İşçilerin iş güvencesi açısından yürürlükteki İş Kanununun hükümleri dışında işyeri yönetmelikleri ve toplu iş sözleşmelerinin eki niteliğindeki disiplin hükümleri veya yönetmelikleri önemlidir.

TEKGIDA-İŞ SENDİKA AKADEMİSİ

İşverenin işyerinde tek taraflı olarak yayınladığı ve işçiler tarafından tek tek imzalanarak işçinin dosyasına konmamış olan iç yönetmeliklerin bağlayıcılığı yoktur. Ancak, işyerinde bağıtlanan bir toplu iş sözleşmesinin eki niteliğindeki disiplin yönetmelikleri işçileri bağlar. Bu disiplin yönetmeliklerinde işçinin işten çıkarılmasına ilişkin ayrıntılı düzenlemeler bulunmaktadır. Bazı hükümler işverenin işçiyi işten çıkarmasını zorlaştırırken, bazı hükümler, işçinin bazı hataları tekrarlaması durumunda, işverene işçiyi işten çıkarma yetkisi tanımaktadır.

Tekgıda-İş Sendika Akademisi’nin bu raporunda, 1963 yılında 275 sayılı Toplu İş Sözleşmesi Grev ve Lokavt Kanununun kabul edilmesinin hemen sonrasında bazı sendikalar tarafından bağıtlanan toplu iş sözleşmelerinde yer alan disiplin düzenlemeleri içinde işten çıkarma konusundaki hükümler sunulmaktadır:

Petrol-İş – Selâhattin Beyazıt İşyerleri, 1964-1966

İşten Çıkarmalar:

A – Suçlu Çıkarmalar:

1) Suçlu çıkarmayı gerektiren fiiller şunlardır:

1. a) İşçinin, İşverenin veya vekilinin yahut bunların aileleri efradından birinin şeref ve namusuna halel getirecek veya ahlakı ifsat edecek mahiyette sözler ve hareketlerde bulunanlar,
2. b) İşçinin, İşverene veya vekiline yahut bunların ailelerinden birine veyahut İşverenin diğer bir işçisine karşı tecavüz veya tehditte bulunması yahut işyerine sarhoş olarak gelmesi ve alkollü içki getirmesi,
3. c) İşçinin İşverenin emniyetini suistimal etmek, işyerinde hırsızlıkta bulunmak, yahut işyerinde işlenmiş şahsi bir suçtan dolayı 7 günden fazla hapis cezası ile cezalandırılan ve cezası tecil edilmeyen bir suç işlemesi (işverenin ihmalinden doğacak mahkumiyet halleri dışında),
4. d) İşçinin kendi kastı veya ağır bir ihmali yüzünden işin emniyetini tehlikeye düşürmesinden, İşverenin malı olan veya malı olmayıp da, emaneti altında bulundurulan makinaları, tesisatı veya sair eşya ve maddeleri 20 günlük ücretinin tutarı ile ödeyemeyecek derecede ziyaa uğratması,
5. e) Disiplin cezalarından işten çıkarmayı mucip fiil ve hareketlerde bulunmak (Disiplin cezaları işbu Toplu İş Sözleşmesine ekli 3 No.lı cetvelde gösterilmiştir.

B – Kabahatli Çıkarmalar:

1) Kabahatli suçlu çıkarmayı gerektiren fiiller şunlardır:

1. a) İşçinin İşverenden izin almaksızın veya meşru bir sebebe dayanmaksızın ardı ardına 3 iş günü veya bir ay içinde aralıklı olarak 5 iş günü işine devam etmemesi,
2. b) İşçinin işyeri dışında işlediği bir suçtan dolayı 2 aydan fazla hapis cezasına mahkum edilmesi ve cezasının tecil edilmemiş olması,

2) Kabahatli Çıkarmalarda:

1. a) Kıdemi ne olursa olsun işçiye herhangi bir ihbar öneli tanınmaz.
2. b) En az 3 yıl kıdemi bulunmak şartiyle çalışarak idrak ettiği her bir tavim yılı için 15 günlük ücreti tutarında tazminat ödenir (sadece yukarıda (b) paragrafına uygulanır.)

