TEKGIDA-İŞ SENDİKA AKADEMİSİ

1990’lı yıllarda dokuma ve deri işkollarında bağıtlanan toplu iş sözleşmelerinin bazılarında iş güvencesine ilişkin önemli düzenlemeler aşağıda sunulmaktadır:

Türkiye Deri-İş – Türkiye Deri Sanayii İşverenleri Sendikası Toplu İş Sözleşmesi  (1.3.1991-28.2.1993)

Madde 7 – Deneme Süresi

Hizmet akitlerinde deneme süresi en çok bir aydır.

Madde 8 – İşçi Çıkarmanın Sonucu

a) İşverenler, 1475 sayılı yasanın 13’üncü maddesinde belirtilen şartlara uyarak, işine son verdiği veya 16’ncı maddesinin 3’üncü bendi gereğince, iş akdini fesheden işçilerin yerine çıkma veya çıkarma tarihinden itibaren 6 ay içinde başka işçi alamaz. Bu süre içinde aynı nitelikte iş için yeniden işçi almak isteyen işveren, durumu uygun araçlarla yayınlar ve işçinin kaydettirdiği adresine Noter aracılığı ile duyurur. Tebliğ tarihinden itibaren 15 gün içinde işyerine başvurmayanların, bu hakkı düşer.

b) 17. Maddenin birinci bendinin (b) fıkrası ve 3. bentleri gereğince, işten çıkarılan işçiler bakımından da, 6 aylık süre içinde işten çıkarmayı gerektiren sebepler ortadan kalkmışsa, birinci fıkra hükümleri uygulanır.

c) (a) ve (b) fıkralarındaki şartlara uymayan işveren ay içinde çıkardığı işçinin yerine başka işçi alırsa, çıkarmış olduğu işçiye ayrılmış olduğu tarihteki ücreti üzerinden 6 aylık hizmeti olan işçiye 30 günlük, 6 aydan fazla hizmeti olan işçiye 45 günlük çıplak ücretini ödemeyi kabul eder.

Maddi 9 – Toplu Halde İşten Çıkarma

Toplu halde işten çıkarma hususunda yasa hükümleri uygulanır.

Çıkarmalarda:

1- Gönüllü ayrılmak isteyenlere öncelik verilir.

2- SSK’ndan emeklilik hakkını kazanmış olanlar

3- İş ahlakı esasına göre sırasıyla (eşitlik halinde son giren ilk çıkar ilkesine uyularak) yapılır. Bir ay içinde işverence işyerinden dörtten fazla işçi çıkarılması toplu çıkarma sayılır.

4- Toplu halde çıkartılanların yeniden işe alınmalarında yasa hükmü uygulanır.

5- Toplu çıkarmalarda durum Türkiye Deri-İş Sendikasına bildirilir.

6- Topluca çıkarılan işçiler hakkında da işbu toplu iş sözleşmesinin 8/c maddesi uygulanır.

Madde 46 – Tutukluluk, Gözetim Altına Alınma, Mahkumiyet Hallerinde Fesih ve Tekrar İşe Başlatma

1-İşçi herhangi bir suçla tutuklandığı ve tutukluluğu 30 günü aştığı takdirde, hizmet akdi münfesih sayılır. 30 güne kadar süren tutukluluk hallerinde, tutuklu kalınan süreler kadar işçi ücretsiz izinli kabul edilir.

2-Gözetim altına alının işçiler, bunu belgeledikleri takdirde, yasal gözaltı süresince ücretsiz izinli addedilir. Ancak, gözaltında geçen süre sonunda tutuklanan işçilerin hizmet akitleri münfesih sayılır.

3-Tutukluluğun:

a) Kovuşturmaya yer olmadığı,

b) Son tahkikatın açılmasına gerek olmadığı,

c) Beraat kararı verilmesi,

d) Kamu davasının düşmesi veya ortadan kalkması nedenlerinden biri ile 120 gün içinde son bulması ve işçinin bu tarihten itibaren bir hafta içinde işine dönmeyi talep etmesi halinde, boş yer varsa işe alınırlar. Bu halde, işe tekrar alınan işçinin, eski kıdem hakları saklıdır.

4.adi suçlardan yargılanmaları tutuklu olarak devam ederken 90 gün içinde tahliye edilenler, bir hafta içinde başvurması halinde, işveren tarafından tekrar işe alınırlar.

