1990’lı yıllarda inşaat ve metal işkollarında bağıtlanan bazı toplu iş sözleşmelerinde iş güvencesine ilişkin önemli hükümler aşağıda sunulmaktadır:

TEKGIDA-İŞ SENDİKA AKADEMİSİ

Yol-İş – Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü Toplu İş Sözleşmesi (1.3.1991-28.2.1993)

Madde 21 – Deneme Süresi

Dışarıdan alınan işçiler için deneme süresi 90 gündür. Bu süreler içinde işçi veya işveren akdi bildirimsiz ve tazminatsız olarak feshedilebilir.

Sınav sonucu mevsimlik olarak çalıştığı pozisyondaki daimi kadroya geçirilen Mevsimlik İşçilerle, pozisyon değiştiren Daimi Kadrola işçilere deneme süresi uygulanmaz. Ancak, Mevsimlik olarak çalışırken pozisyonu dışında başka bir pozisyonda Daimi Kadroya geçirilen işçiler için deneme süresi 60 gündür.

Pozisyonu değiştirilen Mevsimlik İşçinin yeni pozisyonuna ilişkin deneme süresinde çalışmasının yeterli olmadığı işveren vekilince işçiye yazı ile bildirilirse işçinin hizmet akdi feshedilmez. Eski pozisyonuna iadesi sağlanır.

Madde 22 – Daha Önce Çalışıp da Ayrılanlar Hakkında Özel İşlem

Askerlik, Hastalık ve Malullük gibi nedenlerle işyerinden ayrılan işçi, terhisinden veya iyileşmesinden sonra (2) ay içinde işverene veya işveren vekiline başvurduğu takdirde eski pozisyonu boş ise bu işe, değilse eski işine benzer bir işe ayrıldığı derece ve kademesiyle (30) gün içinde atanır.

Madde 23 – Gözetim Altına Alınma, Tutukluluk, Mahkumiyet Halinde Fesih ve Tekrar İşe Başlatma

1- Gözetim altına alınan işçiler, bunu belgeledikleri takdirde, yasal gözaltı süresince ücretsiz izinli addedilir. Ancak, gözaltından sonra tutuklanma halinde gözaltında geçen süre ile tutukluluk süresi 60 günü aştığı takdirde işçilerin hizmet akitleri münfesih sayılır.

2- İşçi herhangi bir suçla tutuklandığı ve tutukluluğu 60 günü aştığı takdirde, hizmet akdi münfesih sayılır. 60 güne kadar süren tutukluluk hallerinde, tutuklu kalınan süreler kadar işçi ücretsiz izinli kabul edilir.

3- Tutukluluğun:

a) Kovuşturmaya yer olmadığı,

b) Son Tahkikatın açılmasına gerek olmadığı,

c) Beraat Kararı verilmesi,

d) Kamu Davasının düşmesi veya ortadan kalkması nedenlerinden biriyle 90 gün içinde son bulması ve işçinin bu tarihten itibaren bir hafta içinde işine dönmeyi talep etmesi halinde, işveren tarafından emsallerinin hakları ile işe alınır. 90 gün sonunda yapılan başvuru halinde boş yer var ise işe alınırlar. Bu halde işe tekrar alınan işçinin eski kıdem hakları saklıdır.

4- Adi suçlardan (Bu maddenin 6’ncı bendindeki suçlamalar hariç) yargılanmaları tutuklu olarak devam ederken 90 gün içinde tahliye edilenler, bir hafta içinde başvurması ve işyerinde durumuna uygun münhal kadro bulunması ve hizmetine ihtiyaç duyulması halinde işveren tarafından tekrar işe alınırlar.

Bilahare hüküm giymeleri halinde hizmet akitleri münfesih sayılır. Şu kadar ki 5’inci fıkranın (a) ve (b) bentleri saklıdır.

