Tekgıda-İş Sendika Akademisi’nin bu haftaki raporunun konusu, Tekgıda-İş ile TEKEL Genel Müdürlüğü arasında 7.6.1980 tarihinde bağıtlanan toplu iş sözleşmesinin önemli düzenlemeleridir.

TEKGIDA-İŞ SENDİKA AKADEMİSİ

Tekgıda-İş Sendika Akademisi’nin bir önceki raporunda, 1968 yılında Tekgıda-İş’i oluşturacak olan sendikaların TEKEL işyerleriyle 1964 yılında ilk kez bağıtladıkları toplu iş sözleşmesinin önemli maddeleri verilmişti.

Tekgıda-İş Sendika Akademisi’nin bu haftaki raporunun konusu, Tekgıda-İş ile TEKEL Genel Müdürlüğü arasında 7.6.1980 tarihinde bağıtlanan toplu iş sözleşmesinin önemli düzenlemeleridir. Böylece, 1964-1980 döneminde TEKEL işyerlerinde çalışan işçilerin çalışma koşullarında ve haklarında sendikal örgütlülük sayesinde gerçekleştirilen gelişme karşılaştırılabilecektir.

Bu toplu iş sözleşmesinin önemi, 12 Eylül 1980 darbesi öncesinde özellikle kamu sektöründe bağıtlanan son toplu iş sözleşmelerinden olmasıdır. 12 Eylül 1980 darbesi sonrasında, süresi sona eren ve henüz bağıtlanmamış olan toplu iş sözleşmeleri, işçi temsilcilerinin azınlıkta olduğu Yüksek Hakem Kurulu’na gönderildi ve Yüksek Hakem Kurulu’nun kararları toplu iş sözleşmesi kabul edildi.

Toplu iş sözleşmesi metni aynı yıl Tekgıda-İş Sendikası ve TEKEL Genel Müdürlüğü tarafından ayrı ayrı yayımlandı. (TEKEL Genel Müdürlüğü ile TEKGIDA-İŞ Sendikası Arasında İşkolu Düzeyinde İmzalanan Toplu İş Sözleşmesi, 1.3.1980-28.2.1982, Tekgıda-İş Yay., İstanbul, 1980)

Toplu iş sözleşmesi görüşmeleri sırasında “işçi pazarlık komitesi” şu kişilerden oluşuyordu: İbrahim Denizcier, Nazmi Ceylandağ, Bülent Öztuğ, Zeki Gedik, Orhan Balta, Kaya F.Gülsoy ve Turhan Göbekli.

“İşveren pazarlık komitesi” de şu kişilerden oluşuyordu: Selahattin Uçankan, Özcan Ünal, İ.Hakkı Başman, Tayfun Zaimoğlu, Hüseyin Tahsin Savaş, Mehmet Erdem, Tevfik Yeldan ve Tülay Özerman.

Toplu iş sözleşmesinin bazı maddeleri aşağıda sunulmaktadır:

M.4. Sözleşmenin Yürürlük Süresi: 1.3.1980-28.2.1982.

M.7. Sendika Üyesi Olmayan İşçilerin Ücret ve İş Koşulları: “İşveren, akid sendika üyesi olmayan işçilere bu toplu iş sözleşmesinde saptanmış bulunanlardan daha yüksek ücret ve daha iyi iş koşulları uygulamamayı kabul eder.”

M.24. Mevsim veya Kampanya İşlerinde İşçi Alınması: “Mevsim veya kampanya işlerinde çalışmakta iken işin bitmesi nedeniyle hizmet akdi askıya alınan sendikalı işçilere; ayrıldıkları işyerlerinde aynı mevsim veya kampanya işinin yeniden başlaması halinde, bu işyerinde öncelikle işbaşı yaptırılır.”

M.25. Ölen İşçilerin Eşi ve Çocuklarının İşe Alınması: “Çalışmakta iken ölen işçilerin eşi veya birlikte oturup bakmakla yükümlü bulunduğu çocuklarından biri, ölümü izleyen 45 gün içinde başvurdukları takdirde uygun kadro varsa derhal, uygun kadro yoksa,  kadro sağlandıktan sonra öncelikle işe alınırlar. (…) Bu kişiler işe alınırlarken sınava tabi tutulmazlar.”

