1960’lı ve 1970’li yıllarda bağıtlanan toplu iş sözleşmelerinin bazılarında kıdem tazminatı ve ihbar süreleri artırıldı.

TEKGIDA-İŞ SENDİKA AKADEMİSİ

1975 yılında da, 1475 sayılı İş Kanununun kıdem tazminatını düzenleyen 14. maddesinde yapılan değişiklikle (4.7.1975 gün ve 1927 sayılı Kanun, Resmi Gazete: 12.7.1975), kıdem tazminatına hak kazanmak için gereken kıdem süresi 3 yıldan 1 yıla indirildi ve her çalışma yılı için ödenecek kıdem tazminatı gün sayısı 15’ten 30’a çıkarıldı. Ayrıca, kıdem tazminatı fonu kurulacağına ilişkin bir düzenleme getirildi:

“İşçinin işe başladığı tarihten itibaren hizmet akdinin devamı süresince her geçen tam yıl için işverence işçiye 30 günlük ücreti tutarında kıdem tazminatı ödenir. Bir yıldan artan süreler için de aynı oran üzerinden ödeme yapılır.”

“İşveren sorumluluğu altında ve sadece yaşlılık, emeklilik, malullük, ölüm ve toptan ödeme hallerine mahsus olmak kaydıyle Devlet veya kanunla kurulu kurumlarda veya % 50 hisseden fazlası Devlete ait bir bankada veya bir kurumda işveren tarafından kıdem tazminatı ile ilgili bir fon tesis edilir. Fon tesisi ile ilgili hususlar kanunla düzenlenir.”

12 Eylül 1980 Darbesi öncesinde bazı işyerlerinde yürürlükte bulunan toplu iş sözleşmelerinde kıdem tazminatı ve ihbar sürelerine ilişkin düzenlemeler aşağıda sunulmaktadır:

T.Otomobil-İş – Oto-Yol Sanayi A.Ş.  1.1.1978 – 31.12.1979

Madde 29 – İhbar Tazminatı

İşveren, işten çıkarmalarda üyenin ihbar tazminatına ait ücretini peşin ödemek mecburiyetinde olup, tazminatın başlangıç tarihinde işten çıkarma işlemini yapacaktır.

Kanuni ihbar önelleri % 50 artırılarak uygulanacaktır. (İhbar ücretine esas olacak ücretin hesabına üyenin asıl ücretine ilaveten sağlanmış olan sosyal yardımlar da katılır.)

İhbar sürelerinin bitim tarihine göre yıllık izin, kıdem tazminatı ile akdi ve kanuni hakları hesaplanarak ödenir.

Madde 30 – Kıdem Tazminatı

İşyerinde en az bir yıl çalışmış sendika üyesi kıdem tazminatına hak kazanır. Üyenin kıdem tazminatı hesabında her bir hizmet yılı için 30 günlük ücreti tutarında ve aşağıdaki şartlarda kıdem tazminatı ödenir:

1. Sosyal Sigortalar Kurumunca yaş haddini doldurmuş veya emekliliğe hak kazanmış olan üyelere, bu kuruma müracaatını tevsik etmek şartı ile,
2. İşçinin bir iş kazası geçirmesi neticesi % 25 nisbetindeki malullük hali veya üyenin 6 aydan fazla süren devamlı hastalık halinin mevcudiyeti halinde, iş akdini üye fesh ettiği takdirde,
3. Üyenin vefatı halinde kanuni varislerine,
4. Kanunen ödenmesi gereken diğer hallerde.

Yukarıdaki esaslar dahilinde kıdem tazminatları ödenir. Kıdem tazminatlarının hesabında 6 aydan fazla çalışılmış süreler tam yıl olarak kabul edilir.