İŞ DİSİPLİNİ VE CEZALARDA İŞTEN ÇIKARMA

İşyerinde belli işe başlama, dinlenme ve işten ayrılma şart, kanuni ve gereksel müddetlere riayet etmemek (5. Kez)

Vazifesi ve san’atı ile ilgili verilen işi kabul etmemek, tayin edilen yerde ve işte çalışmamak, verilen işi muntazam surette itina ile ve iş icaplarına göre yapmamak (4. Kez)

İş saatleri içinde izin almadan herhangi bir sebeple işinden ayrılmak (4. Kez)

İşverene ve memurlarına hakarette bulunmak, şeref ve itibarını kıracak sözler sarfetmek (2. Kez)

Kendilerine teslim edilen veya iş icabı kullandıkları ve muhafazaya mecbur oldukları alet ve edevatı iyi kullanmamak, bakmamak, lüzumlu ihtimamı göstermemek (5. Kez)

İşyerinde silah, kesici yaralayıcı veya vurucu alet bulundurmak (4. Kez)

İşverene, iş sahiplerine veya üçüncü şahıslara ait olup, kendilerine veya murakabesine teslim edilen veyahut vaziyet ettiği eşya, alet ve edevat vesaireyi çalmak, satmak ve şahsi menfaatinde kullanmak (1. Kez)

İşveren, vekili veya amirleri ile alakalıların verecekleri emir ve talimatı dinlememek (5. Kez)

Memarüz etmek ve herhangi bir bahane ile işten kaçmak (4. Kez)

Ar ve hicabı mucip ve ahlaka aykırı hareketlerde bulunmak (1. Kez)

İşyerinde siyasetle uğraşmak (5. Kez)

İşçiyi kanun dışı greve veya kanunda yazılı haklar ve şartlar dışında greve zorlamak (1. Kez)

Her türlü işleri sabote etmek (1. Kez)

Vasıtaların sefere çıkmalarından önce veya sefer esnasında yapacağı işin ehemmiyetine ve yolculuğun icaplarına göre alınması gereken her türlü tedbirleri almamak ve kontrolları yapmamak ve yaptırmamak ve bir arızaya sebebiyet vermek (3. Kez)

Nakil vasıtalarına herhangi bir surette yolcu almamak (1. Kez)

Gaz, benzin gibi yanıcı ve parlayıcı maddeleri umumi emniyet için dikkatli kullanmamak (5. Kez)

Açık alevli bir ziya veya ateş ile yapılan çalışmalarda dikkatli davranmamak (5. Kez)

İşyerinin ve müştemilatının herhangi bir noktasında vukua gelen yangını gördüğü halde katen en süratli şekilde itfaiyeye ve ilgililere haber vermemek (3. Kez)

Vazifeleri ve alakaları olmadığı halde elektrik tesisatı ve çıplak elektrik nakilleri ile oynamak (5. Kez)

Her türlü tezgah, makine ve tesislerin etrafında korunma maksadı ile konulmuş emniyet tertiplerini sökmek veya bozmak (5. Kez)

Vazifesi ve bilgisi dışında olan alet, teçhizat ve vasıtaları kullanmak veya karıştırmak (5. Kez)

Yangına sebebiyet vermek (3. Kez)

Koruyucu aşı tatbikatına riayet etmemek ve devre muayenelerine gelmemek (5. Kez)

İş icaplarına göre dağıtılmış olan koruyucu alet, malzeme ve giyim eşyasını iş esnasında kullanmamak (5. Kez)

Yukarıda yazılı hususlara riayet etmemek suretile meydana getirecekleri kazalara ait zarar ve ziyan tazmin ettirilmekle beraber ayrıca hizalarında gösterilen disiplin cezaları verilir. İka edilen zarar 20 günlük ücreti tutarını geçtiği takdirde işbu Toplu aİş Sözleşmesinin 6. maddesinin A bendinin (d) şıkkı tatbik edilir.

Petrol-İş – Keir and Cawder Arrow Drilling (U.K.) Company, 1964-1966

Madde 13

İNZİBATİ TEDBİR

(1) İhtar Mektubu:

Çalışması ve/veya tavrı hareketi Şirket nazarında kifayetsiz görülen veya bir suç işlemiş bulunan ve her iki halde de bu hareketi Şirket nazarında derhal işine son verilmesini icap ettirmeyen işçiye bir ihtar mektubu verilir.

Bu ihtar mektubu işçinin dosyasına selahiyetli Şirket memuru tarafından geçirilir fakat mektubun tarihinden itibaren bir sene zarfında işçinin çalışması ve tavrıhareketi tatminkar görülürse, bu mektup kaydı işçinin sicilinden çıkarılır.

(2) İhbarsız ve Tazminatsız İşten Çıkarma Halleri:

Şirket aşağıda belirtilecek sebeplerle işçinin iş akdini ihbarsız ve tazminatsız olarak feshederek işten çıkarma hakkını muhafaza eder.

