Türkiye’de 1950’li yıllarda da, sendikalarla işverenler arasında Borçlar Kanununun 316. ve 317. maddelerine dayanılarak, “umumi mukavele” adı altında toplu iş sözleşmeleri bağıtlanmıştı.

TEKGIDA-İŞ SENDİKA AKADEMİSİ

Ancak toplu iş sözleşmelerinin yaygınlaşması, 24 Temmuz 1963 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 275 sayılı Toplu İş Sözleşmesi Grev ve Lokavt Kanunu sonrasında gerçekleşti. İlk dönem toplu iş sözleşmeleri ağırlıklı olarak 1964 yılında bağıtlandı.

Bu toplu iş sözleşmelerinin bazıları, kamu kesimi işyerlerinde daha önce uygulanmakta olan “sanat sınıfı personel yönetmelikleri” temelinde düzenlendi. Özel sektör işyerlerinin büyük çoğunluğunda ise işçi – işveren ilişkileri ilk kez sendikaların müdahalesiyle biçimlendirildi.

Tekgıda-İş Sendika Akademisi’nin bu raporunda, 1964 yılında kamu kesiminde ve özel sektörde bağıtlanan ilk dönem toplu iş sözleşmelerinde iş güvencesine ilişkin düzenlemeler sunulmaktadır:

SÜMERBANK – TEKSİF TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİ

Sümerbank Genel Müdürlüğü ile Teksif (Türkiye Tekstil Örme ve Giyim Sanayii İşçileri Sendikası) arasında 22.5.1964 tarihinde imzalanan toplu iş sözleşmesi, bu tarihten başlamak üzere 2 yıl yürürlükte kaldı ve Sümerbank’ın bu işkolundaki tüm işyerlerini kapsadı.

“Muayyen ve gayri muayyen müddetli hizmet akitleri:

“Madde 15 – İşveren tarafından işe alınacak her işçi ile hizmet akdi yapılır. Hizmet akdi muayyen ve gayri muayyen müddetli olabilir. Muayyen bir müddet için yapılan yahut muayyen müddetli olduğuna dair sarahat bulunmamakla beraber böyle bir müddet işin maksud olan gayesinden anlaşılan, yani montaj ve inşaat işlerinde olduğu gibi, işin bitimi ile mukayyet olan akitler muayyen müddetli hizmet akitleri sayılır. Hizmet akdinde muayyen bir müddet tayin edilemez. Ve böyle bir müddet işin maksud olan gayesinden de anlaşılmazsa akit gayri muayyen müddetli sayılır. Gayri muayyen müddetli işlerde muvakkat işçi çalıştırılmaz.”

“Belirli süreli hizmet akitlerinde hizmet bitimi:

“Madde 45 – İşbu toplu sözleşmeye göre belirli süreli sayılan hizmet akitleri belirli sürenin sonunda feshi ihbara lüzum olmadan kendiliğinden sona erer.

“Gayri muayyen müddetli hizmet akitlerinin sona erişi:

“Madde 46 – Müddeti muayyen olmıyan hizmet akitlerini işçi ve işveren 3008 sayılı İş Kanununun 5518 sayılı kanunla muaddel 13. maddesi hükümlerine riayet etmek kaydı ile feshedebilir.

“İhbar müddeti:

“Çalışma süresi 1 aydan 6 aya kadar olanlar için 15 takvim günü

“Çalışma süresi 6 aydan 18 aya kadar olanlar için 30 takvim günü

“Çalışma süresi 18 aydan 36 aya kadar olanlar için 45 takvim günü

“Çalışma süresi 36 aydan fazla olanlar için 60 takvim günü.”

“İşveren tarafından akdin feshi:

“Madde 48 – Müddeti muayyen olsun veya olmasın hizmet akitlerini işveren 3008 sayılı İş Kanunun muaddel 16 ncı maddesinde tadat edilen hallerde dilerse akdin müddetinin hitamından evvel veya ihbar müddetini beklemeksizin derhal feshetmek hakkını haizdir.

“Madde 49 – Yakalanma ve tutukluluk dolayısiyle işe gelemiyen işçilerin hizmet akitleri 31 gün müddetle feshedilmeyebilir.