5.Adi suçlardan yargılanmaları tutuklu olarak devam edenlerden:

a) 6 ay ve daha az ceza alan

b) 6 aydan fazla ceza alıp cezası ertelenen, paraya çevrilen veya af ile sonuçlanan veya iyi hali nedeniyle 6 aydan fazla ceza aldığı halde, 6 aydan önce tahliye edilen işçilerin tekrar işe başlatılmaları işverenin takdiri ile mümkündür.

6.Yüz kızartıcı suçlar ile sabotaj, Devletin Ülke ve Milleti ile bütünlüğüne, Milli Güvenliğe, Kamu Düzenine, Türk Silahlı Kuvvetleri’ne karşı işlenen suçlardan hüküm giyenler cezanın ertelenmesi, paraya çevrilmesi veya affa uğraması hallerinde dahi, hiçbir surette tekrar işe alınmazlar.

7.İşverene ait herhangi bir aracı görevli olarak kullanırken trafik kazası yapan şoförler ve iş makineleri operatörleri, bu nedenle tutuklandıkları veya hüküm giydikleri takdirde, 90 gün içinde hükümlülük veya tutukluluk hali sona ermek şartıyla,

a) Tutuklu veya hükümlü kaldıkları sürenin sonunda 7 gün içinde,

b) Ehliyetlerinin mahkemece geri alınmış olması durumunda, ehliyetin iade edildiği tarihten itibaren 7 gün için başvurmaları halinde, eski işlerine alınır. 90 günden fazla süren hükümlülük veya tutukluluk halinde, tekrar işe başlatma işverenin takdirine bağlıdır.

Teksif – Gaziantep Pamuklu Grup Toplu İş Sözleşmesi  (1.6.1990-31.5.1992)

Madde 16 – Hizmet Akdinin Yapılması

a) İşveren tarafından işe alınacak her işçi ile hizmet akdi yapılır. Hizmet akdi belirli ve belirsiz süreli olabilir. Belirli bir süre için yapılan veya belirli süreli olduğuna dair açıklık bulunmamakla beraber böyle süre işin amacından anlaşılan örneğin, montaj işlerinde olduğu gibi, işin bitimi ile bağlı olan akidler, belirli süreli hizmet akidleri sayılır. Hizmet akdinde belirli bir süre tayin edilemez ve böyle bir süre işin amacından da anlaşılamazsa akid belirsiz süreli sayılır. İşçi ile işveren arasında yapılan hizmet akidleri hiçbir zaman işbu toplu iş sözleşmesine aykırı olamaz. Aykırı hükümlerin yerini bu toplu iş sözleşmesinin hükümleri alır.

Her üye fiilen çalıştığı iş ünvanının her dairede de işçisidir. Başka bir işte eğitilmeden çalıştırılamaz. (Deneme süresinde olanlar hariç) Deneme süresi sonunda daimi kadroya geçirilen işçilerin fiilen çalışacakları iş ünvanları kesinlikle belirtilir.

b) Üyeye bugüne kadar kendi iş akitleri, toplu sözleşmeler, mevcut veya çıkacak kanunlar, yönetmelikler, talimatnameler, nizamnameler, tüzükler ve protokollarla sağlanmış olup da bu sayılan hükümlerin sürelerinin bitmesi veya yürürlükten kalkmalarına rağmen işyerlerindeki fiili uygulama sonucu halen devam etmekte olan ve iş şartı haline gelmiş bulunan işçi lehindeki haklarla teamülden doğan haklar ve işyerinde uygulanmakta olan işyeri yönetmelik, tüzük ve talimatnamelerindeki işçi lehine olan haklar, (Bordro dışı yapılan yardımlar hariç) işbu toplu iş sözleşmesiyle aynı ad ve gerekçe ile verilen haklardan fazla olduğu sürece bu hakların uygulanmasına devam olunur. Daha az olması halinde ise işbu toplu iş sözleşmesi hükümleri uygulanır. Her halükarda bu haklar mükerrer uygulanmaz. Bu fıkrada zikredilen işçi haklarının uygulanmakta olmaları nedeniyle kendileriyle halin yargı organları veya hakem huzurunda uyuşmazlığa düşülmüş olan işyerlerine ait ihtilaflar Teksif lehine karara bağlanmış ve bağlanacak olursa, o uyuşmazlıkların ilişkin oldukları hakların işyerinde fiilen ve halen uygulandığı kabul edilir. Ve bu haklar işçi lehine devam eder.