1. a) İş akdi yapıldığı sırada akdin esaslı noktalarından birine müteallik vasıflar ve şartlar kendisinde bulunmadığı halde bunları haiz olduğunu ileri sürmek yahut hakikate uygun olmayan malumat vermek veya beyanatta bulunmak gibi hallerde işçinin iş vereni yanıltması,
2. b) İşçinin, işverenin veya vekilinin veyahut bunların aileleri efradından birinin şeref ve namusuna halel getirecek veya ahlakını ifsad edecek mahiyette sözler söylemesi veya hareketlerde bulunması,
3. c) İşçinin işverenin veya vekilinin evinde ikamet ettiği takdirde yaşayış tarzının o evin adap ve erkanına uygun veya umumi ahlak bakımından uygun olmaması,

ç) İşçinin, işverene veya vekiline, yahut bunların aileleri efradından birine veyahut işverenin diğer bir işçisine karşı tecavüz veya tehdidde bulunması yahut işyerine sarhoş olarak gelmesi veya alkollü içki getirmesi,

1. d) İşçinin işverenin emniyetini suistimal etmek, hırsızlıkta bulunmak, işverenin mesleki sırlarını ifşa etmek gibi sadakate uymayan hareketlerde bulunması, yahut işyerinde işlenmiş bir suçtan dolayı yedi günden fazla hapisle cezalandırılan ve cezası tecil edilmeyen bir suç işlemesi,
2. e) İşçinin işverenden izin almaksızın veya maşru bir sebebe dayanmaksızın ardı ardına iki gün veya bir ay içinde cem’an üç iş günü işine devam etmemesi; işyerinin iç yönetmeliği veya iş sözleşmesinin şartları gereğince yapmakla mükellef bulunduğu ödevleri ifaden kendisine vaki ihtara rağmen imtina etmesi,
3. f) İşçinin kendi kasdı veya ağır ihmali yüzünden işin emniyetini tehlikeye düşürmesi, işverenin malı olan veya malı olmayıp da emaneti altında bulunan makineleri, tesisatı veya sair eşya ve maddeleri 30 (otuz) günlük ücretinin tutarıyla ödeyemeyecek derecede hasara uğratması,
4. g) İşçiyi bir haftadan fazla bir müddetle çalışmaktan men eden mücbir sebeplerin hâdis olması,
5. h) İşçinin bulaşıcı veya istihrah verici bir hastalığa musap olduğunun anlaşılması.

Maden İşçileri Sendikası – E.K.İ. 1964

M.51

İş Akdinin Feshi:

Bir işçinin İş Kanununun 16. maddesinin II. bendinde yazılı ahlak ve hüsnüniyet kaidelerine uymayan hâl ve hareketlerde bulunması veya bir yıl içinde üç defa yazılı ihtar, yahut yevmiye kesimi cezalarından biri ile cezalandırılmış olması halinde eylem, Müessese Disiplin Kurulunca karara bağlanır.

Teksif – Sümerbank, 1964

DİSİPLİN CEZALARI

Cezalar

Madde 54. Disiplin cezaları aşağıda gösterilmiştir:

1. a) İhtar
2. b) Üç günlüğüne kadar para cezası
3. c) İşten çıkarma.

Madde 55. Disiplin suçları ağırlık derecelerine göre yukardaki maddede gösterilen cezalardan biri ile cezalandırılır. Bunlar 44 üncü maddede her yasak fiilin karşısında a, b, c rumuzlarıyla gösterilmiştir. Bu rumuzlar 54 üncü maddede a, b, c olarak gösterilen cezalara tekabül eder.

Madde 56. Tekerrür halinde 44 üncü maddede gösterilen cezanın bir üstü verilir. Tekerrüründen maksat aynı disiplin suçunun aynı işçi tarafından tekrarlanmasıdır.

Ancak; bu toplu sözleşmenin yürürlüğe girmesinden evvel verilen disiplin cezaları tekerrüre esas alınmaz ve işçilerin terfiinde nazara alınmaz.

