1990’lı yıllarda petrol-kimya-lastik ve enerji işkollarında toplu iş sözleşmelerinde iş güvencesi.

TEKGIDA-İŞ SENDİKA AKADEMİSİ

1990’lı yıllarda petrol-kimya-lastik ve enerji işkollarında bağıtlanmış bazı toplu iş sözleşmelerinde iş güvencesine ilişkin önemli maddeler aşağıda sunulmaktadır:

Petrol-İş – Petkim Toplu İş Sözleşmesi (1.9.1990-31.8.1992)

Madde 16 – Deneme Süresi

İşe yeni alınan işçiler 30 günlük deneme süresine tabidirler. Deneme süresi içinde taraflardan biri herhangi bir ihbar öneline uymaksızın iş bağıtını kesebilir. Bu takdirde işçiye çalıştığı süre için ücreti ödenir. Deneme süresi içinde bu Toplu İş Sözleşmesi hükümleri uygulanmaz. Ancak deneme süresini bitiren işçiler, Sendika üyeliklerinin işverene bildirildiği üyelik tarihinden itibaren bu deneme süresi içinde bir tarih olsa dahi Toplu İş Sözleşmesinin tüm hükümlerinden yararlanırlar.

Üyelik bildirimi Kanuni süresi içinde yapılır. İş kazası günleri hariç SSK’ca verilen iş göremezlik günleri deneme süresinin hesabında dikkate alınmaz.

Madde 19 – Askerlik Dönüşü

İşçi, askerlik hizmetinin bitiminde terhis tarihinden itibaren 3 ay içinde eski işine dönmek için müracaat ettiği takdirde askerlik süresi içinde işyerinde uygulanan ücret zamları ayrılış tarihindeki ücretine ilave edilmek suretiyle münhal var ise derhal, yoksa ilk münhal vukuunda müracaat sırasıyla tercihen işe alınır.

Bu takdirde, kıdemi ve işe girmesi ile ilgili olarak mevzuat hükümleri uygulanır.

Madde 20 – Geçici İşçi, Belirli Süreli Akitle İşçi Çalıştırma

Genel duruşlarda veya niteliği bakımından geçici süreli sayılan işlerde üç aya kadar geçici işçi çalıştırılabilir. Bu çalışmalar 3 ayı geçtiği takdirde ve bu işçiler sendika üyesi olurlarda Toplu iş Sözleşmesi hükümlerinden faydalanırlar.

Madde 24 – Tutukluluk, Gözetim Altına Alınma ve Mahkumiyet Halinde Fesih ve Tekrar İşe Başlama

1) İşçi herhangi bir suçla tutuklandığı ve tutukluluğu 30 günü aştığı takdirde, hizmet akdi münfesih sayılır. 30 güne kadar süren tutukluluk hallerinde tutuklu kalınan süreler kadar, işçi ücretsiz izinli kabul edilir.

2) Gözetim altına alınan işçiler bunu belgeledikleri takdirde kanuni gözaltı süresinde ücretsiz izinli addedilirler. Ancak, gözaltında geçen süre sonunda tutuklanan işçilerin hizmet akitleri münfesih sayılır.

3) Tutukluluğun;

a- Kovuşturmaya yer olmadığı,

b- Son tahkikatın açılmasına gerek olmadığı,

c- Kamu davasının düşmesi veya ortadan kalkması,

d- Beraat kararı verilmesi,

nedenlerinden biri ile 90 gün içinde son bulması ve işçinin bu tarihten itibaren bir hafta içinde işine dönmeyi talep etmesi halinde işveren tarafından emsallerinin hakları ile işe alınır. 90 gün sonunda yapılan başvuru halinde boş yer var ise işe alınırlar. Bu halde işe tekrar alınan işçinin eski kıdem hakları saklıdır.

4) Adi suçlardan (bu maddenin 6’ncı bendindeki suçlar hariç) yargılanmaları tutuklu olarak devam ederken 90 gün içinde tahliye edilenlerin, 1 hafta içinde başvurması (işyerinde durumuna uygun münhal kadro bulunması ve hizmetine ihtiyaç duyulması halinde işveren tarafından tekrar işe alınabilirler).