M.26. Askerlik Sebebiyle İşten Ayrılanların Tekrar İşe Alınması: “İşveren, bu Toplu İŞ Sözleşmesinin yürürlüğe girmesinden sonra askerlik görevini yapmak için işinden ayrılan akid Sendika üyesi işçileri (tazminat almak suretiyle iş akdi feshedilenler hariç), askerlik görevinin sona erdiği tarihten başlayarak 45 gün içinde işyerine başvurdukları takdirde eski işi boş olanları eski işlerine, eski işi boş olmayanları -kabul etmeleri kaydiyle- eski işlerinin benzeri bir işe almayı taahhüt eder.”

M.28. Deneme Süresi: “İşe yeni alınan işçiler 1475 sayılı Kanunun 12. maddesinde öngörülen 1 aylık deneme süresine tabi tutulurlar.”

M.30. İş Süresi: “Normal çalışma süresi haftada 48 saattir. 48 saatlik sürenin günlere dağılımı, Cumartesi günü saat 13’e kadar çalışılacak şekilde düzenlenir. Cumartesi ve Dini Bayramların arife günü hariç olmak üzere günlük çalışma süresi içerisinde saat 12’den 13’e kadar 1 saat yemek pasdosu ve her iş günü saat 10.00 ve 15.’de üretim ve imalat işlerinde çalışan işçilere münhasır olmak üzere 15’er dakikalık sigara paydosu verilir. (…) 15’er dakikalık sigara pasdosları iş süresinden sayılır ve bu süreler için ücret kesintisi yapılmaz.”

M.31. Şişe Kontrolünde Çalışan İşçilerin Dinlenme Zamanları: “Bu toplu iş sözleşmesi kapsamına giren işyerlerinde imla kısmında çalışan şişe kontrolü işçilerine, her saat başında on dakika ücretli dinlenme izni verilir. Bu işçilere ayrıca sigara paydosu izni verilmez.”

M.33. Vardiya Usulü İş: “İki veya üç vardiya halinde çalışılan işyerlerinde işçilere, çalışma süresinin ortasında yarım saat dinlenme ve sigara paydosu verilir. Yemek bu paydosta yenir. Dinlenme ve sigara paydosları çalışma süresinden sayılır ve bu süreler için ücret kesintisi yapılmaz. (…) Vardiya esasına göre çalışan işçilere fazla mesai yaptırılamaz. İki vardiya halinde çalışılan işlerde ikinci vardiyada çalışan işçilerin ücreti, üç vardiya halinde çalışılan işlerde  de bu vardiyalardan çalışma süresinin yarısından fazlası gece devresine rastlayan vardiya işçilerinin ücreti yüzde 50 zamlı olarak ödenir. İş saatleri, üç posta halinde çalışıldığı takdirde, bir vardiya işçilerinin gece çalışması yapacakları şekilde düzenlenir.”

M.34. Fazla Mesai: “İşverence; fazla çalışma yapılmasına gerek görülen hallerde ve genel tatil ve ulusal bayram günlerinde, fazla mesai yaptırılacak ve tatil günlerinde çalıştırılacak işçilerin muvafakatı alınır. Şu kadar ki, akid sendika, işveren tarafından fazla mesai yapılması gerekli görüldüğü takdirde, o işyerinde yeteri kadar işçinin fazla mesai yapmasını sağlamak için gayret göstermeyi taahhüt eder. Fazla mesai ücretleri, esas saat ücretine nazaran % 50 zamlı ödenir.”

M.40. Hizmet Zammı ve Devam Zammı: “(A) Hizmet Zammı: Bu zam I – II – III. sınıflarda 25 kuruş, IV. sınıfta 30 kuruş, V. sınıfta 35 kuruş, VI. sınıfta 40  kuruş ve VII. sınıfta 45 kuruş olarak verilir. (…) (B) Devam Zammı: İşçinin işe alındığı veya son hizmet zammını aldığı tarihten itibaren (1) haftalık çalışma süresi 6 iş gününe göre düzenlenmiş olan işyerlerinde, bir senelik hizmeti sonunda 250 iş günü, (2) haftalık çalışma süresi 5 iş gününe göre düzenlenmiş olan işyerlerinde, bir senelik hizmeti sonunda 198 iş günü fiilen çalışmış olan işçilere verilen zamdır. (…) Bu zam I – II – III. sınıflarda 100 kuruş, IV. sınıfta 200 kuruş, VI. sınıfta 300, VI. sınıfta 400 ve VII. sınıfta 500 kuruş olarak ödenir. (…) (C) Devam zammına hak kazanan işçilere ayrıca hizmet zammı verilmez ve her iki zam bir arada uygulanmaz.”

