1960’LI YILLARDA İŞVEREN SENDİKACILIĞI
Türkiye’de işveren sendikacılığı 1960’lı yıllarda Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu’nun (TİSK) öncülüğünde gelişti.
TEKGIDA-İŞ SENDİKA AKADEMİSİ
İşverenlerde sendikalarda örgütlenme ihtiyacının ve eğiliminin doğmasında, işçi sendikalarının gelişmesi, toplu iş sözleşmesi düzenine geçilmesi ve bazı bölgelerde işçi eylemlerinin yaygınlaşması etkili oldu.
TİSK’in Çalışma Bakanlığı’na yazdığı 13.8.1963 gün ve 1032 sayılı yazısında TİSK’e üye işveren sendikaları ve bunların üye sayılarını aşağıdaki gibi bildirildi:
Türkiye Gazete Sahipleri Sendikası (22 üye)
Türkiye Madeni Eşya Sanayicileri Sendikası (64 üye)
Türkiye Ağaç Sanayii İşverenleri Sendikası (33 üye)
Türkiye Tekstil Sanayii Sendikası (131 üye)
Türkiye Cam Sanayii İşveren Sendikası (10 üye)
Türkiye Gıda Sanayii İşveren Sendikası (66 üye)
Türkiye Kimya Sanayii İşverenler Sendikası (39 üye)
Türkiye Matbaacılık Sanayi İşverenler Sendikası (60 üye)
Türkiye Maden Ocakları ve Toprak Sanayii İşveren Sendikası (43 üye)
Türkiye Otel Lokanta ve Eğlence Yerleri İşveren Sendikası (82 üye)
Tulsen İşveren, Türkiye Bilumum Ulaştırma Vasıtaları ve Parçaları İmal ve İşletme İşverenleri Sendikası (14 üye)
Türkiye’de işçi ve işveren sendikalarına ilişkin diğer bir kaynak da, T.C. Devlet Teşkilatı Rehberi’dir. Bu çalışma, Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü, Devlet Planlama Teşkilatı, Devlet Personel Dairesi ve ilgili fakülteler ile bakanlık ve daireler tarafından hazırlandı. Çalışmalar 24 Nisan 1962 tarihinde başlatıldı. Kitap 1963 yılında yayımlandı (T.C.Devlet Teşkilatı Rehberi, Başbakanlık Devlet Matbaası, Ankara, 1963, s.383-404).
1962 yılında T.C. Devlet Teşkilatı Rehberi’nde yer alan işveren sendikaları, işkollarına göre, aşağıda sunulmaktadır (Her işkolunda faaliyette bulunan işçi sendikası sayısı da verilmiştir):
İstanbul İşveren Sendikaları Birliği (İstanbul)
BAYINDIRLIK İŞLERİ. 31 işçi sendikası. İşveren sendikası yok.
BASIN MESLEĞİ. 22 işçi sendikası, 8 işveren sendikası
Türkiye Gazete Sahipleri Sendikası (İstanbul)
Türkiye Mecmua Sahipleri Sendikası (İstanbul)
Haftalık, Aylık Gazete ve Dergi Sahipleri Sendikası (İstanbul)
Türkiye Gündelik Seyyar Gazete Sahipleri Sendikası (İstanbul)
Karadeniz Bölgesi Gazete Sahipleri Sendikası (Samsun)
Samsun Gazete Sahipleri Sendikası (Samsun)
Anadolu Gazeteleri Sahipleri Sendikası (Sakarya)
Sakarya Gazete Sahipleri ve Fikir İşçileri Sendikası (Sakarya)
BELEDİYE HİZMETLERİ. 26 işçi sendikası. İşveren sendikası yok.
BÜRO HİZMETLERİ. 2 işçi sendikası. İşveren sendikası yok.
CAM VE SERAMİK SANAYİİ. 6 işçi sendikası. 1 işveren sendikası.
İstanbul Cam Sanayii İşverenleri Sendikası (İstanbul)
ÇİMENTO SANAYİİ. 15 işçi sendikası. İşveren sendikası yok.
DERİ VE AYAKKABI SANAYİİ. 10 işçi sendikası. 3 işveren sendikası.
Türkiye Ayakkabı İşverenleri Sendikası (İstanbul)
Kösele ve Deri Sanayii İşverenleri Sendikası (İstanbul)
Ege Bölgesi Ayakkabı İşverenleri Sendikası (İzmir)
ENERJİ SANAYİİ. 14 işçi sendikası. İşveren sendikası yok.
GIDA SANAYİİ. 48 işçi sendikası. 8 işveren sendikası.
İstanbul Ekmek Sanayii İşverenleri Sendikası (İstanbul)
İstanbul Şeker ve Şekerli Mamuller İşverenler Sendikası (İstanbul)
Türkiye Fırıncılar ve Ekmek İmalatları İşverenler Sendikası (İstanbul)
İstanbul Gıda Sanayii İşverenler Sendikası (İstanbul)
Ege Bölgesi Ekmek Sanayii ve Unlu Maddeler İşverenler Sendikası (İzmir)
Ege Bölgesi Gıda Sanayii İşverenler Sendikası (İzmir)
Tarsus Fırınları, Un Fabrikaları ile Unlu Maddeler İşverenleri Sendikası (Adana)
İskenderun Fırın İşverenleri Sendikası (Hatay)
FİLM SANAYİİ. 2 işçi sendikası. İşveren sendikası yok.
HARB SANAYİİ, YARDIMCI İŞ KOLLARI, ASKERİ İŞ YERLERİ. 30 işçi sendikası. İşveren sendikası yok.
İLAÇ, KİMYA VE PETROL SANAYİİ. 8 işçi sendikası. 1 işveren sendikası.
İstanbul Çeşitli Kimya, Tıbbi Müstahzarat, Temizleyici Maddeler, Itriyat ve Boya Sanayii ve Benzeri İşyerleri Sendikası (İstanbul)
İNŞAAT VE İNŞAAT MALZEMELERİ. 54 işçi sendikası. İşveren sendikası yok.
LASTİK SANAYİİ. 3 işçi sendikası. 1 işveren sendikası
Lastik Eşya İmalcileri ve İşverenleri Sendikası (Samsun)
MADEN SANAYİİ. 34 işçi sendikası. 1 işveren sendikası.
İstanbul Maden Ocakları ve Toprak Sanayii İşverenler Sendikası (İstanbul)
MADENİ EŞYA VE DEMİR-ÇELİK SANAYİİ. 11 işçi sendikası. 2 işveren sendikası
Madeni Eşya Sanayicileri Sendikası (İstanbul)
Ege Bölgesi Makine, Madeni Eşya ve İzabe Sanayii İşverenleri Sendikası (İzmir)
MATBAACILIK. 2 işçi sendikası. 2 işveren sendikası.