5- Adi suçlardan yargılanmaları tutuklu olarak devam edenlerden,

a) 6 ay ve daha az ceza alan,

b) 6 aydan fazla ceza alıp, cezası ertelenen, paraya çevrilen veya af ile sonuçlanan veya iyi hali nedeniyle 6 aydan fazla ceza aldığı halde, 6 aydan önce tahliye edilen işçiler bir hafta içinde başvurması ve işyerinde durumuna uygun münhal kadro bulunması ve hizmetine ihtiyaç duyulması halinde işverenin takdiri ile tekrar işe alınabilirler.

6- Yüz Kızartıcı suçlar ile Sabotaj, Devletin Ülke ve Milleti ile Bütünlüğüne, Milli Güvenliğe, Kamu Düzenine, Türk Silahlı Kuvvetlerine karşı işlenen suçlardan hüküm giyenler cezanın ertelenmesi, paraya çevrilmesi veya affa uğraması hallerinde dahi hiçbir suretle tekrar işe alınamazlar.

Madde 56 – Toplu İşten Çıkarma ve İşten Çıkarmanın Sonuçları

1- İşçi fazlalığından ötürü toplu olarak işçi çıkarılmasına karar verildiği takdirde işçiler, aşağıdaki sıra izlenerek;

a) Önce deneme süresini doldurmamış olanlar,

b) Daha sonra, işveren ve Kamu Kuruluşları işyerlerinde 2 yıldan az hizmeti bulunanlar,

c) Bundan sonra işveren ve Kamu Kuruluşları işyerlerinde kıdemi az olandan başlayarak kıdem süresine göre,

d) Sonra, yaşlılık aylığı almağa hak kazananlar çıkarma işlemine tabi tutulurlar.

Kıdem sırasının tespitinde, işyerinde toplu çıkarma yapılacağına dair işveren veya vekilliğince yapılan ilan tarihi esas alınır.

İşveren veya işveren vekillerince işçilere yapılacak çıkarma tebliğlerinde, yukarıda belirtilen kıstaslardan hangisinin uygulandığı açıklanır ve işten çıkarılacak işçilerin işyeri, adı ve soyadı, pozisyonu ile çıkarma kıstası gösterilen liste çıkarma uygulaması başlamadan (10) gün önce ilgili sendika şubesine gönderilir.

2- Yukarıda belirtilen esaslara aykırı bir işlem yapıldığının anlaşılması halinde, yanlış uygulanan işlem iptal edilir.

3- İşverenin herhangi bir işyerinde işçi alımında öncelik, toplu işten çıkarılma işlemine tabi tutulan ve işe girmek üzere başvuranlar arasında kıdemi çok olandan başlayarak, az kıdemi olana doğru uygulanır.

4- Sendika ve Sendika Şubesi Yönetici ve Temsilcileri çalıştıkları pozisyonlarına uygun iş bulunduğu taktirde aynı pozisyonda, bulunamadığı taktirde ihtisaslarına uygun bir işte çalıştırılırlar. Bunlar çıkarma işleminde en son dikkate alınır.

5- İşten çıkarılmanın sonuçları hakkında sözleşme hükümleriyle birlikte İş Kanunu hükümleri uygulanır.

Yol-İş – Karayolları Genel Müdürlüğü Toplu İş Sözleşmesi

Madde 18.

(1) Gözetim altına alınan işçiler bunu belgeledikleri takdirde, yasal gözaltı süresinde ücretsiz izinli addedilir. Ancak, gözaltından sonra tutuklanma halinde gözaltında geçen süre ile tutukluluk süresi 60 günü aştığı takdirde işçilerin hizmet akitleri münfesih sayılır.

(2) İşçi herhangi bir suçla tutuklandığı ve tutukluluğu 60 günü aştığı takdirde hizmet akdi münfesih sayılır. 60 güne kadar süren tutukluluk hallerinde, tutuklu kalınan süreler kadar işçi ücretsiz izinli kabul edilir.

