Tarlada 15 lira olan 1 kilogram domatesin fiyatı Antalya’dan İstanbul’a yolculuk sonrası 29,69 lirayı aşarken, yetiştiği ilçede bulunan marketlerdeki fiyatı da nakliye masrafı olmamasına rağmen daha ucuz değil.

Tarladan sofraya gelene kadar katlanan meyve-sebze fiyatları Türkiye gündeminin ilk sıralarındaki yerini korurken, Milliyet en çok tüketilen tarımsal ürünlerden domatesin, pazarcı ve market tezgâhına gelene kadar yaşadığı fiyat yolculuğuna tanık oldu. Alışveriş için çarşı-pazara giden vatandaşlar karşılaştıkları fahiş fiyatlar sebebiyle elleri boş dönerken, Türkiye’deki domates üretiminin yaklaşık yüzde 15’inin gerçekleştirildiği Antalya’nın Kumluca ilçesinde de ilk dikkat çeken, nakliye gideri olmamasına rağmen marketlerdeki fiyat farkı oldu. Üç farklı zincir markette yapılan incelemede 1 kg domates fiyatının 27,75 TL ile 29,95 TL arasında değiştiği görüldü.

Oysa hâl esnafı üreticiyle tüccara aynı faturayı kestiklerini söylüyordu. Üreticiden ürünü aldıkları fiyata tüccara sattıklarını söyleyen hâl esnafının kestiği fatura 15 liraydı. Bir başka deyişle domates tarladan Kumluca Hâli’ne 15 liraya gelmiş, hâlden 15 liraya çıkmış, ancak nasıl olduysa hâlin karşısındaki, sadece 100 adımda ulaşılan markette fiyatı neredeyse 30 lira olmuştu. Vatandaşın aklındaki, “Marketçi mi suçlu, aracı mı?” “Hangi kalemler ücreti belirliyor?”, “Arada fırsatçı var mı?” sorularını yönelttiğimiz Kumluca Ticaret Borsası Başkanı Fatih Durdaş, domatesin fiyat yolculuğunu şu sözlerle anlattı:

‘KOMİSYONCU FARK KOYAMAZ’

“Tarlada kullandığımız ilaç, gübre ve benzeri her şeyi alırken döviz ile alıyoruz, satarken TL ile satıyoruz. Halkımızın alım gücü zayıfladı. Asgari ücrete zam yapıldı ama ürünlere daha çok zam geldi. Hava durumlarına göre domates 75- 90 gün arasında hasat edilir. Çiftçi tarladan topladığı ürününü hâldeki komisyoncuya getirir. Hale getirilen domatesler ayrışır, ezilmiş bozulmuşlar kilogramdan düşülür. Satışa gidecek domatesler için üreticiye fatura kesilir ve ürünler satılır. Komisyoncular üreticiye ne kadar fatura kestiyse ürünleri alan kişilere de aynı faturayı keser. Yani üreticiden 5 TL’ye aldığı ürüne 5 TL’lik fatura keser. Sattığı kişiye komisyon ücreti eklemez. Çiftçiye kesmiş olduğu faturadan hizmet bedelini düşer kalanını çiftçiye öder. Bu ticarette tüketiciye ek maliyet bindirilmez. Buradaki bilinmesi gereken hassas nokta bu. Ezilen kötü olmuş domatesler de genellikle salça firmalarına, lahmacun pide yapan esnafa gönderilir. 22 Ekim 2022 tarihinde domatesin çiftçiden Kumluca Hâli’ne girişi 10 TL idi. 12 Temmuz 2023 tarihinde ise bu rakam 15 TL oldu. Hâle 15 TL’ye giren bir domatesin Kumluca’dan İstanbul Hâli’ne ulaşım masrafı da kilogram başına 5,49 TL. Böylece 29 Temmuz 2023 tarihi itibariyle domatesin İstanbul Hâli’ne girişi kg başına 20,49 TL’ye çıkıyor. İstanbul Bayrampaşa Hâli’nden ise 21,69 TL’ye çıkıyor. Ürünün fiyatı hâlden çıktıktan sonra pazar ve marketçilerin insiyatifine kalıyor.”

‘ÇİFTÇİNİN GARANTÖRÜYÜZ’

Kumluca Hâli’nde komisyonculuk yapan Bülent Filiz de fiyatların artmasında rollerinin olmadığını belirterek, “Komisyoncu çiftçinin garantörüdür. Komisyoncu aradan çıkarsa bugün çiftçinin elinde 100 ton ürün varsa markete 50 ton lazımsa diğer 50 tonu kolay kolay satamaz. Ama bizler çiftçilerimizin elindeki ürünleri alıp kendilerinin nezaretinde birçok tüccara satıyoruz. Çiftçiden ürünü kaç paraya alıyorsak faturamızı keseriz. Karşı tarafa da çiftçiden aldığımız tutarı yine fatura ederiz. Payımızı çiftçiden alırız” dedi.

‘ÇİFTÇİ DESTEKLENSİN’

Maliyetlerinin 2- 3 katına çıkmasından yakınan Kumluca’da domates üreticisi Mehmet İpek, şu ifadeleri kullandı: “Her şey dövizle satılıyor. Aylarca emek verdiğimiz ürünler bizi geçindiremez oldu. Çiftçinin desteklenmesi gerekiyor. Mazot desteği çok önemli. Traktörümüze aldığımız mazot artık yetişmiyor. Komisyoncular olmasa belki de ürettiğimiz ürünler elimizde kalacak. Ne zaman paraya sıkışsak çalıştığımız komisyonculardan destek alıyoruz. Sezon bittiğinde gübre için, ödemelerimiz için bile komisyonculardan destek alırız.”

‘ANLAYIŞ İSTİYORUZ’

Domatesleri şehir dışına taşıyan kamyon şoförü Nuh Tez, mazot masraflarının artmasından yakınıyor. Tez, “Mazot fiyatlarının artışından çok etkilendik. En büyük maliyet mazot. Yollarda yediğimiz yemeği bile düşünür hale geldik. Masraflar çok ağır. Anlayış bekliyoruz” dedi.

‘ÜRETİLDİĞİ YERDE DAHA PAHALI’

İstanbul Hâli’nde toptancılık ve komisyonculuk yapan Kadir Keleş, “Antalya’dan İstanbul Hali’ne gelen 15 TL’lik bir domatesin en az 4 ila 4,5 TL masrafı var. Ancak 19 TL’ye mal olan bu domatesleri pazar ve toptancılar 15 TL’ye almıyor. Çoğu fiyat sorup gidiyor. Baktığınızda domates, üretildiği yerlerde daha pahalıya satılıyor. Bize emanet olan bu ürünleri satamaz heba edersek, üretici bir dahaki sefere bize ürün yollamaz. O yüzden bozulmadan satmak durumundayız” dedi.