Matbaacılık, Kağıt ve Mukavva İmalatçıları İşverenleri Sendikası (İstanbul)
Matbaa İşverenleri Sendikası (İzmir)
MÜZİSYENLER. 3 işçi sendikası. İşveren sendikası yok.
NEBATİ VE HAYVANİ YAĞ VE SABUN SANAYİİ. 5 işçi sendikası. 1 işveren sendikası.
Ege Bölgesi Yağ ve Sabun Sanayii İşverenler Sendikası (İzmir)
ORMANCILIK VE AĞAÇ MAMULLERİ SANAYİİ. 10 işçi sendikası. 1 işveren sendikası.
Tahta Sanayii İşverenleri Sendikası (İstanbul)
OTEL, LOKANTA, EĞLENCE YERLERİ. 30 işçi sendikası. 6 işveren sendikası.
İstanbul Turistik ve Lüks Oteller, Lokanta, Pastahane, Gazino ve Emsali İşverenleri Sendikası (İstanbul)
Türkiye Otel, Lokanta ve Eğlence Yerleri İşverenleri Sendikası (İstanbul)
İzmir Otel, Gazino, Pastahane ve Emsali İşverenleri Sendikası (İzmir)
Konya Turistik, Birinci Sınıf Otel, Lokanta , Eğlence Yerleri ve Emsali İşverenleri Sendikası (Konya)
Malatya Lokantacıları ve Kebapçıları İşverenleri Sendikası (Malatya)
Ceyhan Kahveci İşverenleri Sendikası (Adana)
SAĞLIK HİZMETLERİ. 2 işçi sendikası. İşveren sendikası yok.
SELÜLOZ SANAYİİ, KAĞIT MAMULLERİ. 3 işçi sendikası. İşveren sendikası yok.
ŞEKER SANAYİİ. 15 işçi sendikası. İşveren sendikası yok.
TARIM, TARIM MAKİNA VE ALETLERİ. 13 işçi sendikası. İşveren sendikası yok.
TEKSTİL, GİYİM EŞYALARI VE BENZERLERİ SANAYİİ. 43 işçi sendikası. 11 işveren sendikası.
İstanbul Mensucat Sanayii İşverenleri Sendikası (İstanbul)
İstanbul Dokumacı İşverenleri Sendikası (İstanbul)
Türkiye Yünlü Sanayii İşverenleri Sendikası (İstanbul)
İstanbul Örme Sanayii İşverenleri Sendikası (İstanbul)
Yünlü Sanayii İşverenleri Sendikası (İstanbul)
İstanbul Tekstil Sanayii İşverenleri Sendikası (İstanbul)
Ege Bölgesi Tekstil Sanayii İşverenleri Sendikası (İzmir)
Güney Bölgesi Pamuk ve Müstahzaratı Sanayii İşverenleri Sendikası (Adana)
Seyhan İplik, Pamuk ve Basma Sanayii İşverenleri Sendikası (Adana)
Adana-İçel İplik, Dokuma ve Basma Sanayii İşverenleri Sendikası (Adana)
Hatay İplik, Dokuma ve Basma Sanayii İşverenleri Sendikası (Hatay)
TÜTÜN, İÇKİ VE TEKEL MADDELERİ SANAYİİ. 45 işçi sendikası. İşveren sendikası yok.
ULAŞTIRMA VE HABERLEŞME. 72 işçi sendikası. 1 işveren sendikası
İstanbul Kara, Hava ve Deniz Nakil Vasıtaları Montaj ve Yedek Parça İmal Sanayii İşverenleri Sendikası (İstanbul)
274 SAYILI SENDİKALAR KANUNU
274 sayılı Sendikalar Kanunu TBMM’de 15 Temmuz 1963 günü kabul edildi ve 24 Temmuz 1963 günlü Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girdi.
Sendikalar Kanununda işveren sendikaları şu şekilde tanımlanıyordu:
“Madde 1. (1) Sendika, birlik, federasyon ve konfederasyonlar, bu kanuna göre işçi sayılanların ve işverenlerin, müşterek iktisadî, sosyal ve kültürel menfaatlerini korumak ve geliştirmek için kurdukları meslekî teşekküllerdir.
“(2) Yukardaki bentte zikredilen meslekî teşekküllerin kurulması serbest ve ihtiyarîdir.
“(3) Bu teşekküllerin kuruculuğunda, üyeliğinde, teşekküldeki görevlere seçilmekte veya görevlerde kullanılmakta ve teşekkül hizmetlerinden istifadede cins, aile, ırk, renk, dil, din, mezhep, inanç, siyasi kanaat ve siyasi parti farkı gözetilemez.”
Kanun, işveren sendikası üyeliğini de şu şekilde düzenlemişti:
“Madde 3. (1) 2 nci maddeye göre işçi sendikası kurmak ve bu sendikalara üye olmak hakkına sahip kimseleri çalıştıran gerçek ve tüzel kişilere, bu kanun bakımından işveren denilir. Bu kanun bakımından işveren sayılan gerçek ve tüzel kişiler, işveren sendikası kurmak ve işveren sendikalarına üye olmak hakkına sahiptirler.
“(2) İşveren sayılan gerçek ve tüzel kişiler adına işletmenin bütününü sevk ve idareye yetkili olanlar, bu kanun bakımından işveren vekilidirler. İşveren vekilleri, bu kanun bakımından işveren sayılırlar.
“(3) İşveren teşekküllerinin yönetim kurullarında, haysiyet divanlarında ve diğer yönetim ve denetim işlerinde görev alanların, işveren veya işveren vekili sıfatını kaybetmiş olsalar dahi, o göreve getirildikleri anda üye oldukları sendikalardaki üyelik sıfatları devam eder.
“(4) 2 nci maddenin 1 inci bendinin 1 inci fıkrası ile 3 üncü fıkrasında zikri geçen haller dışında, şirketlere ortak olanlar, bu kanun bakımından her halde işveren sayılırlar.”
275 SAYILI TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİ, GREV VE LOKAVT KANUNU
1961 Anayasasının 47. maddesi işçilerin grev hakkını “anayasal hak” olarak ifade ederken, işverenlerin lokavt yetkisine ilişkin bir düzenleme getirmemişti. İşverenlerin lokavt yetkisi, 275 sayılı Toplu İş Sözleşmesi, Grev ve Lokavt Kanunu ile tanındı.
İşverenlerin lokavt yetkisi, 275 sayılı Kanunda aşağıdaki gibi tanımlanıyordu:
“Madde 18. Bir iş kolunda veya iş yerinde faaliyetin büsbütün durmasına sebep olacak tarzda, iş veren veya iş veren vekili tarafından kendi teşebbüsü ile veya bir teşekkülün verdiği karara uyarak işçilerin topluca işten uzaklaştırılmasına lokavt denilir.