Likat-İş – TCDD  1.1.1976 – 31.12.1977

Madde 112 – Hizmet Akdinin Sona Ermesi

I – Süresi belirli olmayan hizmet akitleri ile çalışan daimi işçilerin hizmet akitlerinin işveren tarafından iş kanununun 17. maddesinde yazılı haller dışında feshedilmesi halinde;

1. a) İşi altı aydan az sürmüş işçi hakkında ihbarın diğer tarafa bildirilmesinden sonra gelecek ikinci hafta sonunda,
2. b) İşi altı aydan birbuçuk yıla kadar sürmüş işçi hakkında ihbarın diğer tarafa bildirilmesinden sonra gelecek dördüncü hafta sonunda,
3. c) İşi birbuçuk yıldan 3 yıla kadar sürmüş işçi hakkında ihbarın diğer tarafa bildirilmesinden sonra gelecek 8. hafta sonunda,
4. d) İşi üç yıldan fazla sürmüş işçi hakkında ihbarın diğer tarafa bildirilmesinden sonra gelecek 10. hafta sonunda,

feshi muteber olur.

Belirli süreli hizmet akdiyle çalışan işçilerin hizmet akitleri sürenin bitiminden önce feshedildiği takdirde ihbar önellerine riayet olunur.

II – iş kanununun 16. maddesi hükümleri saklı kalmak üzere işyerinden ayrılmak isteyen işçiler, bu isteklerini 15 gün önce yazı ile bildirmek zorundadırlar. Yazılı müracaatlarından itibaren 15 gün geçmeden işyerinden ayrılamazlar. Bu fıkra hükmünü yerine getirmeyen işçilerden süresi belirli olmayan hizmet aktiyle çalışan daimi işçiler 1. bendde yazılı ihbar sürelerine riayet etmek veya bu süreler miktarınca ihbar tazminatı ödemek mecburiyetindedirler.

III – İtiraz: İş Kanununun 17. Maddesinin 2. Bendinde yazılı sebeplerle hizmet akitleri feshedilen işçiler (hırsızlık ve haysiyet kırıcı suçlardan birini işleyenler hariç) hizmet akitlerinin feshinin kendilerine tebliğ tarihinden itibaren 6 işgünü içinde itiraz ettikleri takdirde durumları işyeri komitesinde görüşülür ve itiraz tarihinden itibaren 15 işgünü içinde karara bağlanır. İşyeri komitesinin kararı kesindir.

Madde 114 – İşten Ayrılma Tazminatı

I – Kıdem Tazminatı: Hizmet akdinin iş Kanunu hükümlerine göre kıdem tazminatı vermeyi gerektirecek şekilde bozulması halinde, işçilere bahsi geçen kanun hükümlerine göre beher hizmet yılı için 33 günlük ücreti tutarında tazminat ödenir. Çalışma yılının hesabında hastalık, izin, kanuni ve akdi tatil günleri, iş verilmeyen günler çalışılmış gibi kabul edilir. Bir hizmet yılını aşan yıl kesirleri iş kanununa göre işleme tabi tutulur. Kıdem tazminatına esas süre hesabında işçinin belirli süreli hizmet akdine istinaden çalıştırılmış olduğu süreler de dikkate alınır.

II – Kıdemli İşçiliği Teşvik İkramiyesi: Kıdem tazminatı almaya hak kazanan işçilerden TCDD’deki hizmeti;

7 yıl ve daha fazla olup   10 yıldan az olanlara       35 günlük

10 “  “                  “             “    “       15    “                   “                                          “             70          “

15          “             “             “             “             “             20          “             “                                          “               105        “

20          “             “             “             “             “             25          “             “                                          “               175        “

25 yılını dolduranlara                                                                                                             185        “

26          “             “                                                         200        “

27          “             “                                                         215        “

28          “             “                                                         230        “

29          “             “                                                         245        “

30 yıl ve daha fazla olanlara                                                                   260        “

Ücretleri (saat ücreti + emek zammı) tutarında ayrıca tazminat ödenir. Kıdemli işçiliği teşvik ikramiyesinin hesabında yalnız saat ücreti ile emek zammı nazara alınır. Yan ödemeler ile sosyal hak ve menfaatler nazara alınmaz.

III – Kıdem tazminatına hak kazanan işçilerin ölümü halinde bu maddenin birinci bendi gereğince hesap edilecek kıdem tazminatının tamamı ile ikinci bendi gereğince hesap edilecek kıdemli işçiliği teşvik ikramiyesinin yarısı kanuni varislerine ödenir.