Madde 45. Toplu İş Sözleşmesi ile İşçi Ücretlerine Yapılan Zam: “Bu toplu iş sözleşmesinin kapsadığı işyerlerinde çalışmakta bulunan Tekgıda-İş Sendikası üyesi işçilerin (gemi adamları dahil), 1.3.1980 ve 1.3.1981 tarihindeki saat ücretlerine, aşağıda uygulama esasları belirtilen miktarlarda zam yapılmıştır. (1) 1.3.1980 (hariç) tarihinden önce işe giren işçilerin saat ücretlerine birinci yıl 40 TL, ikinci yıl 50 TL zam yapılacaktır. (2) 1.3.1980 – 28.2.1981 (dahil) tarihleri arasında işe girecek işçilerin saat ücretlerine birinci zammının yarısı olan 20 TL, 1.3.1981 tarihinde ise ikinci yıl zammı olan 50 TL eklenecektir. (3) 1.3.1981 tarihinden itibaren işe girecek işçilerin saat ücretlerine yalnız ikinci yıla ait 50 TL zam yapılacaktır. Bu toplu iş sözleşmesi dönemi içinde, yeni bir asgari ücret tesbit olunması halinde, yeni asgari ücretin yürürlük tarihinden sonra işyerlerine alınacak yeni işçilere ait ücret uygulaması, Geçici 2. Madde gereğince yapılacaktır.”

M.50. Ulusal Bayram ve Genel Tatil Günlerinde Çalışan İşçilere Verilecek Ücret: “Bu toplu iş sözleşmesi kapsamına giren işyerlerinde çalışan işçilerden, Ulusal Bayram ve Genel Tatil günlerinde çalışanlara (hafta tatili hariç) Ulusal Bayram ve Genel Tatil yevmiyelerine ilaveten çalışmalarına kekabül eden ücretleri yüzde 100 zamlı ödenir.”

M.57. Yıllık Ücretli İzin: 1-5 kıdem yılında 3 iş haftası; 5-15 kıdem yılında 4 iş haftası; 15 yıldan fazla kıdem yılında 5 iş haftası yıllık ücretli izin verilir. “Ücretli izne çıkacak işçilere izne başlamadan önce 2.000 TL tutarında sosyal yardım yapılır.”

M.59. Ücretli Mazeret İzni: “İşçinin çocukları ve kardeşlerinin evlenmesi, ana, baba, eş, kardeş veya çocuklarının ölümü ve çocuğunun doğumu, yahut yukarıda söz üdilenlerin bulundukları yerde tabii afet vukuu hallerinde, işçiye sonradan belgelemesi koşuluyla 2 iş günü ücretli izin verilir.”

M.60. Askerlik Yoklaması Ücretli İzni: “Muvazzaf askerlik yoklamalarında muayeneye tabi tutulmak üzere işyerinden ayrılması gereken işçiye, bu işlem için iş günü içinde izin verilir. İşçinin fiilen bulunmasını gerektirmeyen yoklamalar toplu olarak işyeri işçi temsilcileri eliyle yaptırılır.”

M.62. Ücretsiz İzinler: “Mazeretleri nedeniyle ücretsziz izin isteyenlere bir takvim yılında üç aya kadar ücretsiz izin verilebilir.”

M.68. Yemek: “İşyerinde çalışan işçilere çalıştıkları günlerde bir öğün yemek verilir.”

M.71. Çocuk Zammı: “Çocuk başına 50 lira çocuk zammı ödenir.”

M.72. Öğrenim Yardımı: “Bu toplu iş sözleşmesi kapsamına giren akid sendika üyesi daimi işçilere ve gemi adamlarına yılda bir defa (a) ilkokulda okuyan her çocuk için 600 TL si, (b) ortaokul, lise veya dengi okullarda okuyan her çocuğu için 1.200 TL si, (c) yüksek öğretim yapan her çocuğu için 2.200 TL si öğrenim yardımı yapılır.”