“İş şartlarında veya bunların tatbik tarz ve usullerinde değişiklik yapmak veya yeni iş şartları kabul ettirmek veya mevcut iş şartlarını korumak amaciyle ve bu kanun hükümlerine uygun olarak yapılan lokavta, kanuni lokavt; bu amacın dışında veya bu kanun hükümlerine uyulmaksızın yapılan lokavta kanun dışı lokavt denilir.”
275 sayılı Kanun, lokavt hakkının kötüye kullanılmasını da aşağıdaki şekilde düzenlemişti:
“Madde 30. Kanuni bir lokavtın işyerini temelli olarak kapalı tutmak amaciyle yapıldığı veya işçileri kıdem hakkından yoksun bırakmak amacını güttüğü, kesinleşmiş mahkeme kararı ile sâbit olursa, mahkeme kararının lokavt yapmış olan işverene veya işveren teşekkülüne bildirilmesiyle birlikte lokavt durdurulur. Bu takdirde, 29 uncu maddenin 2 nci fıkrası ile işveren ve işçiler hakkında İş Kanununun ihbar ve kıdem hakkına ilişkin hükümleri uygulanır.”
ANKARA İŞVEREN SENDİKALARI BİRLİĞİ
İstanbul İşveren Sendikaları Birliği 15 Ekim 1961 tarihinde kuruldu ve 20 Aralık 1962 tarihindeki genel kurulunda Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu’na dönüştü.
Ankara İşveren Sendikaları Birliği ise, 274 sayılı Sendikalar Kanunu ve 275 sayılı Toplu İş Sözleşmesi, Grev ve Lokavt Kanununun 15 Temmuz 1963 tarihinde kabul edilmesinden hemen sonra, 19.7.1963 tarihinde 5018 sayılı Kanuna göre faaliyet gösteren 5 işveren sendikası tarafından kuruldu. Bu sendikalar ve üye sayıları aşağıda sunulmaktadır:
Ankara Bilumum Gıda Maddeleri İmalatçıları ve Satıcıları İşverenler Sendikası (7 üye)
Ankara Bilumum Tuhafiye, Manifatura, Giyim ve Ziynet Eşyaları İşverenler Sendikası (7 üye)
Ankara Bilumum Taahhüt İşleri İşverenler Sendikası (5 üye)
Ankara Ağaç İşleri İşverenler Sendikası (6 üye)
Ankara Madeni İşler İşverenler sendikası (7 üye)
Ankara İşveren Sendikaları Birliği’nin 22 Şubat 1964 tarihinde gerçekleştirilen genel kuruluna sunulan raporda, işverenlerin sendikalarda örgütlenme süreci ve örgütlenmesi gereği şu şekilde anlatılıyordu:
“Bir işveren için İşveren Sendikasına üye olmayı zaruri ve akıllıca bir hareket olarak görmekteyiz. Bir Sendika için de Birlik etrafında toplanmanın zaruret ve faydasını aynı şekilde savunmaktayız. Çünkü: Tek başına gereği gibi işini başaramayan, muvaffakiyete erişemeyen veya çok büyük zorluklar ve fahiş hatalar yapan işverenler, şayet Sendika adlı bir teşkilat ve topluluk içinde olduğu takdirde müşterek çalışmanın verdiği kuvveti kazanacağına, maksatlarına daha az masrafla, daha az hata ile, daha çabuk, daha emin ve daha elverişli olarak erişebilecektir. Bu gerçek Sendikalar için de aynıdır.” (Ankara İşveren Sendikaları Birliği, Ankara İşveren Sendikaları Birliği Genel Kurul Toplantısı, 22 Şubat 1964, Ankara İşveren Sendikaları Birliği Yay.No.3, Ankara, 1964;11)
“Doğrusu şudur ki bizi teşkilâtlanmaya daha çok Ankara Ticaret Odası teşvik etti. Hatta teşvikiyle de kalmayarak maddeten ve manen destekledi, yakınlık gösterdi. Ticaret Odası’nın bu davranışını şükranla açıklarken bu duygularımızı bir kararla da tescil ve tevsik ettiğimizi de arz etmek isteriz.” (Ankara İşveren Sendikaları Birliği,1964;4)
274 sayılı Sendikalar Kanununun 24 Temmuz 1963 tarihinde yayımlanarak yürürlüğe girmesi sonrasında aşağıdaki sendikalar ana tüzüklerini tadil ederek kanuna uygun hale getirdiler:
Ankara Otel, Lokanta, Eğlence Yerleri İşverenler Sendikası (kuruluşta 8 üye, 1964 yılı başında 41 üye)
Ankara Kimya ve Ecza Maddeleri Toptan ve Perakende Satış İşverenler Sendikası (kuruluşta 9 üye, 1964 yılı başında 26 üye)
Ankara Matbaacılar ve Klişeciler İşverenler Sendikası (kuruluşta 7 üye, 1964 yılında 35 üye)
Ankara İşveren Sendikaları Birliği üyelerinden aşağıdaki sendikalar da, 274 sayılı Sendikalar Kanununa göre yeniden kuruluş işlemlerini gerçekleştirdi:
Ankara Ekmek Sanayi İşverenler Sendikası (kuruluşta 12 üye, 1964 yılı başında 32 üye)
Ankara Lokantacılar İşverenler Sendikası (kuruluşta 7 üye, 1964 yılı başında 359 üye)
Ankara Pastane ve Kıraathane İşverenler Sendikası (kuruluşta 7 üye, 1964 yılı başında 25 üye)
Ankara Bıçkıcıları, Kereste İmalat ve Satışı İşverenler Sendikası (kuruluşta ve 1964 yılı başında 21 üye)
Ankara Tuhafiye, Manifatura, Konfeksiyon Toptan ve Perakende Satışı İşverenler Sendikası (kuruluşta ve 1964 yılı başında 7 üye)
Ankara Her Çeşit İnşaat ve Tesisat ve Yapıcılık İşverenler Sendikası (kuruluşta ve 1964 yılında 5 üye)
Her Çeşit Gıda Maddeleri Toptan ve Perakende Satış İşverenler sendikası (kuruluşta ve 1964 yılında 5 üye) (Ankara İşveren Sendikaları Birliği,1964;18-19)
TİSK’İN OLAĞANÜSTÜ GENEL KURULU
TİSK’in kurulmasının ardından Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu (TÜRK-İŞ) ile de ilişkiler gelişti. Bu ilişkinin bir ürünü, Kıbrıs’ta Kıbrıs Türklerine yapılan saldırı ve ardından gelişen olaylar karşısında, grev ve lokavtların kaldırılması oldu. 13 Ağustos 1964 günü, TİSK ve Türk-İş arasında imzalanan bir protokolle, Kıbrıs’ta yaşanan sorunlar nedeniyle, uygulanmakta olan grev ve lokavtlar süresiz olarak kaldırıldı. Bu protokol doğrultusunda 14 işyerindeki grev ve 6 işyerindeki lokavt sona erdirildi. Ancak bazı sendikalar grevleri sürdürdü. (Refik Baydur, Türk Sendikacılığı, İşçi ve İşveren, Sinemis Yay., Ankara,2008;51)
TİSK’in genel kurulu olağanüstü olarak 5 Ağustos 1965 günü İstanbul Sanayi Odası Meclis Salonu’nda toplandı. TİSK Başkanı Şahap Kocatopçu, TİSK Genel Sekreteri Muzaffer Suar (1.6.1964 – 1.6.1966) idi.