“İş zarureti dolayısiyle 31 günden evvel veya 31 günün geçmesiyle hizmet akitleri feshedilen işçi, yakalanma veya tutukluluğuna sebep olan suçtan beraat ederse tercihen işe alınır.

“Evvelce çalıştığı işi münhal değilse, işçinin muvafakatiyle daha aşağı bir ücret sınıfında bir işe alınır. Eski işinin, işbaşı yaptıktan sonra inhilâl etmesi halinde bu işlerine tercihan nakledilirler.

“İşçi fazlalığı sebebiyle toplu halde işten çıkarma:

“Madde 50 – İşveren işçi fazlalığı ile toplu olarak işten işçi çıkarmaya karar verdiği takdirde sendikanın görüşünü almak suretiyle aşağıdaki sıraya göre işçi çıkarır:

“a) Deneme süresini doldurmamış işçiler,

“b) Emeklilik hakkını kazanan işçiler,

“c) Akort esasına göre çalışan beş yıldan az kıdemli işçilerden kök saat ücretinden daha az ücret kazanan işçiler,

“d) Diğer işçiler için kıdem esasına göre ilk giren son çıkar usulü uygulanır. Ancak, sendika kademelerinde görevliler ile sendika temsilcileri, ortak komitelerde çalışan işçiler yukarda belirtilenler haricindedir.

“Yukarda zikredilen a, b, c, d, kısımlarının her birinde evvela devamsızlık, bilâhare cezası fazla olan işçiler arasında seçim yapılacaktır.

“Akdin feshi halinde kıdem tazminatının ödenmesi:

“Madde 51 – İşveren işbu toplu iş sözleşmesine uygun olarak iş akdini feshettiği takdirde işçinin İş Kanununun 13 üncü maddesi uyarınca ödenmesi gereken kıdem tazminatını akdin feshedildiği tarihten itibaren en geç bir hafta içinde tahakkuk ettirmek ve işçiye ödenmek üzere ihbarda bulunmak mecburiyetindedir. İhbar edilen günde kıdem tazminatını almıyan işçinin bu parası emanet hesabına alınır.

“İşveren bu ödemeyi bir hafta zarfında yapamaz ise, tazminatın ödenmesine kadar geçecek her gün için işçinin son almakta olduğu günlük çıplak ücret tutarında gecikme cezası tediye edilecektir.

“Kıdem tazminatı İş Kanununun 13 üncü maddesi esaslarına göre tediye edilir. Ancak,

“a) 3 iş yılından fazla kıdemi olmak kaydı ile tam iş yıllarından fazla olan çalışılmış aylar nisbet edilerek nazara alınır.

“b) Sigortadan toptan ödeme almak için akdi fesheden işçiye verilecek tazminatın hesabında 1 Nisan 1950 tarihinden sonraki hizmet süreleri de nazara alınır.

“c) İş kazasından sonra malûliyet sebebiyle daha düşük ücretli bir sınıfa geçirilen işçiye verilecek kıdem tazminatı iş kazasından evvelki hizmet müddetleri için iş kazasına uğradığı tarihteki ücreti üzerinden, bu tarihten sonraki hizmetleri için de, işten ayrıldığı tarihte almakta olduğu ücreti üzerinden hesaplanarak ödenir.”

Sümerbank toplu iş sözleşmesinin çok ilginç iki düzenlemesinin biri, kıdem tazminatının ödenmesinde gecikme olursa, ödemenin geciktiği her gün için işçinin günlük çıplak ücreti tutarında gecikme cezası uygulanmasıdır. İkinci ilginç düzenleme ise, işçinin geçirdiği iş kazası nedeniyle daha düşük ücretli bir işte görevlendirilmesi durumunda, kıdem tazminatının hesabında son ücretinin değil, yüksek ücretle çalıştığı sürenin kıdem tazminatının yüksek ücret üzerinden hesaplanarak ödenmesidir. Tam zamanlı çalışmadan kısmi zamanlı çalışmaya geçilerek, kısmi zamanlı çalışılırken iş sözleşmesinin sona erdirilmesi durumunda kıdem tazminatının düşük kısmi zamanlı ücret üzerinden hesaplanmasının sakıncaları, böyle bir düzenlemeyle giderilebilir.