(3) Tutukluluğun, (a) kovuşturmaya yer olmadığı, (b) son tahkikatın açılmasına gerek olmadığı, (c) beraat kararı verilmesi, (c) kamu davasının düşmesi veya ortadan kalkması nedenlerinden biri ile 90 gün içinde son bulması ve işçinin bu tarihten itibaren bir hafta içinde işine dönmeyi talep etmesi halinde işveren tarafından emsallerinin hakları ile işe alınır. 90 gün sonunda yapılan başvuru halinde boş yer var ise işe alınırlar.

(4) Adi suçlardan (bu maddenin 6. bendindeki suçlamalar hariç) yargılanmaları tutuklu olarak devam ederken 90 gün içinde tahliye edilenler bir hafta içinde başvurması ve işyerinde durumuna uygun münhal kadro bulunması ve hizmetine ihtiyaç duyulması halinde işveren tarafından tekrar işe alınırlar. Bilahare hüküm giymeleri halinde hizmet akitleri münfesih sayılır. Şu kadar ki, 5. fıkranın (a) ve (b) bentleri saklıdır.

(5) Adi suçlardan yargılanmaları tutuklu olarak devam edenlerden; (a) 6 ay ve daha az ceza alan, (b) 6 aydan fazla ceza alıp, cezası ertelenen, paraya çevrilen veya af ile sonuçlanan veya iyi hali nedeniyle 6 aydan fazla ceza aldığı halde 6 aydan önce tahliye edilen işçiler bir hafta içinde başvurması ve işyerinde durumuna uygun münhal kadro bulunması ve hizmetine ihtiyaç duyulması halinde işverenin takdiri ile tekrar işe alınabilirler.

(6) Yüz kızartıcı suçlar ile sabotaj, devletin ülke ve milleti ile bütünlüğüne, milli güvenliğe, kamu düzenine, Türk silahlı kuvvetlerine karşı işlenen suçlardan hüküm giyenler cezanın ertelenmesi, paraya çevrilmesi veya affa uğraması hallerinde dahi hiçbir suretle tekrar işe alınamazlar.”

Madde 19.

İşverene ait herhangi bir aracı görevli olarak kullanırken iş veya trafik kazası yapan C, D ve E sınıfı sürücü belgesi olanlar ile iş makinaları operatörleri bu nedenle tutuklandıkları veya hüküm giydikleri takdirde 12 ay içinde hükümlülük veya tutukluluk hali sona ermek koşuluyla, (a) tutuklu veya hükümlü kaldıkları sürenin sonunda 10 işgünü içinde, (b) sürücü belgeleri geri alınmışsa, sürücü belgesinin iade edildiği tarihten itibaren 10 işgünü içinde, işveren veya işveren vekiline başvurmaları halinde eski pozisyonlarında işyerinden ayrıldıkları tarihteki derece kademelerinin işe yeniden başlatıldıkları tarihteki karşılığı gündelikleriyle gerekli belgelerin tamamlanmasını izleyen 10 işgünü içinde görevlerine başlatılırlar. Bu bent kapsamına giren sürücüler ve iş makinaları operatörlerine tutuklanma günlerinden başlayarak 150 güne kadar çıplak gündeliklerinin ödenmesine devam olunur. 150 günden sonra ve 12 aylık sürenin dolmasına kadar geçecek sürede hizmet akdi askıda kalır ve bu süre için herhangi bir ödeme yapılmaz. 12 aylık sürenin dolmasından sonra hizmet akdi münfesih sayılır. Hizmet akdinin münfesih sayılmasından sonraki iş taleplerinin yerine getirilmesi işverenin takdirine bağlıdır.

Madde 56.