IV – Muvazzaf askerlik sebebiyle ayrılanlara kanuni kıdem tazminatı ödenir. Kıdemli işçiliği teşvik tazminatı ödenmez. Bunlardan tekrar idareye dönüp, emeklilik hakkını iktisap eden işçilerin kıdem tazminatı ve kıdemli işçiliği teşvik ikramiyesinin hesabı, ilk işe giriş tarihinden başlar. Şu kadar ki, askere giderken verilen kıdem tazminatı yekûnu son ödenen kıdem tazminatı tutarından düşülür.

V – Bu maddenin I ve II. bendleri gereğince hesap edilecek tazminat tutarı 991 sayılı kanun uyarınca, ödenen ikramiyeden daha fazla olduğu takdirde sadece aradaki fark ödenir.

Sosyal-İş – TÜBİTAK  1.3.1978 – 1.3.1980

Madde 28 – İşin Son Bulması

Ayrılma, çıkarılma, ölüm, emeklilik ve muvazzaf askerlik durumlarında iş akdi son bulmuş sayılır.

İşçi 30 gün önceden işverene yazılı bildirimde bulunarak işten ayrılabilir.

İş Kanununun 13. maddesi hükmü saklı kalmak şartıyla Disiplin Kurulu kararı olmaksızın işçinin işine son verilemez. Sendika işyeri temsilcileriyle ilgili yasa hükmü saklıdır.

İş Kanununun 13. maddesinde yazılı ihbar önelleri birer hafta arttırılmıştır. Ancak işverenin bildirimli fesih hakkını İş Yasasının 13. Maddesinin son paragrafında belirtilen haller ile yasa koyucunun öngördüğü amaçların dışında kullanması durumunda, sözleşmenin bu maddesinde belirtilen ihbar önellerinin üç katı tutarı tazminat olarak ödenir. Tarafların ayrıca tazminat isteme hakları saklıdır.

Madde 29 – Kıdem Tazminatı

İş Kanununun 1927 sayılı kanunla değişik 14. maddesinde yazılı sebeplerle işi son bulan işçiye ilk çalışmaya başladığı tarih ile işinin son bulduğu tarih arasında geçen her tam yıl için son ücretinin 35 günlüğü tutarında kıdem tazminatı iş yasasının 14. maddesi hükmüne göre ödenir. 6 aydan artık süreler yıla tamamlanır, 6 aydan az süreler orantılı olarak ödenir.

T.C. Emekli Sandığı Kanunu ve Sosyal Sigortalar Kanunu veya yalnız Sosyal Sigortalar Kanununa tabi olarak, sadece aynı ya da değişik kamu kuruluşlarında geçen hizmet sürelerinin birleştirilmesi suretiyle Sosyal Sigortalar Kurumundan yaşlılık veya malullük aylığı almaya hak kazanan veya toptan ödeme almak amacıyla iş akdini fesheden işçiye, bu kamu kuruluşlarında geçirdiği hizmet sürelerinin toplamı üzerinden işverence kıdem tazminatı ödenir.

Kurumda en az 5 yıl çalışmış olmak kaydıyla 28. Maddenin ikinci cümlesine göre kendi isteğiyle işten ayrılan işçiye, Kurumdaki hizmet süresinin her tam yılı için son ücretinin 10 günlüğü tutarında kıdem tazminatı ödenir.

Madde 30 – Kıdem Tazminatı ve Ödeme Şekli

Kıdem tazminatları işin son bulmasından ve hak sahipleri tarafından gerekli belgeleri ibrazından başlıyarak en geç bir hafta içinde toptan Türk lirası olarak ödenir.

Teksif – Türkiye Tekstil Sanayii İşverenleri Sendikası  1.7.1977 – 31.7.1979

Madde 28 – Bildirim Önelleri

1. a) Hizmet akidleri bu sözleşme hükümlerine uygun olarak işveren ve işçi tarafından önceden karşı tarafa ihbarda bulunmak kaydı ile feshedilebilir. İhbar, tazminat verilerek yapılacaksa ihbar ücretinin hesabında kanuni önellere riayet olunur. İhbar süre verilmek suretiyle yapılacaksa, 6 aya kadar hizmeti olanlara kanuni önellere uygun olarak ve 6 aydan fazla hizmeti olanlar için 9 haftalık ihbar süresi verilir. Hizmet süresi 3 yıldan fazla olanlara 10 haftalık ihbar süresi verilir.