 SELAHATTİN BEYAZIT – PETROL-İŞ TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİ

Selahattin Beyazıt İşyerleri ile Petrol-İş (Türkiye Petrol, Kimya ve Atom İşçileri Sendikası) arasında 1964 yılında bağıtlanan ve 1 Şubat 1966 tarihine kadar yürürlükte kalan toplu iş sözleşmesi:

“M.6/2 – İhbar Önelleri

“Suçsuz çıkarmalarda:

“a) 6 aydan az kıdemi olanlara 3 hafta,

“b) 6-18 aya kadar kıdemi olanlara 6 hafta,

“c) 18 ay – 3 yıl kadar kıdemi olanlara 8 hafta,

“d) 3 yıldan fazla kıdemi olanlara 10 hafta, önceden ihbarda bulunmak şarttır. İhbar süreleri içinde İşveren işçiye her gün 4’er saat iş arama izni vermek mecburiyetindedir. İşçinin talebi halinde işbu arama izinleri toplu olarak verilir.

“İşveren isterse, işçinin ihbar önellerine ait ücretlerini peşin ödemek suretiyle önelin başlangıç tarihinden itibaren işten çıkarma işlemini yapabilir.

“Suçsuz çıkarmalarda:

“a) Tecrübe müddetinden itibaren 3 yıla kadar hizmeti olanlara 15 günlük ücret,

“b) 3 yıldan sonra gelen her takvim yılı için 21 günlük tazminat ödenir.”

“M.6/C – Suçsuz çıkarmalar:

“Suçsuz çıkarmayı gerektiren haller şunlardır:

“a) Otomasyon, rasyonalizasyon ya da kapasite daraltılması sebebiyle işçi azaltılmasını hedef tutan tensikata zaruret duyulması.

“b) Ciddi bir hastalığa veya kazaya uğradığı takdirde bu hastalık veya kaza arızasının Hükümetçe çıkarılıp yürürlükte bulunan bir tüzükte tasrih edilecek sürelerden fazla sürmesi.”

“M.7/3 – Askerlik ayrılması

“Muvazzaf askerlik görevini ifa etmek amaciyle silah altına alınan işçilere tecrübe müddetinden itibaren hizmet ettikleri her takvim yılı için 21 günlük ücretli mukabilinde tazminat verilir. İşçi dilere, askerlik hizmetinin bitiminde yeniden işe girmek ve eski kıdemine devam edebilmek arzusuyla işbu tazminatının işlerini kalmasını isteyebilir.

“Muvazzaf askerlik hizmeti dışında manevra veya herhangi bir sebeple silah altına alınan veyahut herhangi bir kanuni çalışma mükellefiyeti dolayısiyle işinden ayrılan işçi bir ay için ücretli, daha fazlası için ücretsiz izinli sayılır. İşbu süreler işçinin kıdemine ilave edilir.”

“M.11/D – İşveren, ancak mahiyeti itibariyle 30 iş günü sürecek bir iş için muvakkat işçi istihdam edebilir. Bu evsafta bir iş için 30 iş gününden fazla çalıştırılan işçiler daimi işçi addedilerek, işbu Toplu Sözleşme kapsamında bulundukları takdirde tanınan bütün menfaatlerden istifade ederler.”

“M.11/E – Muvazzaf askerlik görevini yapmak üzere işten ayrılan bir işçi bu görevi sonunda en geç bir ay içinde yeniden işe girmek talebinde bulunursa münhal varsa derhal, yoksa ilk münhal vukuunda tercihan işe alınır. Askere giderken herhangi bir tazminat almamışsa, ya da tekrar işe girişte aldığı tazminatı iade ederse, eski kıdemine ve ayrıldığı ücretle işine devam eder.”