Madde 18 – Deneme Süresi

İşe yeni giren işçilerin deneme süresi iki aydır. Taraflar deneme süresi içinde iş akdini tazminatsız olarak feshedebilirler. Deneme süresi sonunda muvaffak olan üye kadrosuna intibak ettirilir. 17. maddede belirtilen hallerde tekrar işe alınan işçiler deneme süresine tabi tutulamazlar.

Madde 27 – Hizmet Akdinin Sona Ermesi

A) İşten Çıkarma:

a) Münferit Çıkarma:

Üyenin hizmet akdinin işbu sözleşmenin disiplin hükümlerini içeren maddesinde sayılan hallerde feshi, disiplin kurulu kararı ile olur. Ancak İş Kanunu’nun 17. maddesindeki haller ile 2822 sayılı Kanunun 45’inci maddesindeki hallerde işveren Disiplin Kuruluna lüzum görmeden iş akdini feshetme hakkına haizdir.

İhbar ve kıdem tazminatı ödenerek iş akitlerinin feshince de Disiplin Kurulu kararı gerekli görülmeyecektir.

b) Hastalanan Üyeler:

Hastalığı nedeni ile işine devam edemeyen üye işten çıkarılamaz. İstirahat süresi devam ettiği sürede iş akdi askıda kalır.

Ancak taraflar akdin feshine anlaşırlarsa, kanun hükümleri uygulanır.

c) Toplu Çıkarma:

İş Kanunu’nun değişik 24. Maddesi uygulanır. Çıkarmalarda aşağıdaki esaslara göre hareket edilir.

1- Deneme süresini doldurmamış işçiler,

2- Sicilleri bozuk olanlar,

3- emeklilik hakkını kazanmış işçiler,

4- Verimi az olan işçiler,

5- Diğer işçiler kıdem durumuna göre ilk giren son çıkar. Ancak Sendika temsilcileri topluca işten çıkarmada çalıştıkları bölüm içinde en kıdemli işçi sayılırlar. (İşyerinin tamamen kapanması hali ayrıdır.) Tekrar işe alınmalar halinde 5, 4, 3, 2, 1 sırasına göre hareket edilir. İşveren bu durumu sağlamak için, üyelerin kaydettirdikleri adreslerine taahhütlü mektup göndererek çağrıda bulunur. Çağrının postaya verilmesini müteakip 15 gün içinde bu çağrıya uymayanların hakları düşer. Çağrıya uyan ve işe alınan bu işçilerin eski ücretleri ve sözleşme ile gelen hakları devam eder.

İşveren kural olarak içinde yaşadığımız çağın gereklerine ve anayasamız hükümlerine uygun olarak keyfi işçi çıkarmayı benimsememektedirler. Bu nedenle iş Kanunumuzun 24. maddesi hükmüne uymayı kabul etmişlerdir. Sözleşmenin imza tarihinden sonra yapılacak bu gibi çıkarmalarda uygulanması gereken bu hükme riayetsizlik halinde işveren akdi feshedebilir. İşçiye Kanuni kıdem tazminatına ek olarak onbeş günlük tazminat ödemeyi kabul etmiştir. Ancak, bu madde hükümleri İş Kanunu’nun 17. maddesi ve disiplin kurulu kararı sebebi ile akdi feshedilenlere uygulanmaz. Yukarıda yer alan toplu çıkarmalar halinde uygulanacak ek 15 günlük kıdem tazminatı uygulaması, Teksif Sendikasının işveren’e 1 hafta içerisinde yapacağı müracaat üzerine toplanacak taraf temsilcilerinden oluşan kurulca keyfi çıkarıldığına karar verildiği takdirde ancak geçerlik kazanır. Toplu çıkarmadan itibaren bir hafta içerisinde adı geçen taraflara iş bu yazılı müracaatın Teksif tarafından yapılmaması halinde bu ek kıdem tazminatı hükmü uygulanmayacaktır.

B) İmalat ve metodlarda değişiklik nedeniyle açıkta kalma:

İşveren makinalarda, imalat ve metod işlerinde yapılan teknik değişiklik dolayısıyla esas işinden alınmak zorunda bırakılan üyelerin eski iş ünvanları bulunmadığı takdirde yeni bir işe geçirmeye çaba gösterir.