İş arama izni günde 3 saattir. Üye bu 3 saatlik iş arama iznini toptan kullanabileceği gibi işveren de bu müsaadeyi toptan vermek hakkına sahip olacaktır.

1. b) işçi bildirim süresi içinde çalışsın veya çalışmasın herhangi bir şekilde mevcut çalışmalarına bu sürenin de ilavesiyle ek bir hak kazanabiliyorsa bu haktan faydalanabilecektir.
2. c) İhbar önelinin hesabında İş Kanunu’nun hükümleri uygulanır.

Madde 29 – Kıdem Tazminatı

1. a) Bir yıldan fazla çalışması olan üyelerin hizmet akitlerinin feshedilmesi halinde, yasalara ve bu sözleşme hükümlerine göre hak kazanıyorlarsa, çalıştıkları her zam yıl için 30 günlük ücretleri tutarında kıdem tazminatı ödenir.
2. b) Üyelerin kıdemlerinin hesabında hizmet akdinin devam etmiş veya fasılalarda yeniden akdedilmiş olmasına bakılmaksızın işyerindeki çalıştıkları süreler nazarı itibare alınır.

Fasılalarla çalışmış ve kıdem tazminatı almış olan üyelerin son kıdem tazminatları, tüm kıdemleri ve en son ücretleri üzerinden hesaplanır. Bu şekilde bulunacak kıdem tazminatı miktarından, daha önce almış oldukları kıdem tazminatı tenzil edilerek, bakiye kalan kısım üyeye kıdem tazminatı olarak ödenir.

1. c) 1 – Kıdem tazminatına ve ihbar öneline esas teşkil eden kazanç:

Kıdem tazminatına ve ihbar öneline esas teşkil eden günlük kazanç, zaman esasına göre çalışanlar için saat ücretleri üzerinden hesap edilir.

Akord esası uygulanan işyerlerinde akord çalışanların bu kazancı 43. maddede tarif edilen ortalama günlük akord kazancı üzerinden hesap edilir.

Teşvikli ücret sistemi uygulayan işyerlerinde teşvikli ücret esasına göre çalışanların bu kazançları ise, garanti ücretleri üzerine son 3 aylık vasati teşvik ücretleri ilave edilerek bulunacak miktarın üzerinden hesap edilir.

2 – Kıdem tazminatlarına esas alınan unsurlar:

Üyelere ödenecek kıdem tazminatının hesabında ücrete ilave olarak para ve para ile ölçülmesi mümkün bu sözleşme ve kanundan doğan menfaatler göz önünde tutulur.

1. d) Üyenin ölümü halinde kıdem tazminatı kanuni varislerine ödenir.
2. e) Kıdem tazminatının hesabında 6 aya kadar olan hizmetler 6 aya (yarım yıla), 6 aydın fazlası (tam yıla) iblağ edilerek hesaplanır.
3. f) Sosyal Sigortalar mevzuatına uygun olarak ihtiyarlık, malûliyet, emeklilik, iş kazası ve meslek hastalığı, yaş haddi, iş göremezlik ve 25 yıllık sigortalılık süresi ve benzeri sebeplerle işinden ayrılan üyeye (1.4.1950’den sonraki hizmetleri için de) kıdem tazminatının tamamı, bu sözleşme esaslarına uygun olarak ödenir.
4. g) İşbu toplu iş sözleşmesinin kapsadığı işyerlerinin devri ve intikali yahut diğer bir suretle işverenden başka bir işverene geçmesi halinde, üyenin hizmet akdinin fasılalarla devam etmiş olup olmamasına bakılmaksızın, kıdemi, işyerlerindeki hizmetleri toplamı üzerinden hesaplanır ve kıdem tazminatı yeni işverene ait olur.