TEKEL – MARMARA VE TRAKYA BÖLGESİ TÜTÜN, MÜSKİRAT, GIDA VE YARDIMCI İŞÇİLERİ BÖLGE MERKEZ SENDİKASI TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİ

Tekel Genel Müdürlüğü ile Marmara ve Trakya Bölgesi Tütün, Müskirat, Gıda ve Yardımcı İşçileri Bölge Merkez Sendikası arasında 21 Mayıs 1964 tarihinde bağıtlanan ve 1964-1965 yıllarında yürürlükte bulunan toplu iş sözleşmesi:

“M.25 – Askerlik sebebiyle işten ayrılanların tekrar işe alınması

“İşbu toplu iş sözleşmesinin yürürlüğe girmesini müteakip, askerlik görevini ifa etmek için işinden ayrılar işçiler (tazminat almak suretile iş akdi feshedilenler hariç) askerlik görevinin sona erdiği tarihten itibaren 30 gün içinde iş yerine baş vurdukları takdirde eski işi boş olanlar eski işlerine, eski işi boş olmayanlar kabul etmeleri kaydiyle eski işlerine en benzeri bir işe alınırlar.

“Eski işi boş olmaması veya işçinin kabul edeceği mümasil bir iş bulunmaması halinde ilk açılacak uygun bir işe tercihan alınırlar.

“Bu işçiler, askerlik vazifelerini ifa ettikleri süre zarfında, o iş yerinde çalışan işçilerin tamamını kapsamak üzere verilmiş ve bilfiil çalışmayı iktiza ettirmeyen zamlardan işe başladıkları tarihten itibaren istifade ederler.”

“M.27 – İş Kanununun 13 üncü maddesi gereğince iş akdi fesihlerinde ihbar müddetleri

“İş Kanununun 13 üncü maddesine göre feshin ihbarı müddeti; bir yıldan üç yıla kadar (3 yıl dahil) devam etmiş hizmet akitleri için 8 hafta,

“Üç yıldan on yıla kadar (on yıl dahil) devam etmiş hizmet akitleri için 11 hafta,

“On yıldan yukarı devam etmiş hizmet akitleri için 14 haftadır.

“İşveren, işçiye ihbar müddeti içinde günde 3 saat iş bulması için izin verir. İşçinin gündelik izinlerini toptan kullanmak hakkı mahfuzdur. Bu takdirde işçi işi bırakacağı günden evvelki günlere tesadüf ettirmek suretiyle ve işverene haber vermek kaydiyle hakkını istimal edebilir.”

MİLLİ SAVUNMA BAKANLIĞI – HARB-İŞ TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİ

Milli Savunma Bakanlığı ile Türkiye Harb Sanayi ve Yardımcı İş Kolları İşçi Sendikaları Federasyonu arasında 27 Mayıs 1964 tarihinde  bağıtlanan toplu iş sözleşmesi:

“M.18 – Hizmet akidlerinin tipleri:

“Hizmet akidleri sürekli veya süreksiz olabilir. Süresi 30 güne kadar olan (süreksiz işlerde hizmet akitleri) sözlü olarak yapılabilir, bu nevi hizmet akidleri toplu iş sözleşmesi hükümleri dışındadır.

“Süresi 30 günden fazla olan hizmet akidleri (sürekli işlerde hizmet akitleri)dir. Bu nev’i akidler, ancak yazılı olarak yapılır.

“Sürekli hizmet akidleri de (muayyen müddetli) ve (gayri muayyen müddetli) olabilir.

“İşin mahiyeti icabı muayyen müddette bitecek işlerle mevsimlik işlere alınacak işçiler, (muayyen müddetli sürekli hizmet akidleri) ile alınır. Bu işçiler toplu iş sözleşmesi kapsamındadır.

“Şu kadar ki bu nevi işçilere devamlı üç yıl içinde kıdem ve mukavele müddetinin sonunda ihbar tazminatı ödenmez.

“Bunun dışında kalan aslî ve devamlı mahiyette olan gayri muayyen müddetli işler için, (muayyen müddetli sürekli hizmet akidleri) yapılamaz.”

“M.19 – Askere giden işçilerin tekrar işe alınması.

“Muvazzaf askerlik hizmeti dışında manevra veya herhangi bir sebeple silah altına alınan işçinin sözleşmesi, işinden ayrıldığı günden itibaren iki ay sonra feshedilmiş sayılır.

“İşçinin bu haktan istifade edebilmesi için, o işte bir yıl çalışmış olması şarttır. Bir yıldan fazla çalışmış içiler hakkında bir yılın üstündeki her ay için ayrıca iki gün ilave edilir. Ancak toplam müddet 90 günü geçemez.

“Beklenecek bu iki aylık müddet içerisinde ücret ödenmez.

