundadır. İşçiler, mahkeme kararının bir kopyasının grevi yürüten birim tarafından kendilerine iletilmesinden sonra en geç ertesi gün grevi bitirmek ve işbaşı yapmak zorundadır.

İş Yasasına göre, grevi yürüten birimin kendilerine grevin durdurulması kararını iletmesinin ardından grevi sürdüren işçiler, çalışma disiplinini ihlal ettikleri gerekçesiyle, işe devamsızlık nedeniyle işten çıkarılma gibi yaptırımlarla karşılaşabilirler. Yasadışı greve ilişkin mahkeme kararının uygulanmaması kendi başına bir disiplin önlemi gerektirmemekle birlikte, mahkeme kararının ertesi günü işe gelmemek yasadışı bir davranış olarak kabul edilmektedir. Böyle durumlarda işçi için uygulanan yaptırım, işçinin işyerindeki yükümlülüklerini yerine getirmekten kaçınmış olmasına dayandırılmaktadır.

Yargının bir grevi yasadışı ilan etmesinden sonra grev kararı alan ve uygulayan işçi örgütü, ortaya çıkan zararları tazmin etmekle yükümlüdür. Ödenecek tazminatın miktarı mahkeme tarafından belirlenecektir.