5) Adi suçlardan yargılanmaları tutuklu olarak devam edenlerden,

a- 6 aydan daha az ceza alan,

b- 6 aydan fazla ceza alıp, cezası ertelenen, paraya çevrilen veya af ile sonuçlanan veya iyi hali nedeni ile 6 aydan fazla ceza aldığı halde 6 aydan önce tahliye edilen işçilerin tekrar işe başlatılmaları işverenin takdiri ile mümkündür.

6) Yüz kızartıcı suçlar ile sabotaj, Devletin Ülke ve Millet ile Bütünlüğüne, Milli Güvenliğe, Kamu Düzenine, Türk Silahlı Kuvvetlerine karşı işlenen suçlardan veya İş Kanunu’nun 17/II bendinde sayılan haller nedeni ile hüküm giyenler cezanın ertelenmesi, paraya çevrilmesi veya affa uğraması hallerinde dahi hiçbir suretle işe alınamazlar.

7) İşverene ait herhangi bir aracı görevli olarak kullanırken trafik kazası yapan şoförler ve iş makinaları operatörleri bu nedenle tutuklandıkları veya hüküm giydikleri takdirde 90 gün içinde hükümlülük veya tutukluluk hali sona ermek şartıyla,

a- Tutuklu veya hükümlü kaldıkları sürenin sonunda 7 gün içinde,

b- Ehliyetlerinin mahkemece geri alınmış olması durumunda ehliyetin iade edildiği tarihten itibaren 7 gün içinde başvurmaları halinde eski işlerine alınır. 90 günden fazla süren hükümlülük veya tutukluluk halinde tekrar işe başlatma işverenin takdirine bağlıdır.

c- İşyeri içinde veya dışında görevin ifası sırasında hasıl olan trafik kazası sebebiyle tutukluluk halinde işçi 8 ay ücretli, 8 ay ücretsiz izinli sayılır. Beraat ettiği takdirde eski işine, eski işi münhal değil ise başka bir kadroya diğer işçilere tercihen emsallerinin aldığı ücretle alınır.

Madde 25 – Suçsuz Çıkarmalar

1) Toplu suçsuz çıkarma:

İşveren toplu suçsuz çıkarmayı ancak otomasyon, rasyonalizasyon ya da kapasite daraltılması sebebiyle işçi azaltılmasını hedef güden tensikata zaruret duyması halinde yapabilir.

İşbu tensikatlarda çıkarma işlemi aşağıdaki sıraya göre tatbik olunur:

a- Gönüllü olarak ayrılmak isteyenler,

b- SSK’dan emeklilik hakkını kazanmış olanlar,

c- işe son girenler.

2) Münferit suçsuz çıkarma:

a- İş Kanunu’na göre işten çıkarma: İşveren İş Kanunu Hükümlerine göre işçinin hizmet akdini feshedebilir. Fesih yapıldığı gün sendikaya da bildirilir. Bu takdirde hak kazandı ise işçinin ihbar öneli ücreti ile kıdem tazminatı işverence peşin olarak ödenir. Ancak bu husus düşük ücretle işçi istihdamını hedef tutmayacaktır.

b- Hastalık sebebiyle suçsuz çıkarma: Hastalık ya da kaza sebebi ile meydana gelen geçici iş göremezlik hallerinde işçiye sigortaca verilen iş göremezlik ödeneğinin kesildiği tarihten itibaren işverenin işçinin hizmet akdini fesih hakkı doğar. Bu fıkraya göre yapılan fesihlerde işçiye ihbar öneli ücreti hariç kıdem tazminatı ödenir.

c- Yaşlılık ayrılması: 55 yaşını dolduran erkek, 50 yaşını dolduran kadın personelin hizmet akdi, aşağıda belirtildiği şekilde ihbar öneli ücreti ile kıdem tazminatı ödenerek feshedilir.