İşçinin iş gereği olarak pozisyonu değiştirilmeksizin şehir içi naklen atanmasında rızası alınmaz. İşçinin iş gereği olarak pozisyonu değiştirilmeksizin şehirlerarası naklen atanmasında rızasının alınması şarttır. İşçi şehirlerarası nakli kabul etmediğini, nakil emrinin kendisine tebliğinden itibaren (tebliğ günü hariç) 5 işgünü içinde yazılı olarak bildirdiği takdirde işveren veya işveren vekili dilerse işçinin naklinden vazgeçerek işçiyi yerinde bırakır, dilerse işçinin hizmet akdini 1475 sayılı İş Kanunu’nun 13 ve hak kazanıyorsa 14. maddeleri uyarınca kıdem tazminatı ödeyerek Sendikalar Kanunu ve bu toplu iş sözleşmesi hükümleri uyarınca fesheder. Bu takdirde ihbar öneline ilişkin hükümler eski işyerinde uygulanır. İş gereği şehirlerarası işçi nakline ihtiyaç duyulduğu takdirde, işin özelliğine göre belli bir işçinin nakli gerekmiyorsa bu nakil öncelikle hangi işyerinden işçi nakli yapılacaksa bu işyerinde o pozisyonda çalışan işçilerden istekli olanlar arasından yapılır. İstekli işçi bulunmaması veya ihtiyacın karşılanmaması halinde diğer işçilerden de iş gereği nakil yapılır. Çalıştığı işyerinde işgal ettiği pozisyonu ile ilgili hizmet devam etmekte ise o pozisyonu işgal eden Yol-İş ve Yol-İş Şubesi yönetici ve Yol-İş Sendikası temsilcileri rızaları olmadıkça nakle tabi tutulamaz.

Madde 64.

Mevsim şartları dolayısıyla faaliyetin durdurulduğu dönemlerde bazı işçilere asıl pozisyonlarına ilişkin görevler verilemediği takdirde, işveren veya işveren vekili tarafından yazılı olarak pozisyonlarına veya yeteneklerine uygun görevler teklif edilir. Ayrıca, başka pozisyonlarda çalışma teklifi işçi tarafından da yapılabilir. Bu suretle başka bir pozisyonda çalışma konusunda anlaşma hasıl olduğu takdirde işçinin esas pozisyonuna ilişkin istihkakı kendisine tam olarak ödenir. Faaliyet döneminin başlaması ile bu işçiler eski pozisyonlarına iade olunurlar. Yazılı olarak yapılacak bu teklifin işçi tarafından kabul edilmemesi halinde asıl pozisyonlarına ilişkin görevler verilmeyen işçileri işveren veya işveren vekili yarım gündelikle en çok 4 aya kadar izinli sayabilir. İzine ayrılan işçi izin süresi sonunda görevine dönmediği takdirde istifa etmiş sayılır.”

Türk Metal – MESS Grup Toplu iş Sözleşmesi (1990-1992)

İş ve İşyeri Değişikliği

Madde 59 – İşçiler gerektiği takdirde, işyeri içinde ünvanı veya niteliği benzer yahut birbirine yakın başka işlerde veya yerlerde muvafakat aramaksızın geçici veya devamlı olarak işveren tarafından görevlendirilebilirler. Bu esaslar dışında kalan daimi iş değişikliği durumunda, işçinin muvafakati alınır.

Görülen işin niteliğinde benzerlik olmak şartı ile işçilerin aynı işverene bağlı ve Belediye hudutları içinde bir başka işyerine işverence nakledilmeleri mümkündür.

İşçilerin aynı işverene bağlı ve Belediye hudutları dışındaki işyerlerine daimi olarak nakledilebilmeleri yazılı rızaya bağladır. Geçici süre ile nakillerde işçinin rızası aranmaz. Ancak bu süre 3 ayı geçemez.

Belediye hudutları dışındaki işyerlerine nakledilen işçilerin nakle rıza göstermemeleri halinde hizmet akitleri bildirimli olarak işverence feshedilebilir. Nakle rıza gösteren işçilerin yerine 6 ay içinde işçi ihtiyacı duyulması halinde, nakli yapılan işçi eski işine dönmeyi kabul etmediği takdirde yeni işçi alınabilir.