M.73. Yakacak Yardımı: “Bu toplu iş sözleşmesi kapsamına giren işyerlerinde çalışan akid sendika üyesi işçilere ayda net 2.000 TL yakacak yardımı ödenir.”

M.74. Giyim Yardımı: “Bu toplu iş sözleşmesi kapsamına giren işyerlerinde çalışan akid sendika üyesi işçilere (gemi adamları hariç) yılda bir defa ve Haziran ayında 6.000 TL giyim yardımı yapılır.”

M.75. İlave Tediye: “Bu toplu iş sözleşmesinin kapsadığı işyerlerinde çalışan akid sendika üyesi işçilere, 6772 sayılı Kanun gereğince her yıl için iki aylık istihkakları tutarında verilmekte olan ilâve tediyeye ek olarak, sözü edilen kanun esaslarına göre hesaplanacak birer aylık tutarında iki ilâve tediye daha işveren tarafından ödenir.”

M.76. Doğum Yardımı: “Çocuğu dünyaya gelen işçiye doğum halini doğum ilmühaberi ile belgelemesi şartiy e1.000 TL si tutarında doğum yardımı yapılır. Bu yardım doğan çocuğun sayısına göre verilir.”

M.77. Cenaze Yardımı: İşçinin kendisinin ölümünde 4.000 TL, yakınının ölümü halinde 1.500 TL.

M.78. Evlenme Yardımı ve İzni: “Evlenen işçilere 30 günlük çıplak ücreti tutarında evlenme yardımı yapılır. (…) Evlenenlere 5’er gün ücretli izin verilir.”

M.79. Evlenen Kadın İşçilerin İş Akidlerinin Feshinde Sosyal Yardım: “Evlenen kadın işçilere, evlendikleri tarihten başlayarak bir yıl içinde iş akidlerini feshini istedikleri takdirde” 1 yıl kıdemde 100 saatlik, 3 yıl kıdemde 200 saatlik, 5 yıl kıdemde 300 saatlik, 10 yıl kıdemde 400 saatlik ücretleri tutarında “sosyal yardım” yapılır.

M.80. Sigara: “Bu toplu iş sözleşmesi kapsamına giren işyerlerinde çalışan; mevsim veya kampanya işçileri dahil 18 yaşından büyük (18 yaş dahil) bütün işçilere fiilen çalıştıkları her iş günü için bir paket (20 adet) Bafra sigarası bedelsiz olarak verilir.”

M.81. Jübile: İşyerinde 15 yılını dolduranlara 20 günlük, 20 yılını dolduranlara 1 aylık, 25 yılını dolduranlara 2 aylık, 30 yılını dolduranlara üç aylık ücretleri tutarında kıdem ikramiyesi verilir.

M.85. Sigorta Tarafından Ücret Ödenmeyen İstirahatlerde Hastalık Yardımı: “3 gün ve daha fazla olmak üzere verilecek istirahatlerde, Kurumca ücret ödenmeyen ilk iki güne ait normal ücretleri, İdarece tama iblağ edilmek suretiyle hastalık yardımı olarak ödenir. İşçinin iki gün istirahat alması halinde kendisine İdarece Hastalık Yardımı ödenmez. (…) İşyeri dışında ve aynı şehirdeki sağlık kuruluşlarına vizite veya kontrol muayenesine gönderilecek işçilere de, sağlık kuruluşuna vardıkları ve o yerlerden ayrıldıkları saatler, sözü geçen kuruluş tarafından verilecek belge ile belirlenmişse, o saatler arasında; belirlenmemişse, 3 saati aşmamak kaydıyla bu maddenin (a) bendindeki esaslar çerçevesinde hastalık yardımı ödenir.”

M.87. Muvazzaflık Hizmeti Dışında Askere Alınan İşçilere Yapılacak Sosyal Yardım: “Tekel işyerlerindeki hizmet akidleri aralıksız olarak en az bir yıldan beri devam etmekte iken muvazzaflık hizmeti dışında, talim görmek veya manevralara katılmak üzere silah altına alınan işçilerden; (a) evli olup eşi ve çocukları çalışmayanlara veya bakmakla yükümlü muhtaç ana veya babası olanlara, her iş günü için 6 saatlik ücretleri tutarında, (b) evli olup eşi veya çocukları çalışanlara veya evli olmayıp bakımı ile yükümlü ana ve babası bulunmayanlara her iş günü için 4 saatlik ücretleri tutarında sosyal yardım yapılır.”