Ancak yeni bir işe geçirilecek üyelerin ücretleri eski işlerindeki ücretlerinden daha düşük olamaz.

Üyeler, hangi iş için alındılarsa ancak o işin işçisidirler. İşinden alınarak benzeri olmayan başka bir işe nakledilen üye, dilerse işi kabul etmeyebilir. Bu takdirde üye ihbar ve varsa kıdem tazminatına hak kazanır.

C) Tutukluluk, gözetim altına alınma ve mahkumiyet hallerinde fesih ve tekrar işe başlatma:

1- işçi herhangi bir suçla tutuklandığı ve tutukluluğu 45 günü aştığı takdirde, hizmet akdi münfesih sayılır. 45 güne kadar süren tutukluluk hallerinde, tutuklu kalınan süreler kadar, işçi ücretsiz izinli kabul edilir.

2- Gözetim altına alınan işçiler bunu belgeledikleri takdirde yasal gözaltı süresinde ücretsiz izinli addedilir. Ancak, gözaltında geçen süre sonunda tutuklanan işçilerin hizmet akitleri münfesih sayılır.

3- Tutukluluğun:

a) Kovuşturmaya yer olmadığı,

b) Son tahkikatın açılmasına gerek olmadığı,

c) Beraat kararı verilmesi,

d) Kamu davasının düşmesi veya ortadan kalkması, nedenlerinden biri ile 90 gün içinde son bulması ve işçinin bu tarihten itibaren bir hafta içinde işine dönmeyi talep etmesi halinde işveren tarafından emsallerinin hakları ile işe alınır. 90 gün sonunda yapılan başvuru halinde boş yer varsa işe alınırlar.

4- Adi suçlardan yargılanmaları tutuklu olarak devam ederken 90 gün içinde tahliye edilenler, bir hafta içinde başvurması halinde işveren tarafından tekrar işe alınırlar.

5- Adi suçlardan yargılanmaları tutuklu olarak devam edenlerden;

a) 6 ay ve daha az ceza alan,

b) 6 aydan fazla ceza alıp, cezası ertelenen, paraya çevrilen veya af ile sonuçlanan veya iyi hali nedeniyle 6 aydan fazla ceza aldığı halde 6 aydan önce tahliye edilen işçilerin tekrar işe başlatılmaları işverenin kendi takdiri ile mümkündür.

6- İşverene ait herhangi bir aracı görevli olarak kullanırken trafik kazası yapan şoförler, iş makinaları operatörleri bu nedenle tutuklandıkları ve hüküm giydikleri takdirde, 90 gün içinde hükümlülük veya tutukluluk hali sona ermek şartıyla;

a) Tutuklu ve hükümlü kaldıkları sürenin sonunda 7 gün içinde,

b) Ehliyetlerinin Mahkemede geri alınmış olması durumunda, ehliyetin iade edildiği tarihten itibaren 7 gün içinde başvurmaları halinde eski işlerine alınır. 90 gün fazla süren hükümlülük veya tutukluluk halinde tekrar işe başlatma işverenin takdirine bağlıdır. Ancak, işe alınmayan işçilerin kıdem tazminatları ödenir.

Madde 30 – Askerlik Durumu

a) İşyerinden muvazzaf askerlik hizmeti dolayısıyla ayrılan işçilerden, bir yıldan az çalışmış olmaları dolayısıyla kıdem tazminatına hak kazanmayanlara brüt 100.000,- TL yardım yapılır.

b) 1 yıl çalışmış olmak şartı ile;

Muvazzaf askerlik hizmeti dışında, manevra veya herhangi bir sebeple silah altına alınan yahut herhangi kanundan doğan çalışma yüzünden işinden ayrılan üyeler hakkında 1475 sayılı İş Kanunu’nun 27. Maddesinde yer alan süreler uygulanır. Bu şekilde askere giden üyelere ilk 30 gün ücretleri tam ve bunu takip eden 60 gün 1/2 nisbetinde ücret ödenir.

c) Herhangi bir askeri ve kanuni ödeme dolayısıyla işinden ayrılan üyelerden bu hizmetin sona ermesinden başlayarak 2 ay içinde işe girmek için başvuranları işveren boş yerlere öncelikle işe almak zorundadır.

d) Askerden dönen üyelerden, İş ve İşçi Bulma Kurumundan belge getirme şartı aranmaz ve bunlar deneme süresine tabi tutulmazlar. Bunların ücretleri işyerinden ayrıldığı tarihteki ücrete toplu sözleşmelerle sağlanan ücret zamlarının ilavesi suretiyle tesbit edilir.