Kadın personele 50, erkek personele ise 55 yaşını dolduracağı tarihten bir yıl önce SSK’dan emekliliğe hak kazanmamış ise buna ait belgeyi ibrazı yazılı olarak istenir. Emekliliğe hak kazanmadığını SSK’dan alacağı belge ile 1 yıl içinde tevsik eden personelin hizmet akdi emekliliğe hak kazanacağı tarihe kadar uzatılır ve hizmet akdi, bu tarihi takip eden yılın Ocak ayı itibariyle işveren tarafından feshedilir. Aynı şekilde 50 ve 55 yaşını dolduran personelin de hizmet akdi 50, 55 yaşını doldurduğu tarihi takip eden yılın Ocak ayı itibariyle işveren tarafından feshedilir. Her iki halde de ihbar ve kıdem tazminatı ödenir.

Petrol-iş – Mobil Toplu İş Sözleşmesi

Madde 12.

İşveren, suçsuz çıkarmayı ancak aşağıdaki hallerde yapabilir:

(1) Otomasyon, rasyonalizasyon ya da kapasite daraltılması sebebiyle işçi azaltılmasını hedef güden tensikata zaruret duyulması,

(2) Hastalık ya da kaza sebebiyle meydana gelen geçici iş görmezliklerin 24 aydan fazla sürmesi ya da bu süreden önce işçinin çalışamaz duruma gelmesi,

(3) İşletme yararı ve işletme zorunluluğuna dayanan makul sebepler olması.

Madde 11.

(1) İşçinin işveren ve işyeri aleyhine olmamak, yüz kızartıcı suçlarda bulunmamak kaydıyla, işyeri dışında meydana gelen bir eyleminden dolayı 12 aydan fazla hapis cezasına mahkum edilmesi ve bu cezanın tecil edilmemiş olması halinde veya herhangi bir nedenle 12 aydan fazla tutuklanması durumunda hizmet akdi feshedilebilir. 12 aylık süre içinde kalan ve yukarıda açıklanan tutuklama ve hapsedilme durumlarında işçi bu sürede ücretsiz izinli sayılır.

(2) Trafikle ilgili suçlar (şoförün alkollü olmaması şartıyla) müessese hizmetinde görevli iken vaki olmuşsa, şoförlere hukuki yardım işverence sağlanır. 12 aya kadar tutuklama ve mahkum edilme hallerinde işçi 12 aylık sürenin 6 ayı ücretli 6 ayı ücretsiz izinli sayılır. Eğer bu süre 12 ay geçerse hizmet akdi feshedilebilir.

Madde 20.

(A) Niteliği bakımından devamlılık arz etmeyen işlerde sürekli veya aralıklı da olsa bir sözleşme yılında en çok 3 ay sürecek işler için geçici işçi çalıştırılabilir.

(B) Bu belirli işin süresi sürekli olarak bir ayı aşarsa ya da aralıklı da olsa bir sözleşme yılında toplam 3 aydan fazla sürerse, o işte çalışan veya çalışacak olanlar, devamlı işçi sayılırlar ve varsa geçici iş akitleri hükümsüz sayılır. Bu işçiler sendika üyesi iseler ya da olurlarsa, işbu sözleşmeden yararlanırlar.

(C) Aşağıdaki hallerin ortaya çıkması halinde bu sürelerle bağlı kalmak üzere geçici işçi kullanılabilir:

(1) Kadın işçinin gebelik dolayısıyla işten ayrı kaldığı süre,

(2) 20 günü aşan hastalık halleri,

(3) Askerlik süresi,

(4) Yıllık ücretli izinler dolayısıyla. Şu kadar ki, işbu geçici işçilerin çalışma süreleri sürekli ya da aralıkla olarak bir sözleşme yılında 3 aydan fazla sürerse 3 aydan sonra mukavele müddetlerinin sonuna kadar devamlı işçi sayılırlar ve sendika üyesi iseler 3. ayın hitamında, sendikaya sonradan üye olurlarsa üyeliklerinin sendikaca işverene bildirildiği tarihten itibaren toplu sözleşme kapsamına girerler ve sözleşme hükümlerinden yararlanırlar.

(D) Lise ve üniversitede okuyan öğrenciler tatil dönemlerinde geçici olarak çalıştırılabilirler.

Petrol-İş – TÜPRAŞ Toplu İş Sözleşmesi

Madde 11.