Yönetim Kurulu adına konuşan Başkan Şahap Kocatopçu şunları söyledi:
“Kuruluşumuzu meydana getiren Milli Sendikalarımızın büyük bir kısmında yeteri derecede memleket çapında reel bir temsil durumu maalesef görünmemektedir. Bunun sebepleri üzerinde durduk ve ilk olarak Devlet merkezinden uzak bulunuşumuzun ve Anadolu işverenlerinin büyük bir kısmı tarafından el’an bilinmemekte olmamızın aleyhimizde meydana getirdiği faktörlerde gördük.” (TİSK, İşveren Dergisi, Ağustos 1965;5)
Yapılan görüşmeler sonrasında, oy çokluğuyla TİSK genel merkezinin Ankara’ya taşınması ve İstanbul ve Bursa, Edirne, Kırklareli, Kocaeli, Sakarya ve Tekirdağ illerindeki çalışmalarının daha etkili bir biçimde yürütülebilmesi için Marmara Bölge Temsilciliği’nin kurulmasına karar verildi.
Türkiye Kimya Sanayii İşverenleri Sendikası Yürütme Komitesi Başkanı Refik Baydur, İşveren Dergisi’nin aynı sayısında yayımlanan “Tarihi Karar” yazısında, genel merkezin Ankara’ya taşınması konusunda bazı kaygılarını dile getirdi. (İşveren Dergisi, Ağustos 1965;11-12)
Olağanüstü genel kurulda örgütün tüzüğü de değiştirildi. TİSK’in bu tüzüğünün bazı maddeleri aşağıda sunulmaktadır (çoğaltma TİSK tüzüğü):
“Madde 1. Konfederasyon’un Adı: ‘Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu’ adı ile bir işverenler teşekkülü kurulmuştur. Konfederasyon’un kısaltılmış adı ‘Türk-İşverenler’dir.”
“Madde 3. Konfederasyon’un Amacı: İşverenlerin ve üye işveren teşekküllerinin ortak hak ve menfaatlerini korumak ve temsil etmektir.”
“Madde 4. Konfederasyon’un Faaliyet ve Teşebbüsleri: Konfederasyon amacına ulaşmak için özellikle aşağıdaki faaliyet ve teşebbüslerde bulunur;
“a) İşverenleri, kuvvetli bir merkezi teşekkül etrafında toplayacak ve aralarında ahenkli işbirliği sağlayacak şekilde teşkilatlandırmak,
“b) İşverenler ve çalışanlar arasında iyi münasebetlerin kurulmasını teşvik ve devamını temin etmek,
“c) İşverenler veya işveren teşekkülleri ile işçi teşekkülleri arasında yapılacak toplu görüşmeler ve toplu sözleşmelerde işverenlere veya işveren teşekküllerine destek olmak,
“ç) Çalışma şartlarını, memleket ekonomisine ve ortak menfaatlere uygun şekilde düzenleyici tedbirler almak,
“d) İş uyuşmazlıklarından doğan grev ve lokavt hallerinde zarar gören işverenlere ödenek sağlamak maksadıyla fonlar tesis etmek,
“e) İşçi teşekküllerinin üst kademeleri ile yapılacak temel toplu iş sözleşmelerinde taraf olmak, işveren teşekkülleri üyeleri ile üye teşekküllerin karşı tarafla işyeri ve işkolu seviyesinde yapacakları toplu görüşme ve iş sözleşmelerinde riayete mecbur olacakları genel prensipleri tespit etmek suretiyle çeşitli iş kollarında uygulanacak normlarda birlik sağlamak,
“f) Üye Sendikaların ve sendika üyelerinin ihtiyacı bulunan her türlü bilgi ve hizmetleri üyelerine sunmak üzere gerekli servisler kurup düzenlemek,
“g) Amacı ile ilgili sair her türlü muamele, teşebbüs ve görevleri ifa etmek ve mevzuata göre tanınan bilcümle görevleri yerine getirmek hususunda hak ve yetkilerini kullanmak.”
Tüzüğe göre, aynı işkolunda birden fazla işveren örgütünün bulunabilmesi, Yönetim Kurulu’nun durumu incelemesi ve genel kurulda üçte iki olumlu oyun sağlanmasıyla mümkündü (M.6).
Konfederasyon genel kurulu, “üye işveren teşekküllerinin üyeleri arasından seçecekleri beşer temsilci ile Yönetim, Denetim ve Disiplin Kurullarını temsin en çok on delege”den oluşuyordu (M.10).
Genel kurul yılda bir kez toplanacaktı (M.11).
Genel kurulda her temsilcinin bir oy hakkı vardı (M.14).
Yönetim Kurulu, genel kurul tarafından gizli oyla ve bir yıllık süre için seçilecekti. “Yönetim Kurulu, alelade Genel Kurul toplantısında sayısı kararlaştırılmak ve her üye teşekkül için en az bir temsilci seçilmek üzere, en az 11 en çok 31 asil ve aynı sayıda yedek üyeden teşekkül eder. (…) Asli üyeler kendi aralarından gizli oyla bir Başkan, en çok üç olmak üzere lüzumu kadar Başkan Vekili seçerler.” (M.19)
Genel Sekreter, Yönetim Kurulu tarafından tayin edilir (M.21).