“Muvazzaf askerlik hizmetini müteakip işçinin iki ay içerisinde müracaatı halinde boş yer varsa derhal imtihansız olarak, boş yer yoksa branşı ile ilgili boşalacak ilk yere alınır.”

“M.80 – İşyerinden istifa eden işçiler, altı ay geçtikten sonra 1 yıl içinde müracaat ettikleri takdirde, eski hakları ile, bu tarihten sonra müracaat edenler ise, yeni girenler hakkında uygulanan hükümlerle işe alınabilirler. Şu kadar ki, ayrı kaldıkları müddetler için bir hak iddia edemezler.”

M.54 – Tutukluluk veya suçlulukla itham halinde izin.

“İşçi; takip edilmesi şikayete veya muvafakata bağlı suçlardan yargılanırken, şikayet veya muvafakatın geri alınmasıyla davanın düşmesi veya cezanın tecil edilmesi halleri müstesna olmak üzere, suçsuzluğu tesbit edilerek son tahkikatın açılmasına mahal olmadığı veya müruru zaman yahut her ne şekilde olursa olsun kanuni bir afla davanın düşmesi yahut beraat etmesiyle neticelenen tutukluluk veya suçlulukla ithal edilme hallerinde tekrar işine dönmek şartıyle tutuklu kaldırı sürelerde kıdemden sayılmamak üzere ücretsiz izinli addedilir.”

“M.141 – Toplu işçi çıkarma

“İşçi sayısı 50’ye kadar olan yerlerde 10, daha fazla işçi çalıştıran yerlerde ise, umumi işçi sayısının yüzde 20 veya daha fazlasının bir işlemle işten çıkarılması, toplu işi çıkarmadır.

“M.142. Toplu işçi çıkarma usulü

“Kesin lüzum ve zaruret hallerinde kısmen veya tamamen toplu işçi çıkarılması icap ettiği takdirde, çıkartılması gerektiren sebep ve zaruretleri belirtmek suretiyle Çalışma Bakanlığına ve İş ve İşçi Bulma Kurumuna da yazı ile bildirilir.

“İşçi çıkartılışında, o iş kolunun işyeri bünyesinden çıkarılması sebebiyle işten çıkartılma zaruret hasıl olmuşsa:

“a) Meslek ve sanat kolu ile ilgili olarak veya olmaksızın bir iş koluna geçirilmek üzere işveren vekilinin vaki talebine muvafakat etmeyenlerin durumları ne olursa olsun,

“b) Lağvedilen işkolundaki işçiyi alacak şekilde kadro yoksa, muvafakat durumuna bakılmaksızın

“c) İşyeri bünyesinden kısmen çıkarılan meslek ve sanat kollarında veya tamamen çıkarılma hallerinde buradaki işçilerin kısmen diğer sanat ve meslek kollarında kullanılması mevzubahis olursa teknik ve idari sicillerine göre derecelendirilerek aşağıda olduğu şekilde işlem yapılır:

“1) Herhangi bir sigorta veya kurumdan ayrıca normal surette emeklilik maaşı alanlar,

“2) Emeklilik hakkını iktisap edenler,

“3) İşe son girenler,

Sıra ile çıkarılır. Çıkarılmayacak işçiler arasında sendika yönetici ve temsilcileri tercih edilir.”

“M.143 – Yeniden işe alma ilkesi

“Çıkarma tarihinden itibaren 6 ay içinde toplu işçi çıkarmayı gerektiren sebeplerin kısmen veya tamamen ortadan kalkması halinde, aynı şartlarla ve işkolu için tekrar işçi alınmasına ihtiyaç olduğu takdirde keyfiyet münasip vasıtalarla ilan edilir. Ayrıca ilgili sendika ve Federasyona da bilgi verilir.

“İşten çıkarılanlar müracaat ettikleri takdirde, müracaat edenler arasından aynı vasıftaki işçiler tercih edilerek imtihansız ve sıhhi muayene yapılmaksızın işe alınırlar. Bu işçilerin işten çıkarıldıkları zamanki müktesep hakları saklıdır.”