İş ve işyeri değişikliği hiçbir zaman ceza mahiyetinde olamaz. İşin gerek iş öncesi ve gerek iş sonrası, o işin tamamlayıcısı olan ve o işin ifası için mahiyeti itibariyle yapılması gerekli olan işler, başkaları tarafından yapılır olsa dahi, asıl işin tamamlayıcısı sayılır ve asıl işe dahildir.

İşin ifasına katkıda bulunmak her işçinin iyi niyet kurallarından doğan asli görevidir. Bu nedenle, görevin gereği gibi ifası için, işçiler aralarında lüzumlu işbirliği ve yardımlaşmayı yapmakla yükümlüdür.

İşçi, işin yapılabilmesi için, işe ilişkin bağlama, ayarlama, kaldırma, kontrol, temizlik, taşıma, bakım, yağlama, onarım vs. gibi gerekli faaliyetlerin ifasını işin tabiatına göre yapmak, yapana yardım etmek ve bu faaliyetlerin yapılması için lüzumlu alet, edevat, takım, tertibat ve donanımın kullanılmasından veya kullanımına yardımdan ve bu amaçla gerekli işbirliğini kurmak veya yapmaktan sarfınazar edemez.

Deneme Süresi

Madde 61 – a) İşyerine yeni alınacak işçiler için deneme süresi en çok 30 gündür. Deneme süresi sonunda durumu kendisine yazılı olarak bildirilir.

b) İşyerinde teknik ve zorunlu ekonomik sebepler hariç, ana üretim bölümlerinde belirsiz süreli işler için belirli süreli hizmet akdiyle işçi çalıştırılmaz.

Tutukluluk, Gözetim Altına Alınma ve Mahkumiyet

Madde 62 – 1. İşçi herhangi bir suçtan tutuklandığı ve tutukluluğu 30 günü aştığı takdirde, hizmet akdi münfesih sayılır. 30 güne kadar süren tutukluluk hallerinde tutuklu kalınan süreler kadar, işçi ücretsiz izinli kabul edilir.

Gözetim altına alınan işçiler, bunu belgeledikleri takdirde kanuni gözaltı süresinde ücretsiz izinli addedilir. Ancak gözaltında geçen süre sonunda tutuklanan işçilerin gözaltında geçen süre ile tutukluluk süresi toplamı 30 günü aştığı takdirde hizmet akitleri münfesih sayılır.

Tutukluluğun;

a) Kovuşturmaya yer olmadığı,

b) Son Tahkikatın açılmasına gerek olmadığı,

c) Beraat Kararı verilmesi,

d) Kamu Davasının düşmesi veya ortadan kalkması nedenlerinden biri ile 90 gün içinde son bulması ve işçinin bu tarihten itibaren bir hafta içinde işine dönmesi halinde, işveren tarafından emsallerinin hakları ile işe alınır. 90 gün sonunda yapılan başvuru halinde boş yer var ise işe alınır.

Adi suçlardan yargılanmaları tutuklu olarak devam ederken, 90 gün içinde tahliye edilenler, bir hafta içinde başvurması halinde işveren tarafından tekrar işe alınırlar.

Adi suçlardan yargılanmaları tutuklu olarak devam edenlerden;

a) 6 ay ve daha az ceza alan,

b) 6 aydan fazla ceza alıp, cezası ertelenen, paraya çevrilen veya af ile sonuçlanan veya iyi hali nedeniyle 6 aydan fazla ceza aldığı halde 6 aydan önce tahliye edilen işçilerin tekrar işe başlatılmaları, işverenin takdiri ile mümkündür.