Yürütme Komitesi, “Yönetim Kurulunun kendi üyeleri arasından altı aylık süre için gizli oyla seçeceği Başkan Vekillerinden biri ve üç acil iki yedek üye ile Genel Sekreterden teşekkül eder.” (M.22)
Örgütün diğer bir organı da Danışma Kurulu idi. Danışma Kurulu’nun görev ve yetkisi, “Konfederasyonun faaliyetlerini görüşmek, Konfederasyonun faaliyet ve teşebbüsleri hakkında Yönetim Kuruluna istişari mütalaa vermek ve tavsiyelerde bulunmak” idi. (M.30)
Örgütün Denetim Kurulu ise “Genel Kurul tarafından ve kendi üyeleri arasından gizli oyla ve bir sene müddetle seçilen 5 asil ve 3 yedek üyeden” oluşuyordu. (M.35)
Disiplin Kurulu da aynı şekilde seçilen 5 asil ve 2 yedek üyeden meydana geliyordu. (M.39)
Konfederasyon Genel Sekreteri’nin yetkileri genişti: “Genel Sekreter, Konfederasyonun bütün faaliyetlerini, Tüzük hükümleri, Yönetim Kurulu ve Yürütme Komitesi talimatı dairesinde, yürütür. Konfederasyonun bütün dış münasebetlerinde ve kazaî, idari mercilerde, Yönetim Kurulundan ayrıca yetki almaksızın, Konfederasyonu bizzat veya vekili vasıtasıyla, temsil eder.” (M.43)
Konfederasyon’un en önemli gelir kaynağı “Genel Kurul kararıyla tespit edilecek yıllık aidat” idi. (M.46)
Tüzüğün sonunda “Geçici Hükümler” başlığı altında, “Konfederasyon Yönetim, Denetim ve Disiplin Kurulları üyelerinin görev ve yetkileri 1965 yılı Aralık ayı sonuna kadar devam eder” ifadesi yer alıyordu.
TİSK’İN DÖRDÜNCÜ GENEL KURULU
TİSK’in dördüncü olağan genel kurulu 21 Aralık 1965 günü İstanbul Sanayi Odası Meclis Salonu’nda toplandı.
TİSK Başkanı Şahap Kocatopçu konuşmasında aşağıdaki noktalara değindi:
“Çeşitli sebeplerle Türkiye’deki İşveren Sendikaları faaliyetlerinde çekingen davranan yabancı sermayeli şirketler ise, ihtilaflara yol açmamak gayretiyle, memleket şartlarına göre yüksek işçi taleplerini kabul etmek suretiyle, yurdumuzun ekonomik ve sosyal gelişmesinde yaptıkları faydalar kadar, zararlı da olmaktadırlar. Eğer sevgili yurdumuzda, hürriyet içinde süratli bir kalkınma ile mutlu bir Türkiye’nin hazırlanmasına hizmet etmek istiyorsak, yerli özel sektörün önderliğiyle kurulan sendikalaşma faaliyetlerine, Devlet sektörü ve yabancı sermaye işverenlerinin de karma ekonomi gerçeklerine uyarak en kısa bir zamanda katılmaları lazımdır. (…) Bu münasebetle Yönetim Kurulumuzun son zamanlarda yapmış olduğu faaliyetler neticesi, deniz nakliyat işkolunda, deniz inşaat işkolunda, petrol sanayiinde, şeker sanayiinde, lastik sanayiinde ve maden sanayiinde kurulu sendikaların Konfederasyonumuza iltihakı ve bazı kollarda da sendikaların kurulması faaliyetleri olumlu bir şekilde gelişmektedir.” (TİSK İşveren Dergisi, Aralık 1965;6)
TİSK’E BAĞLI İŞVEREN SENDİKALARI
TİSK’in yayın organı olan İşveren Dergisi’nin Ekim 1966 sayısında yayımlanan (s.27) verilere göre, 31 Ağustos 1966 itibariyle TİSK’e bağlı işveren sendikaları ve bunların üye sayıları şöyleydi:
Türkiye Gıda Sanayii İşverenleri Sendikası (222 üye)
Türkiye Cam Sanayii İşverenleri Sendikası (9 üye)
Türkiye Toprak Sanayii İşverenleri Sendikası (61 üye)
Türkiye Ağaç Sanayii İşverenleri Sendikası (42 üye)
Türkiye Tarım İşverenleri Sendikası (80 üye)
Türkiye Tekstil Sanayii İşverenleri Sendikası (220 üye)
Türkiye Madeni Eşya Sanayicileri Sendikası (216 üye)
Türkiye Kimya Sanayii İşverenleri Sendikası (76 üye)
Türkiye Matbaacılık Sanayii İşverenleri Sendikası (78 üye)
Türkiye Banka İşverenleri Sendikası (10 üye)
Türkiye Deri Sanayii İşverenleri Sendikası (72 üye)
Türkiye Gazete Sahipleri Sendikası (20 üye)
Türkiye Tole İşverenleri Sendikası (233 üye)
Türkiye Maden İşverenleri Sendikası (29 üye)
Türkiye İnşaat ve Tesisat Müteahhitleri İşveren Sendikası (52 üye)
Türkiye Şeker Sanayii İşverenleri Sendikası (17 üye)
Toplam (1.437 üye)
TİSK’İN BEŞİNCİ OLAĞAN GENEL KURULU
TİSK’İN beşinci olağan genel kurulu 22 Aralık 1966 günü İstanbul Sanayi Odası Meclis Salonu’nda toplandı. TİSK Başkanı Şahap Kocatopçu, TİSK Genel Sekreteri Orhan Öge (1.9.1966 – 1.5.1969) idi.
Başkan Şahap Kocatopçu genel kurulu açış konuşmasında şunları söyledi:
“Karma ekonomi nizamı içinde Özel ve Devlet sektörünün beraberce, işveren olarak, aynı çatı içinde çalışması zaruretini her fırsatta tekrar istiyoruz. Bu açıdan, son ört beş senedir, Anayasanın Sendikalaşma hükmüne aykırı olarak, bazı zamanlarda Hükümet tarafından İktisadi Devlet Kuruluşlarına ayrı bir teşekkül kurmak telmihinde bulunulduğu hakkındaki rivayetlere, Dördüncü Çalışma Meclisinde o günün Başbakanı huzurunda söylediğimiz gibi, her zaman için bu hareketin Anayasaya aykırı olduğunu hatırlatırız.” (TİSK İşveren, Aralık 1966;4)
Genel kurulda, yükümlülüklerini yerine getirmeyen Türkiye Otel, Lokanta ve Eğlence Yerleri İşverenleri Sendikası’nın TİSK’ten ihracı kararlaştırıldı.
TİSK’İN ALTINCI GENEL KURULU
1964 yılından itibaren toplu iş sözleşmeleri bağıtlanmaya başlandı.
TİSK 1966 ve 1967 yıllarında üyesi işveren sendikalarına anketler göndererek toplu iş sözleşmelerindeki hükümlere ilişkin önerilerini derledi. Bu anketlere, toplu iş sözleşmesi yapılan 500 dolayında işyerinin dörtte biri yanıt verdi. Ancak TİSK’in bu anketlerden derlediği talepler, Türkiye’de işverenlerin genel isteklerini dile getirmesi açısından önemlidir. Bu talepler aşağıda sunulmaktadır (TİSK, Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu VI. Olağan Genel Kurulu Çalışma Raporu – Aralık 1967, Ankara, 1967, s.82-84):
“İşçi sendikalarının idareye karışmasına matuf maddeler Toplu İş Sözleşmesine sokulmamalıdır (Sevk ve idarenin masunluğunu ihlâl edebilecek hükümler konulmamalıdır).