Öziplik-İş – T.Tekstil Sanayii İşverenleri Sendikası Toplu İş Sözleşmesi

Madde 64. Komite, işverence tayin edilecek 2 kişi ile sendikanın göstereceği 1 işyeri sendika temsilcisinden teşekkül eder. Komite, zarar miktarını ve bunda kusur derecesine göre ne miktarının işçi tarafından tazmini gerektiğini bir zabıt varakasıyla tespit eder. Yaptığı zarar 15 günlük ücretini aştığı bu şekilde tespit edilen işçinin hizmet akdini işveren derhal feshedebilir. İşçi bu zararı derhal öder ve ödemeyi taahhüt eder ve sendika kefil olursa, işveren fesih hakkını kullanamaz (işçinin ağır ihmal ve bağışlanmaz kusurlu halleri hariçtir).

Madde 17. Daimi işlerde muvakkat işçi çalıştırılamaz ve zincirleme hizmet akdi yapılamaz. Ancak, 2 aydan fazla süreli izinli ve devamsız olan işçiler ile ihtiyat askerliğine gitmiş işçilerin yerine, izin veya devamsızlık süresi ile bağımlı olarak ve ayrıca mevsimlik imalat ve mübayaa işlerinde çalıştırılmak üzere muvakkat işçi alınabilir. Bu uygulama hiçbir şekilde iyiniyet kurallarına aykırı ve bu işçilerin çalıştırılma süresi hiçbir zaman 3 aydan fazla olamaz.

Madde 17. Staj yapma mecburiyeti bulunan okulların öğrencilerinden ve işyerinde yapılan işletme faaliyetlerine uygun branşta olmak kaydıyla 50’den fazla işçi çalıştıran işyerleri, çalıştırdıkları işçi adedinin % 1’i nisbetinde stajyer alacaklardır. Ancak, bu miktar bu işyeri için 15 stajyeri geçemez. Stajyer alınırken işyerinde çalışanların çocukları veya kardeşleri diğer namzetlerden önce işe alınır.

Madde 17. İş kazasında ölen üyenin en yakınlarından biri, işyerinde yapabileceği münhal bir işe alınır.

Deri-İş – T.Deri Sanayii İşverenleri Sendikası İzmir Grup Sözleşmesi

Madde 9. İşverenler 1475 sayılı Yasanın 13. maddesinde belirtilen şartlara uyarak işine son verdiği veya 16. maddenin 3. bendi gereğince iş akdini fesheden işçilerin yerine çıkma veya çıkarma tarihinden itibaren 6 ay içinde başka işçi alamaz. Bu süre içinde işyerine aynı nitelikte iş için yeniden işçi almak isteyen işveren, durumu uygun araçlarla yayınlar ve işçinin kaydettirdiği adresine Noter aracılığı ile duyurur. Tebliğ tarihinden itibaren 15 gün içinde işyerine başvurmayanların bu hakkı düşer.

Deri-İş – Sümerbank Toplu İş Sözleşmesi

Madde 69. İşyerinde iş kazası sebebiyle çalışmakta olduğu işi fiilen yapamayacak olan üyeleri işveren işten çıkarmayacaktır. Bu üyeler maluliyetleriyle mütenasip bir işte eski ücretleriyle istihdam olunurlar. Meslek hastalığı sebebiyle çalışmakta olduğu işi fiilen yapamayacak durumda olan üyeleri, işveren, yeni durumları ile mütenasip bir işe yerleştirmeye çalışacaktır. İş kazası ve meslek hastalığı sebebiyle işverenin üyeleri yeni durumlarıyla mütenasip bir işe yerleştirememesi halinde… hizmet akdi feshedilir. Sosyal Sigortalar Kurumu hastanelerinden hafif hizmet (mevcut işi yapamaz) raporu alan üyeler durumları ile mütenasip bir işe yerleştirilirler. Buna imkan bulunmadığı takdirde 84. ve 87. maddeler dahilinde işlem yapılır.

Madde 23. Boşalan kadrolar önce kendi daire veya servisinden, uygun nitelikte eleman bulunamadığı takdirde işletme dahilinde, o da olmadığı takdirde dışarıdan alınacak işçilerle doldurulur.