İŞÇİLERİN RİAYETLE MÜKELLEF OLDUKLARI HUSUSLAR

Madde 44. İşçiler:

1) Kendilerine verilen istihsal, imalat ve teknik emniyet malzemesini ve teçhizatını ve makinaları usulüne uygun olarak kullanmak, (a, b, c)

2) İş esnasında, gerek kendileri ve gerekse arkadaşları için tehlike yaratabilecek her türlü ihmal ve dikkatsizliklerden sakınmak, (a, b, c)

3) İşyerlerinde gördükleri tehlikeli herhangi bir halden ve alet veya makinalardaki noksan ve arızalardan hemen en yakın amiri veya ilgilileri haberdar etmek, (a, b)

4/a) Her ne suretle olursa olsun işyerinde yangına sebebiyet verecek hareketlerde bulunmamak, (a, b, c)

4/b) Yangın başlangıcı veya yangın vukuunda keyfiyeti itfaiyeye ve ilgililere haber vermekle beraber bu konuda hususi tamim ve emirlerde belirtilen şekilde hareket eylemek, (a, b, c)

5) İşyerinde arkadaşlarının kazaya uğraması, yaralanması, hastalanması veya bayılması halinde keyfiyeti ilgili kısım nezaretçisine (ustabaşına veya en yakın amirine) bildirmek, (a, b, c)

6) İşyerinin temizliğine riayet etmek, (a, b)

7) İş emniyeti ve işçi sağlığının korunması bakımından mer’i mevzuat ile bu konuda alınmış ve yazılı olarak kendilerine duyurulmuş bütün karar tedbir ve emirlere harfiyen riayet etmek, (a, b, c)

8) İşçilerin sağlığını korumak ve iş emniyeti nizamnamesi hükümleri gereğince kendilerine verilecek korunma levazımı ile iş elbisesi veya iş gömleği gibi giyim eşyasını işyerinde giymek, (a, b)

9) İş hayatı ile ilgili kanun, nizamname ve kararname ile bu toplu sözleşmede yazılı olan hususlar ve kanun, nizamname ve talimatname hükümlerine uygun olarak işveren tarafından tamim, tebliğ veya ilan edilecek emir ve talimatlara aykırı hareket etmemek, (a, b)

10) Müessese ile hizmet akdinin yapıldığı sırada bu akdin esaslı noktalarından birine müteallik vasıflar veya şartlar kendisinde bulunmadığı halde bunları haiz olduğunu ileri sürmemek veyahut hakikate uygun olmayan malumat vermek veya beyanda bulunmak suretiyle işvereni yanıltmamak, ©

11) Saat kartını müessesenin tesbit ettiği yerlerden alarak yanında taşımamak, okunmayacak şekilde kirletmemek, yırtmamak ve puantörleri haberi olmadan bulunduğu yerden alarak başka yere nakletmemek, (a, b)

12) Başkalarının saat kartını basmamak, (c)

13) Saat kartı üzerinde basılı saatlerde tahrifat yapmamak, (c)

14) Amirlere karşı nezaket ve terbiye kaideleriyle telif edilemeyecek tavır ve hareketlerde bulunmamak, ve iş arkadaşları ile işyerinin disiplin ve ahengini bozacak şekilde geçimsizlik yapmamak, (a, b, c)

15) İş esnasında iş arkadaşlarını her ne şekilde olursa olsun fuzuli yere işgal etmemek ve şakalaşmamak, (a)

16) Vazifesini ifada kayıtsızlık ve intizamsızlık göstermemek, (a, b)

17) Kendisine verilen işi sebepsiz yere geciktirmemek; verilen işten başka işlerle meşgul olmamak, (a, b)

18) İşin yapılmasında amirlerine veya kendisi ile beraber çalışanlara zorluk göstermemek, (a, b, c)

19) Maiyetindeki işçi ve çırakları zati hizmetlerinde kullanmamak, (a, b, c)

20) Hasta olduğunu bahane ile doktora çıkmayı itiyat haline getirerek bir ay içinde ikiden fazla ilaçsız veya istirahatsiz işbaşı almamak, (a, b, c)

21) Saat kartı yerine iş kartı kullanılması halinde bu kartların tâbi olduğu puantaj usulüne riayet etmek (a, b, c)

22) İzin, hastalık ve mücbir sebepler hariç işe muntazaman devam etmek, (a, b, c)

23) İş saati bitmeden izinsiz olarak işi terk etmemek, (a, b, c)

24) Vazifeye sarhoş gelmemek, işyerinde alkollü içki ve uyuşturucu maddeler kullanmamak, veya işyerinde bulundurmamak, (a, b, c)

25) Yazılı talimat olmadıkça iş saatinde her türlü hususi işleri yapmamak, (b, c)

26) İş saatinde amirinden müsaade almadan hususi ziyaretler yapmamak veya ziyaretçi kabul etmemek, (a, b)

27) İş saatinde kitap, gazete, mecmua, s. Okumamak, (a, b)