“İşverenin kendi anlayışına göre işçileri mükafatlandırması, teşvik tedbirleri alması önlenmemelidir.
“İşkolu ve işyeri seviyesindeki toplu iş sözleşmelerinin esasları ayrı ayrı tespit edilmeli ve bunların yekdiğerinden tefriki için azami gayret sarf edilmelidir.
“İş Kanununa tâbi her işyeri toplu iş sözleşmesi yapmalı bu suretle haksız rekabet önlenmelidir.
“Grev tatbikatında kazai kararlara rağmen aciz kalan idarenin işlemlerini çabuklaştıracak esaslar konulmalıdır.
“Grev suçlarına, suçüstü mevzuatı uygulanmalıdır. Talep edilecek ücret zamlarının üst sınırı olmak üzere, her iş nevi için bir tavan ücret tespit edilmelidir. Seyyanen zam talepleri için işverenler direnmeli ve üretim artışı ile oranlı zam sistemine gidilmelidir.
“İş kolları arasındaki ücret ayrılıkları giderilmeli ve yeknesak bir ücret tarifesi uygulanmalıdır.
“Uzlaşma müessesesinin işleyiş tarzı ve selahiyeti kifayetsizdir. İhbar süresine riayet etmeden ayrılan işçiler, sonra dava açmakta, işvereni ve mahkemeleri boşuna uğraştırmaktadırlar. Bunu önleyici hükümler konulmalıdır.
“Sendika üyesi olmayan işçiler, sendikanın muvafakati olmadan sözleşmeden faydalanamaz kaydı mahzurludur. Dayanışma aidatı ödemek şartı ile sendikası işçiler de istifade etmelidir.
“Tam kampanya zamanında greve (lokavta) gitme önlenmelidir.
“Resmi tatil günlerinde yapılacak mesainin % 100 zamlı ödenmesi külfeti kaldırılmalıdır.
“Bayram günlerinde çalışma zammı düşürülmelidir.
“Yemek parası brüt olarak tespit edilmelidir.
“Yemeklerde günlük kalori yerine, aylık ortalama kalori miktarı sistemi uygulanmalıdır.
“İşçilerin evlenme ve ölüm yardımlarından istifade edebilmesi, asgari bir çalışma süresinin geçilmiş olması şartına bağlanmalıdır.
“Karı-Koca aynı işyerinde çalışıyorsa, evlenme yardımı yalnız kocaya verilmelidir.
“Baba ve ananın ölümü halinde yapılacak yardımda, işçinin bakmakla mükellef olduğunu tevsik şartı konulmalıdır.
“Bir toplu iş sözleşmesi yürürlükteyken, ikinci bir sözleşme istenmemelidir.
“Sendikalar işverene anlayış ve kolaylık göstermelidirler.
“Sendikalar, işçiyi patrona karşı hürmetsizliğe ve devamlı fesata teşvik etmektedirler.
“Toplu iş sözleşmesi imza tarihinden itibaren geçerli olmalı, geçmişe teşmil edilmemelidir.
“Sendikaca gösterilen işçi temsilcilerinin hizmet akitlerinin feshedilmesi halinde işverene yüklenen bir yıllık ücreti tutarında tazminat ödeme külfeti kaldırılmalıdır.
“İşyerine yeni giren bir işçi ancak bir yıl sonra sendikaya üye olabilmelidir.
“İşçinin sendikadan istifa etme güçlükleri kaldırılmalıdır.
“Bayramlarda işçilere yevmiyelerinin ödenmesi mecburiyeti kaldırılmalıdır.
“İşçilerin bulunduğu disiplin kurulları kifayetsizdir.
“Viziteye çıkacak işçiler, acil olaylar hariç, belirli saatlerde personel servisine müracaat etmelidir.
“İşçi mazereti sebebiyle izin alıp gelmediği gün haftada 48 saatlik süreyi dolduramayacağından, ayrıca Pazar yevmiyesinin ödenmemesi gerekir.
“İşçinin sosyal sigortadan aldığı belgeyi normal bir süre içinde işyerine ibraz etmesi mecburidir. Bu müddetin tavzih ve tahdidi cihetine gidilmelidir.
“Yılda alınabilecek mazeret izin günleri indirilmelidir.
“İşçi teşekküllerinde görev alan ve işyerinden rızalariyle ayrılan işçilerin görevleri son bulduğunda, boş yer olsa dahi, bunların tekrar işe alınması işverenin yetkisi dahilinde olmalıdır.
“Greve iştirak etmeyecek işçilerin listesi yeniden tanzim edilmelidir.
“Silah altına alınan işçilere verilecek ücret miktarının süresi kısaltılmalıdır.
“Diğer sendikaların tahrik, tertip ve huzur bozucu faaliyetlerini önleyici ciddi müeyyideler konulmalıdır.
“Doğum ve ölüm yardımları, ölü doğumda iki olay için verilmemelidir.
“İşçilerin sosyal yardımlardan faydalanabilmeleri için, işyerinde belirli bir süre çalışmaları şart olmalıdır.
“Her sözleşmede eski cezaların kaldırılması cihetine gidilmemelidir.
“Muvafakatı alınmadan da personel başka bir işe devamlı olarak nakledilebilmelidir.”
TİSK’in altıncı olağan genel kurulu 19 Aralık 1967 tarihinde İstanbul Sanayi Odası Meclis Salonu’nda toplandı.
Bu tarihte TİSK’e üye sendikaların listesi aşağıda sunulmaktadır (TİSK,1967;17):
- Ağaç Sanayii İşverenleri Sendikası
- Banka İşverenleri Sendikası
- Cam Sanayii İşverenleri Sendikası
- Deri Sanayii İşverenleri Sendikası
T Gazete Sahipleri Sendikası
- Gıda Sanayii İşverenleri Sendikası
İnşaat Tesisat Müteahhitleri İşverenleri Sendikası
- Kimya Sanayii İşverenleri Sendikası
- Maden İşverenleri Sendikası
- Madeni Eşya Sanayicileri Sendikası
- Matbaacılık Sanayii İşverenleri Sendikası
- Petrol İşverenleri Sendikası
- Şeker Sanayii İşverenleri Sendikası
- Tarım İşverenleri Sendikası
Tekerlek Lastiği Sanayii İşverenleri Sendikası
- Tekstil Sanayii İşverenleri Sendikası
- Toprak Seramik ve Çimento Sanayii İşverenleri Sendikası
Genel kurulda gündeme gelen önemli konuların başına, konfederasyon aidatının sendikaların topladıkları aidatın fiili tahsilat miktarına göre mi, tahakkuk miktarına göre mi belirleneceğiydi. Yapılan oylama sonucunda, Konfederasyon aidatının belirlenmesinde sendikaların aidat tahakkuk miktarının esas alınması kabul edildi (TİSK, İşveren, Aralık 1967).