İşyerinin bir başka yere nakli halinde, yeni işyeri eski işyerinin bulunduğu Belediye sınırlarının dışına çıkmış ise üyeler nakledilen yere geçip geçmemekte serbesttirler. Üye geçmek istemediği takdirde bu sözleşmede öngörülen kıdem tazminatı kendisine ödenir. Şu kadar ki, yeni işyerinin bulunduğu yer eski işyerinin Belediye sınırları dışında olmasına rağmen, eski işyerine olan uzaklığı 3 km.den fazla değilse bu hüküm uygulanmaz.

İşyerinin yeni bir işverene geçmesi halinde, yasaların hükümleri tatbik olunur.

12. h) 1475 sayılı İş Kanunu’nun kabulüyle kanunun kapsamına giren hizmetlilerin kıdemleri (12.8.1967 tarihinden önceki) işe giriş tarihleri esas alınarak hesaplanır.
13. i) İşyerinde 3 yıldan fazla çalışması olan ve bu sözleşmenin akdinden sonra evlenen kadın üyeler, evlenme tarihinden itibaren 3 ay içinde evlenme nedeni ile işten ayrılırlarsa, bu madde gereğince kıdem tazminatları kendilerine ödenir.

Evlenme sebebiyle hizmet akdini fesheden kadın üye fesih tarihinden itibaren 6 ay içinde herhangi bir işyerinde yeniden çalışmaya başlarsa, bu madde uyarınca almış bulunduğu kıdem tazminatını işverene geri vermekle yükümlüdür. Bu müddetin hitamından sonra çalışmak zorunda kalan kadın üye evvelce çalıştığı işyerine müracaat ettiği halde eski işyeri tarafından eski ücreti ile işe alınmadığı takdirde dilediği yerde çalışmakta serbest olacak ve bu maddede öngörülen tazminatını iade yükümlülüğüne tabi tutulmayacaktır.

1. j) İhbar ve kıdem tazminatı ile ilgili alacaklar hizmet akdinin sona ermesiyle birlikte bir hafta içinde ve tamamı peşin olarak ödenir (normal çıkışlarda). Bir hafta içerisinde ödenmemesi halinde, bu alacağın ödenmesi veya tahsil anına kadar istihkak her ay için % 5 zamlı ödenir. Ancak, işyerinden emeklilik dolayısıyla ayrılanlar bu toplu sözleşmedeki toplu çıkarma miktarına ulaşacak olursa veya ekonomik kriz dolayısıyla bu sözleşmedeki toplu çıkarma miktarına ulaşan kıdemli işçi çıkarılması hallerinde tazminatlar bir hafta içerisinde ödenecektir. Bu alacağın ödenmesi veya tahsili anına kadar istihkak gecikilen her ay için % 1,5 zamlı ödenir.
2. k) İhbar ve kıdem tazminatlarının ödenmesi ve ibra alınmasından önce, üyenin talebi halinde alacağı ile ilgili bir hesap pusulası kendisine verilir.

Yeraltı Maden-İş – Yeniçeltek  1.1.1978 – 31.12.1979

Madde 36 – İhbar Tazminatı

Hizmet akdi:

1. a) İşi altı aydan az sürmüş işçi için bildirimin diğer tarafa yapılmasından başlayarak 28 gün sonra,
2. b) İşe altı aydan bir buçuk yıla kadar sürmüş olan işçi için, bildirimin diğer tarafa yapılmasından başlayarak 42 gün sonra,
3. c) İş bir buçuk yıldan üç yıla kadar sürmüş işçi için bildirimin diğer tarafa yapılmasından başlayarak 56 gün sonra,
4. d) İşi üç yıldan fazla sürmüş işçi için bildirimin diğer tarafa yapılmasından itibaren 70 gün sonra feshedilmiş sayılır.

Bildirim şartına uymayan taraf yukarıda yazılı önellere ilişkin ücret tutarında tazminat öder.

İşverenin işinde aralarla olsa bütün çalışmalar dikkate alınacaktır.