28) İş saatinde yemek yememek, (a, b)

29) İş saatinde uyumamak, (a, b, c)

30) Müşterilere karşı, hakaret, tehdit veya tecavüzde bulunmamak, (a, b, c)

31) Amirleri, arkadaşları veya maiyeti hakkında yalan veya yanlış şayialar çıkarmamak, mesnetsiz ihbar ve şikayetlerde bulunmamak, (a, b, c)

32) Edep ve ahlaka mugayir hareketlerde bulunmamak, (b, c)

33) Gizli tutulması icap eden vazifeye müteallik sırları ifşa etmemek, (c)

34) İşverene ait malzemeyi israf etmemek, (b)

35) Amirinin emri olmadan kendisine verilen yetki dışında iş yapmamak, (a, b, c)

36) Zaruret olmadıkça iş münasebetlerinde ve şahsi işlerde merci tecavüzünde bulunmamak, (a, b)

37) Çöpleri veya faydalı imalat artıklarını müessesenin tefrik ettiği mahallerden başka mahallere dökmemek, (a, b)

38) İşyerinde tanıtma kartını daimi olarak yakasına takmak, (a, b)

39) Şahsi nasil vasıtalarını işverenin göstereceği yerlerde park etmek, (a, b)

40) İşverene ait malzeme ve makineyi müsaade almadan dışarı çıkarmamak, (a, b, c)

41) Yukardaki fıkralarda belirtilen halde ve benzeri hareketlerde bulunmamak, ile mükelleftir.

a, b, c, harflerinin manaları 54 üncü maddede izah edilmiştir.

Türk Harb-İş – Milli Savunma Bakanlığı, 1963-1965

CEZALAR

Mazereti olmaksızın ve izin almadan ayda üç gün veya biri biri ardına iki gün işine gelmemek (2. Kez)

Geç gelmesi ve devamsızlığı dışında çalışmasından dolayı sabit olmak (2. Kez)

İşyerine iç ve keyif verici sair maddeler ile kumar vasıtaları getirmek veya sokmak, iş yerine içkili olarak gelmek (2. Kez)

İş sağlığı ve iş emniyeti bakımından ilgili kanun, nizamname ve kararnamelerle iş kazaları hakkındaki teknik tarife talimat ve emirlere riayet etmemek (3. Kez)

İşyerinde gerek kendileri ve başkaları ve gerekse malzeme, avadanlık, yedek parça, makine, ham, mamul, yarı mamul maddelerle, bina ve tesisat için tehlikeli ve zararlı olabilecek her türlü ihmal, üşengeçlik ve dikkatsizlik göstermek (4. Kez)

İşyerinde mevcut alet, malzeme, yedek parça, ham, yarı mamul ve mamul maddelerin ve şahısların bina ve tesisatın maruz kaldıkları tehlikeler karşısında gereken tedbirlerin alınmasında yardımcı olmamak (4. Kez)

Her ne zaman olursa olsun işyeri içinde kumar oynamak ve oynatmak (1. Kez)

Kendisine ve umuma yasak edilen yerlere girmek veya girmeye teşebbüs etmek (2. Kez)

Yangın başlangıcında veya yangına sebep olabilecek hareketlerde bulunmak (kasten) (1. Kez)

İşyerine ait teknik, askeri ve idari sırlarla gizli tutulması işveren vekilince bildirilmiş hususları ifşa etmek, dışarda konuşmak, yabancılara ve basına bu hususta bilgi vermek (1. Kez)

Ücret tahakkukuna tesir edebilecek olan aile tahavvülatını belirli süre içinde haber vermemek (2. Kez)

İşyeri ile hizmet akdinin yapıldığı, değiştirildiği sırada akdin esaslı noktalarından birine ait vasıflar veya şartlar kendisinde bulunmadığı halde, bunları haiz olduğunu ileri sürmek, hakikate uygun olmayan malumat vermek ve her ne suretle olursa olsun işveren vekilini yanıltmak (1. Kez)

Hasta olmadığı ve bu husus bilhassa yetkili hastahanece tesbit edildiği halde viziteye temaruz ederek tekrar çıkmak (2. Kez)

İşverenin müsaadesi olmaksızın işyerinde propaganda yapmak, bu maksatla el ilanı, resim ve benzeri şeyleri dağıtmak, afiş veya ilan asmak, konferans veya söylev vermek, her ne suretle olursa olsun ses, yazı ve resim vasıtalarıyla faaliyette bulunmak (2. Kez)