TİSK’İN ABD İLE İLİŞKİLERİ
1960’lı yılların başlarında ve özellikle Sovyetler Birliği ile ABD arasındaki Küba Krizi sonrasında Türkiye’deki nükleer başlıklı Jüpiter füzelerinin Türkiye’nin onayı ve hatta bilgisi bile olmadan Türkiye’den çekilmesi sonrasında Türk dış politikasında meydana gelen değişiklikler, ABD’nin Türkiye’ye yönelik çalışmalarının yoğunlaştırılmasına neden oldu. Bu çerçevede çok sayıda bürokrat, işçi ve işveren, ABD’nin AID (Agency for International Development) örgütü aracılığıyla ABD’ye davet edildi (ABD’ye AID kanalıyla giden işveren sendikaları yöneticilerinin listesi için bkz. AID, Directory of Participants Trained under Joint Programs of the U.S. and Turkish Governments, 1949-1968, Ankara, 1968).
TİSK’e ve bağlı işveren sendikalarına mensup 12 kişilik bir grubun AID davetlisi olarak yaptıkları ABD gezisi ise kitaplaştırıldı: Tarık Binat, Burası Amerika, Bir Geziden Notlar, İstanbul, 1966.
TİSK’in 1967 yılındaki VI. Olağan Genel Kurulu’na sunulan çalışma raporunda TİSK’in ABD ile ilişkileri konusunda aşağıdaki değerlendirmeler yer almaktadır:
“Konfederasyonumuzun bugünkü ihtiyaçlarına ve ilerde yapılmak istenen diğer hizmetlere cevap verebilmesini teminen behemehal bir Eğitim ve Araştırma Servisinin organizasyonumuzda yer alması öngörülmüş ve çalışmalara başlanmıştır.
“Bu konuda, hiç olmazsa başlangıçta nelerin yapılabileceği ve ihdas edilecek bu servisin ne şekilde idame edileceği hususu müşavirimiz Mr.Chislett tarafından etüd edilerek bir rapor halinde Konfederasyonumuza sunulmuştur. Konfederasyonumuzun malî durumundaki imkansızlıklar ve ilerde bu kaynakların gelişebilme ihtimalleri de hesabedilerek, kurulması düşünülen bu servise ilk hızı vermek üzere A.I.D.’nin Yardım Fonundan 3 sene için 900.000.- TL yardım almak üzere adı geçen teşkilat ve Maliye Bakanlığı ile temaslar yapılmış ve hazırladığımız proje Maliye Bakanlığı’na sunulmuş ise de, talebimiz adı geçen Bakanlıkça Amerikan yardımları karşılıklarının mahdut bulunması sebebiyle reddedilmiştir. Bununla beraber, bu konudaki çalışmalarımız devam edecektir.” (TİSK, VI. Olağan Genel Kurul Çalışma Raporu, Ankara, 1967, s.13-14)
“Bu çalışma dönemimizde, Milletlerarası Kalkınma Teşkilatı ile temaslarımızın geliştirilmesi için çalışılmıştır.
“Anılan teşkilatın Konfederasyonumuz nezdinde görevlendirdiği Mr.Richard Chislett, Konfederasyonumuz konularıyla yakinen ilgilenmiş ve raporumuzun genel faaliyetler kısmında bahsedilen; reorganizasyon, sendikalar aidat rejimi hakkında araştırma, konfederasyon finansmanı, konfederasyon eğitim ve araştırma projesi gibi etüdler hazırlamış ve konular üzerinde kendileriyle müteaddit çalışmalar yapılmıştır.
“Diğer taraftan, seminerler kısmında bahsolunduğu üzere, sekreter-daktilo ve daktilo olarak çalışan personel için seminer düzenlenmesi ve ilgili temaslar olumlu neticeler vermiş ve AID Haberleşme ve Tanıtma Dairesi eğitim grubundan İzzet Tümer, anılan seminer için, eğitici olarak, görevlendirilmiştir.” (TİSK,1967;39)
“Bundan başka iş mevzuatına ilişkin konularda AID ile temasımız devam edegelmiş olup, muhtelif vesilelerle Uzlaştırma Uzmanı olan Dr.J.Manson ile görüş teatisinde bulunulmuştur.
“Konfederasyonumuz ve Türk-İş’i içine alan bir eğitim programı anılan teşkilatça her sene olduğu gibi bu sene de düzenlenmiş olup, Haziran’da başlayan program 8 hafta devam etmiştir. ‘Uzlaştırma, Arabuluculuk ve Tahkim’ konularında düzenlenmiş olan program gereğince A.B.D.’nin muhtelif belgelerinde konuya ilişkin uygulamalar incelenmiştir. Bu programa Konfederasyon Müşavir Avukatı Kubilay Atasayar, T. Tekstil Sanayii İşverenleri Sendikası Genel Sekreter Yardımcısı Erdal Egemen ve T. Madeni Eşya Sanayicileri Sendikası İktisat Müşaviri Vefik Evin iştirak etmişlerdir.