M.144 – İhbar müddeti

“Süresi muayyen olmayan sürekli iş akidlerinde işçi veya işveren akdi fesh etmek istediği zaman, yapacağı ihbar aşağıda olduğu şekilde ve tesbit edilen müddetlere uyularak yazı ile yapılır.

“a) 6 aydan az müddetle çalışmış ise, ihbarın yapıldığı tarihten itibaren ikinci haftanın sonunda,

“b) 6 aydan 1,5 yıla kadar çalışmış ise, ihbarın yapıldığı tarihten itibaren altıncı haftanın sonunda,

“c) 1,5 yıldan 3 yıla kadar çalışmış ise, ihbarın yapıldığı tarihten itibaren altıncı haftanın onunda,

“d) 3 yıldan fazla çalışmış ise, ihbarın yapıldığı tarihten itibaren sekizinci haftanın sonunda, akdi fesh edebilirler.”

“M.149. Yeni iş arama izni

“Kendilerine, hizmet akidlerinin feshi için işverence ihbarda bulunulmuş veya istifa dilekçesi vermiş işçilere, isteğine göre iş saatleri içerisinde, ücretli, günde iki saat (yeni iş arama izni) verilir. Bu izin işçinin isteği üzerine, işi bırakacağı günlere tesadüf ettirilmek üzere toplu olarak verilebilir. Karşılıklı mutabakat halinde iş akdi dahi feshedilebilir.”

KEIR AND CAWDER ARROW DRILLING COMPANY – PETROL-İŞ TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİ

Keir and Cawder Arrow Drilling (U.K.) Company ile Petrol-İş (Türkiye Petrol, Kimya ve Atom İşçileri Sendikası) arasında bağıtlanan ve 1.4.1964 – 31.3.1966 döneminde yürürlükte kalan toplu iş sözleşmesi:

“M.14 – Şirket her zaman, makul sebepler tahtında, işçinin iş akdini:

“i) İşi altı aydan az sürmüş olan işçi hakkında ihbarın diğer tarafa bildirilmesinden sonra gelecek ikinci hafta nihayetinde,

“ii) İşi altı aydan bir buçuk yıla kadar sürmüş olan işçi hakkında ihbarın diğer tarafa bildirilmesinden sonra gelecek dördüncü hafta nihayetinde,

“iii) İşi bir buçuk yıldan üç yıla kadar sürmüş olan işçi hakkında ihbarın diğer tarafa bildirilmesinden sonra gelecek altı hafta nihayetinde

“iv) İşi üç yıldan fazla sürmüş olan işçi hakkında ihbarın diğer tarafa bildirilmesinden sonra gelecek sekizinci hafta sonunda fesh edecek şekilde ihbar bulunmak suretiyle sona erdirebilir. İhbar müddetine ait ücret, ihbarın yapılmasından itibaren 5 (beş) gün içinde iş yerinde ödenir ve ihbar müddetleri kıdemin hesabında nazara alınır. İhbar süreleri içinde işçi çalıştırılmaz.

“Akdin feshinde kıdem ve kıdem tazminatının aşağıdaki şekilde hesap edilmesi hususunda taraflar mutabık kalmışlardır:

“a) Kıdem bir işçinin işe girdiği tarihten son çalıştığı güne kadar hizmet akdinin devam etmiş olduğu müddettir

“b) Kıdemin hesabında küsurat tekabül eden tazminat miktarınca ödenir.

“c) Kıdem tazminatı, akdin feshi tarihinde hizmet müddeti üç seneyi geçmiş olursa, beher hizmet senesi için on beş günlük ücretine tekabül eden bir miktar olarak hesap edilir ve buna ilave olarak beher hizmet senesi için bir günlük normal ücret ödenir.

“d) Münhasıran İşçi Sigortalarından veya onun yerine kaim olacak bir sosyal güvenlik müessesesinden tekaüdiye almak üzere iş akdini fesheden işçiye beher hizmet senesi karşılığı münhasıran onbeş günlük normal ücreti tutarında bir kıdem tazminatı ödenir.

“e) İşçinin iş akdini kendi rızasiyle fakat on senelik devamlı bir hizmetten sonra herhangi bir zamanda feshetmesi halinde kendisine beher hizmet senesi karşılığı bir haftalık normal ücretine münhasır bir kıdem tazminatı ödenir.”