M.92. İşçi Koruma Sandığı: “Bu toplu iş sözleşmesi kapsamında işyerlerinde çalışan işçilerin aylık ücretlerinin % 2’si oranında kesilecek paralar işyerlerinde mevcut işçi koruma sandıklarına yatırılır.”

M.93. Dinlenme Kampları: “İşveren; İstanbul, İzmir, Adana, Erdek, Mudanya, Trabzon, Kocaeli, Diyarbakır ve Elazığ (Gölcük gölü)’da yaz dinlenme kampı yardımı yapmayı kabul eder.”

M.95. İş Kazası Tazminatı ve İş Kazası Prim Tarifesi

M.108. İşbaşı: “İşe başlama saatinden en çok 10 dakikaya kadar geç işe gelen işçilere ayda 2 defayı geçmemek kaydıyla çalışmalarının ilk yarım saatinin ücreti ödenmeyerek işbaşı yaptırılır.”

M.109. Yoklama: “İşyerinden dışarı çıkan ve işyeri amirinin lüzum göreceği hallerde de içeri giren, her işçi yoklanır. Yoklamaya tabi olacak işçiler, işyeri kapısına konulacak bir ışık tertibatı ile belli edilir. Bu ışık tertibatı o işyerinde çalışan işçilerin % 40’ının yoklanmasını sağlayacak şekilde ayarlanır. İhbar veya işverence görülecek lüzum halinde yukarıdaki hükümle bağlı kalınmaksızın haklarında ihbar yapılan veya lüzum görülen işçiler aranır. Taraf sendika bu madde hükmünün kötüye kullanılmaması için işçiler nezdinde gerekli telkinlerde bulunacaktır.”

M.119. Aşılanma: “Sağlık hastalık tehlikesi hallerinde veya gerekli görüldüğü takdirde işçilere, aşı yapılır. Sağlık yönünden bir sakınca olmadıkça her işçi aşılanmak zorundadır.”

M.121. Kırılan veya Bozulan Eşyanın Ödetilmesi: İşçinin ihmali veya kusuru yüzünden kırılan veya bozulan eşyanın bedeli kendisine ödettirilir. Zararın miktarı, İşyeri İş Münasebetleri Komitesi aracılığı ile ve ilgili işçinin savunması alınmak suretiyle Ayniyat Talimatnamesi hükümleri gözönünde btutularak saptanır. Zarar miktarının, işçinin 10 günlük yevmiyesini aşması halinde işyerinin yasal haklarını kullanmak serbestisi saklı kalmak kaydiyle, fazlasının uygun taksitlerle ödenmesi isteği hakkında Genel Müdürlükçe kesin karar verilir.”

M.130. İhbar Önelleri: 1-3 yılda 8 hafta; 3-10 yılda 11 hafta; 10 yıldan fazlada 14 hafta. Ücretli iş arama izni 3 saat.

M.132. Kıdem Tazminatı: “1.3.1980 tarihine kadar Tekel işyerlerine girmiş olan işçiler ve gemi adamları için kıdem tazminatı ödeme gün sayısı 40 gündür.”

Geçici M.4. Ulusal Savaş Sanayiine Yardım: “İşveren bu toplu iş sözleşmesinden yararlanan Tekgıda-İş Sendikası üyesi işçilerden, kurulacak Ulusal Savaş Sanayii için açtıracağı devamlı yardım fonuna her ay 10 TL lık bağışı aylık ücret bordrolarından tahsil ve toplanan bağışı Sendikanın göstereceği bir banka hesabına yatırmayı kabul eder.”

Geçici M.5. Körler Vakfına Yardım: “İşveren, bu toplu iş sözleşmesinden yararlanan Tekgıda-İş Sendikası üyesi bulunan işçilerin ilk artış farklarından bir defada Beyaz Baston haftasında 10 TL olmak üzere aylık ücret bordrolarından tahsil edeceği bağışı Altı Nokta Körleri Eğitme ve Kalkındırma Vakfının İstanbul’daki Akbank Topağacı Şubesinde açtırdığı hesaba yatırmayı kabul eder. bu fona bağışta bulunmak istemediklerini dilekçe ile bildirenlerden, bildiri tarihinden itibaren kesinti yapılmaz.”