Yüz Kızartıcı suçlar ile sabotaj, Devletin Ülke ve Milleti ile bütünlüğüne, Milli Güvenliğe, kamu düzenine, Türk Silahlı Kuvvetlerine karşı işlenen suçlardan hüküm giyenler, cezanın ertelenmesi, paraya çevrilmesi veya affa uğraması hallerinde dahi herhangi bir suretle tekrar işe alınmazlar.

İşverene ait herhangi bir aracı görevli olarak kullanırken trafik kazası yapan şoförler ve iş makinaları operatörleri bu nedenle tutuklandıkları veya hüküm giydikleri takdirde 90 gün içinde hükümlülük veya tutukluluk hali sona ermek şartıyla;

a) Tutuklu veya hükümlü kaldıkları sürenin sonunda 7 gün içinde,

b) Ehliyetlerinin mahkemece geri alınmış olması durumunda, ehliyetin iade edildiği tarihten itibaren 7 gün içinde, başvurmaları halinde eski işlerine alınır. 90 günden fazla süren hükümlülük veya tutukluluk halinde tekrar işe başlatma işverenin takdirine bağlıdır.

Hizmet akdinin bildirimsiz ve tazminatsız feshini gerektiren suçları işleyenlerden, işverence hizmet akitleri bildirimsiz ve tazminatsız olarak feshedilenler hakkında yukarıdaki hükümler uygulanmaz. Ancak 6. bentte belirtilen suçlar nedeni ile hizmet akitleri işverence feshedilmiş olanlar hiçbir şekilde işe alınmazlar.

Muvazzaf Askerlik

Madde 64 – Muvazzaf askerlik nedeniyle işyerinden ayrılan üyeler, terhislerini izleyen (2) ay içinde işyerine başvururlar ise boş kadrolara tercihen işe alınırlar.

İhtiyat Askerliği

Madde 65 – Umumi ve kısmi seferberlik halleri hariç, ihtiyat askerliği için işyerinden ayrılan üyelerin hizmet akitleri askıda kalır.

Terhisini izleyen 15 gün içinde işine dönmeyen üyenin hizmet akdi feshedilmiş sayılır. Bu süre içinde dönen üyeye eski işi veya bu işine en yakın başka bir iş verilir ve bu sebeple ücretinden herhangi bir indirim yapılmaz. İhtiyat askerliği sebebiyle işten ayrılan üyelere, ihtiyaç askerliği süresince ücreti tam olarak ödenir. Bu süre en çok ilgili Kanundaki müddet kadardır ve işçinin kıdeminden sayılır.

Toplu Çıkarmalar

Madde 71 – A) İşveren İş Yasası gereğince 10 veya fazla işçiyi işten çıkartmaya karar verdiği takdirde, aşağıdaki sıraya göre hareket eder:

a) Kendi ayrılmak isteyenler tercih edilebilir,

b) Tecrübe sürelerini doldurmamış olanlar,

c) Genelde işyerine son giren ilk çıkar kaidesine kendi kısmında riayet edilmeye çalışılır.

d) Bu çıkarmalarda sendika yöneticileri ve temsilcileri en son çıkarılır.

e) Çıkarma tarihinden itibaren 6 ay içinde işyerine aynı nitelikteki iş için yeniden işçi almak isteyen işveren durumu uygun araçlarla yayınlar ve işçinin kaydettirdiği adresine noter aracılığı ile duyurur. Tebliği tarihinden itibaren 15 gün içinde işyerine başvurmayanların bu hakkı düşer.

Türk Metal – MKE Toplu İş Sözleşmesi

Madde 61.

Seferberlik ilanı müstesna normal zamanlarda kısa süreli ihtiyat askerlik, manevra, talim ve kurs sebebiyle silah altına alınanlar azami 60 gün müddetle ücretli izinli sayılırlar. Ancak, yedek subaylara devletçe ödenen para işyerinde aldığı ücretli izin parasından noksan ise aradaki fark işverence ödenir.