İşveren toplu suçsuz çıkarmayı, otomasyon, rasyonalizasyon ya da kapasite daraltımı sebebi ile işçi azaltılmasını hedef güden tensikata zaruret duyulması halinde yapabilir. İşbu tensikatlarda çıkarma işlemi aşağıdaki sıraya göre tatbik olunur:

(a) Gönüllü olarak ayrılmak isteyenler,

(b) SSK’ndan emeklilik hakkını kazanmış olanlar,

(c) İşe son girenler. İşyeri sendika temsilcileri ve işyerinde çalışan sendika yöneticileri işe giriş tarihine bakılmaksızın en son çıkan kişiler olacaktır… düşük ücretle işçi istihdamını hedef tutmayacaktır.

Madde 17.

İşyerinin işe alma usulüne göre yapılan değerlendirme sonucu eşit durumda olan adaylar arasından, bu işyerinde çalışırken iş kazası veya eceliyle ölen veya meslek hastalığı nedeniyle malul olup çalışamaz durumda olan işçinin çocuklarından biri veya eşi tercihan işe alınır.

Laspetkim-İş – Türk Pirelli Toplu İş Sözleşmesi

Madde 12.

(A) Yıllık ücretli izin ve mevcut kadro ile karşılanmayan uzun süreli hastalık hallerinde belirli süreyle geçici işçi çalıştırılabilir. Bu tip çalışma 5 ayı geçtiği taktirde bu süreden sonraki sürede toplu iş sözleşmesinin hükümlerinden sendikaya üye olmak şartıyla yararlandırılır.

(B) Mevcut kadro ile karşılanamayan ihracat ve ihale işlerinde işveren geçici işçi çalıştırabilir. Bu işçiler sendikaya üye olmak şartıyla işbu toplu iş sözleşmesinin deneme süresindeki süreyi katetmelerinden sonra toplu iş sözleşmesinden yararlandırılır. Her hâlükârda aynı işçi bir defa geçici işçi olarak çalıştırılır. Aynı işçinin ikinci defa işyerine alınması halinde kendisine sendika üyesi olduğu tarihten itibaren toplu iş sözleşmesi hükümleri uygulanır.

Madde 57.

İşyerinde üretim işlerinde müteahhit işçisi çalıştırılamaz.

Tes-iş – Türkiye Elektrik Kurumu TEK Toplu İş Sözleşmesi

Madde 46.

İşyerinde işçi fazlalığı sebebiyle işveren veya vekili tarafından toplu olarak işçi çıkartılmasına karar verildiği takdirde toplu çıkarmanın uygulanmasından önce, çıkarılacak işçilerin, işverenin aynı işyerinde veya diğer işyerlerinde çalıştırılma çareleri araştırılır. Yukarıda belirtilen hususların tahakkuku mümkün olmazsa işçilerden;

(a) Önce deneme süresini doldurmamış olanlar;

(b) Sonra kıdemi az olanlar (ancak, verimsizliği ve kifayetsizliği belgelerle sabit olanlar ve sicilinde ceza bulunanlar bu kuralın dışındadır);

(c) En son olarak da sendika yöneticileri ve temsilcileri ‘b’ fıkrasında yazılı esaslara göre çıkarma işlemine tabi tutulur.

(d) Bu esaslar, işçi azaltılması söz konusu olan her pozisyon veya görev ünvanı için ayrı kullanılır.

Madde 81.

Hastalık, tutukluluk ve hükümlülük sebebiyle işyerinden ayrılmış veya bu nedenle iş akdi feshedilmiş olup da, bu sözleşmeye göre yeniden işe alınan işçilerin görevden ayrıldıkları esnadaki yevmiyelerine, daha sonra yapılan toplu iş sözleşmesinden gelen ücret zamları varsa, onlar da ilave edilmek suretiyle yevmiyeleri tespit edilir.

Herhangi bir askeri ve kanuni ödev dolayısıyla işinden ayrılan işçilerden bu ödevin sona ermesinden başlayarak iki ay içinde işe girmek için müracaat edenler, ilgili makamların onayı ile iki ay içinde işe alınırlar. Bu gibilerin görevden ayrıldıkları esnadaki yevmiyelerine daha sonra yapılan toplu iş sözleşmesinden gelen ücret zamları ilave edilir.