Bu toplu iş sözleşmesinin ilginç düzenlemelerinden biri, işçinin işyerinde on yıldan fazla kıdemli olması durumunda, kendi isteğiyle işten ayrılmasında, düşük bir miktarda olsa bile, kıdem tazminatının ödenmesidir.

EREĞLİ KÖMÜR İŞLETMESİ – ZONGULDAK MADEN İŞÇİLERİ SENDİKASI TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİ

Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu Mahdut Mes’uliyetli Ereğli Kömür İşletmesi Müessesesi ile Zonguldak Maden İşçileri Sendikası arasında imzalanan ve 1 Ocak 1964 tarihinde yürürlüğe giren toplu iş sözleşmesi:

“M.84 – Süresi belirli olmayan sürekli iş akidlerinde, işbu Toplu İş Sözleşmesinin yürürlüğe girdiği tarihten itibaren E.K.İ. veya işçi tarafından iş bitmezden önce iş akdinin feshedilmesi halinde aşağıdaki önellere riayet olunur:

“1) İşi altı aydan az sürmüş olan işçi hakkında ihbarın işçiye tebliğinden sonra gelecek üçüncü hafta nihayetinde,

“2) İşi altı aydan birbuçuk yıla kadar sürmüş işçi hakkında ihbaren işçiye tebliğinden sonra gelecek beşinci hafta nihayetinde,

“3) İşi birbuçuk yıldan üç yıla kadar sürmüş işçi hakkında ihbarın işçiye bildirilmesinden sonra gelecek yedinci hafta nihayetinde,

“4) İşi üç yıldan fazla sürmüş işçi hakkında ihbarın işçiye bildirilmesinden sonra gelecek onuncu hafta nihayetinde,

Fesih muteber addolunur.

“5) E.K.İ. bu müddetlere ait işçinin istihkaklarını işçi çalışıyormuş gibi hesaplıyarak def’aten ödemek süretile akdi feshedebilir.

“6) Süresi muayyen olan işler azami bir sene devam eden işlerdir. Süresi muayyen olan işlerde çalışanlar için bu madde hükümleri uygulanmaz.”

“Madde 85 – Kıdem Tazminatı

“İşçilerin askerlik, hastalık, malûliyet, ihtiyarlık ve İş Kanununun 15. maddesi gereğince kendileri tarafından; ve İş Kanununun 13. Maddesi gereğince de işveren tarafından, iş akidlerinin feshedilmesi hallerinde kendilerine ve iş kazası dolayısile veya eceli ile ölümü hallerinde de varislerine, üç yıldan fazla çalışmış olmak şartile beher iş yılı için 15 günlük tutarında ve son Tevhidi İçtihat Kararı ile ilave edilmesi gereken bilumum hususlar ilave edilmek suretile kıdem tazminatı ödenir.

“Kıdem tazminatının hesabında tam iş yılı, daimi işçiler için fiilen çalıştığı 300 ve münavebeli işçiler için, fiilen çalıştığı 150 gündür.”

“M.52 – İşbu Toplu İş Sözleşmesinin kapsamına giren işyerlerinde çalışan işçi, memur ve müstahdemlerden herhangi birinin işyerinde ve iş saatleri dahilinde Sendikalar aleyhine yıkıcı faaliyette bulunması; iş amirliği otoritesini kullanmak suretile yetkisini kötüye kullanıp her ne suretle olursa olsun tehdit ve zorlamalarla üyeleri istifa ettirmesi veya başka Sendikalara üye olmaya teşvik etmesi, Sendika seçimleri esnasında Sendikaların iç bünyelerine taalûk eden hususlara zımmen de olsa müdahalede bulunması yasaktır.

“Bu gibi hareketlere tevessül edenlerin bu fiilleri ispat edildiği takdirde E.K.İ. bu gibiler hakkında Sendikaların müracaatları üzerine konuyu Disiplin Kurullarından geçirmeyi ve bu Kurullarca suçlu görülenleri cezalandırmayı veya bu kimseler hakkında kanuni işlem yapmayı kabul eder.”

Bu toplu iş sözleşmesinin ilginç hükümlerinden biri, sendika aleyhinde faaliyet göstermenin 52. maddede açıkça yasaklanmış olmasıdır.