Madde 37 – Kıdem Tazminatı ve Süresi

İşçiye her kıdem yılı için 45 (kırkbeş) günlük ücreti tutarında kıdem tazminatı ödenir. Kıdem yılının hesaplanmasında;

1. a) İşverenin işyerinde geçen çalışmaların tamamı kıdem süresinden sayılır.
2. b) Askerlikte geçen süreler kıdem süresinden sayılmaz.
3. c) Altı aydan fazla süre yıla tamamlanır.

Ayrıca:

1. d) Her yıla isabet eden kıdem tazminatları tutarı yasal kayıtla sınırlıdır.
2. e) Disiplin Kurulu kararı ile işten çıkarılanlara kıdem tazminatı ödenmez.
3. f) İstifa ile hizmet akti sona eren işçi kıdem tazminatı alamaz.

Tes-İş – TEK  1.11.1977 – 31.10.1079

Madde 79 – Kıdem Tazminatı

a – Hizmet akdinin işçi veya işveren tarafından 1475 sayılı yasanın 1927 sayılı yasa ile değişik 14. Maddesinde tespit edilen sebeplerle feshi halinde işçilere, bu sözleşmenin FESİHTE KIDEM HESABI başlığını taşıyan maddesindeki esaslar ve hizmet süreleri esas alınarak her yıl için 40 günlük kıdem tazminatı ödenir.

b – İşçinin ölümü halinde ise, bu tazminat kanuni varislerine ödenir.

c – Bu tazminatın hesabında esas olacak yevmiyenin tespitinde, işçinin en son yevmiyesine gerek nakdi ve gerekse ayni olarak yapılan bilcümle ek ödemeler ve sosyal yardımların bir güne isabet eden miktarı da nazara alınır.

d – Sosyal Sigortalar Kurumuna tabi olarak değişik Kamu Kuruluşlarında geçen hizmet süreleri, kıdem tazminatına esas sürenin tespitinde birleştirilir.

e – Sözleşmenin bağıtlandığı tarihte görevde bulunan işçiler yönünden hüküm ifade etmek kaydiyle T.C. Emekli Sandığı Kanununa tabi olarak değişik Kamu Kuruluşlarında geçen hizmet süreleri kıdem tazminatına esas sürenin tespitinde birleştirilir.

İşçinin bu fıkra hükmünden yararlanabilmesi T.C. Emekli Sandığı Kanununa tabi olarak geçen hizmetleri karşılığında kendisine emekli ikramiyesi veya toptan ödeme yapılmaması şartına bağlıdır.

f – Hizmetevlerinde oturanların kıdem tazminatı hesabında hizmetevleri kirası aylık 500,- TL üzerinden hesaplanır.

Madde 81 – İhbar Önelleri

İş Kanununun 13. maddesinde öngörülen ihbar önelleri aşağıdaki şekilde kabul edilmiştir:

a – İşi 6 aydan az sürmüş olan işçi hakkında ihbarın diğer tarafa bildirilmesinden sonra gelen üçüncü hafta nihayetinde,

b – İşi 6 aydan 1,5 yıla kadar sürmüş olan işçi hakkında ihbarın diğer tarafa bildirilmesinden sonra gelecek beşinci hafta nihayetinde,

c – İşi 1,5 yıldan 3 yıla kadar sürmüş olan işçi hakkında ihbarın diğer tarafa bildirilmesinden sonra gelecek yedinci hafta nihayetinde,

d – İşi 3 yıldan 5 yıla kadar sürmüş olan işçi hakkında ihbarın diğer tarafa bildirilmesinden sonra gelecek dokuzuncu hafta nihayetinde,

e – İşi 5 yıldan 10 yıla kadar sürmüş olan işçi hakkında ihbarın diğer tarafa bildirilmesinden sonra gelecek onuncu hafta nihayetinde,

f – İşi 10 yıldan fazla sürmüş olan işçi hakkında ihbarın diğer tarafa bildirilmesinden sonra gelecek onikinci hafta nihayetinde muteber olur.

g – İhbar önelleri içinde işçinin çalıştırılmasına zorunluluk duyulduğu takdirde, işçi çalıştırılabilir ve bu takdirde işçiye iş araması için günde 4 saat iş arama izni verilir. İşçi istediğinde bu izinleri toptan kullanabilir. İhbar müddetleri işçinin kıdeminden sayılır.