“A.B.D.’nın ‘Kalkınma, İdare, Eğitim programı’ olan ve Konfederasyonumuza bu devre içinde tanınan diğer bir imkân da A.B.D. Cornell Üniversitesi Sanayi Münasebetleri Bölümünde arabuluculuk ve tahkim konularında ihtisas yapılabilmesi için verilen bir burstur. Bu konuda Devlet Planlama ve Maliye Bakanlığı nezdinde de gerekli temaslar yapılmıştır. Konfederasyonumuz profesyonel elemanlarına bu alanda ihtisas yapma imkanlarının sağlanması, uhdemize düşen görevlerin yerine getirilmesine geniş ölçüde yardımcı olacaktır.” (TİSK,1967;40)
Refik Baydur bu konuda şu değerlendirmeyi yapmaktadır:
“Bu yıllarda ABD’nin desteği ile Milletlerarası Kalkınma Teşkilatı (AID) işçi ve işveren konfederasyonlarından gruplar halinde, sendikacı veya yöneticiyi birkaç aylık kurslarla ABD’ye gönderiyordu. Bu hareketin ne işçiye ne de işverene hiçbir yararı olmamıştır. Çünkü gidenlerin birçoğu İngilizce bilmiyordu. Böylece bu iyi niyetli organizasyon basit bir turistik gezi olarak başlayıp bitiyordu.” (Refik Baydur, Türk Sendikacılığı, İşçi ve İşveren, Sinemis Yay., Ankara, 2008;70)
ÜYELİK VE AİDAT
TİSK, bu dönemde çeşitli işkollarında işveren sendikalarının kurulmasını da örgütledi. “Marmara Bölge Temsilciliğimiz tarafından Türkiye Toptan ve Perakende Alım-Satım İşverenleri Sendikası’nın kuruluşu organize edilmiş, 6.7.1967 tarihinden itibaren anılan sendika faaliyete geçmiştir.” (TİSK,1967;18)
TİSK’in Uluslararası İşverenler Örgütü’ne üyeliği konusunda da bir gelişme yaşandı:
“Konfederasyonumuz bu Milletlerarası Teşkilata 1963’ten beri üyedir. Üyeliğimiz 1967 sonuna kadar T. Odalar Birliği ile müştereken devam edecektir. Anılan teşkilat tüzüğü gereğince T. Odalar Birliği’nin üyelikten çekilmek üzere aldığı karar 1967 sonundan itibaren hüküm ifade edecek, o tarihten sonra teşkilatta Türk İşverenleri yalnız Konfederasyon tarafından temsil edilecektir. “(TİSK,1967;40-41)
1967 yılında TİSK’e üye işveren sendikalarının TİSK’e ödeyecekleri aidat miktarları aşağıda sunulmaktadır (TİSK,1967;100)
AĞAÇ 18.343,-
BANKA 39.972,-
CAM 22.540,-
DERİ 27.807,-
GIDA 73.789,-
GAZETE 10.000,-
İNTES 10.000,-
KİMYA 39.752,-
MADENİ EŞYA 250.000.-
MADEN 10.000,-
PETROL 35.000,-
ŞEKER 89.542,-
TARIM 10.000,-
TEKERLEK 42.000,-
TEKSTİL 200.704,-
TOPRAK 49.470,-
Toplam 928.928,-
TODAİE’YE GÖRE 1968 YILINDA İŞVEREN SENDİKALARI
Türkiye ve Ortadoğu Amme İdaresi Enstitüsü tarafından 1968 yılında yayımlanan T.C. Devlet Teşkilatı Rehberi’ne göre Türkiye’deki işveren sendikaları, işkollarına göre, aşağıda sunulmaktadır (TODAİE, T.C. Devlet Teşkilatı Rehberi, Ankara, 1968, s.527-549. Belirtilen işkollarında faaliyet gösteren işçi sendikalarının sayıları da belirtilmektedir).
Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu
Ankara İşveren Sendikaları Birliği
Kayseri İşveren Sendikaları Birliği
TARIM SANAYİİ. 19 işçi sendikası. 2 işveren sendikası
Türkiye Tarım İşverenleri Sendikası (Adana)
Güney Bölgesi Pamuk ve Müştekatı Sanayii İşverenleri Sendikası (Adana)
MADEN SANAYİİ. 42 işçi sendikası. 5 işveren sendikası.
Türkiye Maden İşverenleri Sendikası (Ankara)
Türkiye Maden İşletmeleri İşverenleri Sendikası (Ankara)
Türkiye Maden İşletmeleri İşverenleri Sendikası (İstanbul)
Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu İşverenler Sendikası (Ankara)
Ankara Maden İşleri İşverenleri Sendikası (Ankara)
PETROL SANAYİİ. 8 işçi sendikası. 2 işveren sendikası.
Türkiye Akaryakıt Acenta ve Bayilikleriyle Garaj İşletmeler Sendikası (İstanbul)
Ankara Akaryakıt Depo ve İstasyonları ve Akaryakıt Nakli İşverenler Sendikası (Ankara)
GIDA SANAYİİ (TÜTÜN DAHİL). 57 işçi sendikası. 30 işveren sendikası.
Türkiye Ekmek ve Fırancala İmalcileri İşverenleri Sendikası (İstanbul)
Türkiye Gıda Sanayii İşverenleri Sendikası (İstanbul)
Türkiye Ekmek Fabrikaları ve Fırıncıları İşverenleri Sendikası (İstanbul)
Türkiye Tütün İşverenleri Sendikası (İzmir)
Salihli Ekmek Sanayii İşverenleri Sendikası (Manisa)
Ankara Ekmek Sanayii İşverenleri Sendikası (Ankara)
Antalya Fırıncılar İşveren Sendikası (Antalya)
Balıkesir Ekmek Fırıncıları İşveren Sendikası (Balıkesir)
Çanakkale Ekmek Sanayii İşverenler Sendikası (Çanakkale)
Bursa ve Mülhakatı Ekmek, Francala, Pide, Çörek, Simit, Sandöviç ve Börekçilerle Pişirici ve Kızartıcı Fırın ve Fabrikaları İşverenler Sendikası (Bursa)
Bursa Ekmekçiler Fırıncılar İşverenleri Sendikası (Bursa)
Bursa Simitçi ve Benzerleri İşverenleri Sendikası (Bursa)
Bursa Tütün İşverenler Sendikası (Bursa)
Bursa Gıda Sanayii İşverenler Sendikası (Bursa)
Diyarbakır Gıda Sanayii İşverenleri Sendikası (Diyarbakır)
İstanbul Ekmek Sanayii İşverenleri Sendikası (İstanbul)
İstanbul Şeker ve Şekerli Mamuller İşverenleri Sendikası (İstanbul)
İstanbul Tütün İşverenleri Sendikası (İstanbul)
Ege Bölgesi Ekmek Sanayii ve Unlu Maddeler İşverenleri Sendikası (İzmir)
Ege Bölgesi Fırıncılar İşverenler Sendikası (İzmir)
Ege Bölgesi Ekmek Fabrikaları İşverenleri Sendikası (İzmir)
Kayseri Gıda Sanayii İşverenleri Sendikası (Kayseri)
Konya Ekmek Sanayii İşverenler Sendikası (Konya)
Samsun Tütün İşverenleri Sendikası (Samsun)
Çorum Ekmek Sanayii İşverenleri Sendikası (Çorum)
Tarsus Fırıncıları, Un Fabrikaları ile Unlu Maddeler İşveren Sendikası (Adana)
İçel Unlu Maddeler Sanayii İşverenler Sendikası (İçel)
Çukurova Bölgesi Unlu Maddeler Sanayii İşverenler Sendikası (Adana)
Giresun Ekmek Sanayii İşverenler Sendikası (Giresun)
Adapazarı Ekmek Sanayii İşverenler Sendikası (Sakarya)
ŞEKER SANAYİİ. 3 işçi sendikası. 1 işveren sendikası.
Türkiye Şeker Sanayii İşverenleri Sendikası (Ankara)
TEKSTİL, ÖRME, GİYİM SANAYİİ. 21 işçi sendikası. 9 işveren sendikası.
Türkiye Yünlü Sanayii İşverenleri Sendikası (İstanbul)
Türkiye Tekstil Sanayii İşverenleri Sendikası (İstanbul)
Türkiye Tekstil Sanayii Atölye Sahipleri Sendikası (İstanbul)
Güney ve Güney Doğu Bölgesi Mensucat Sanayii ve Benzeri İşverenleri Sendikası (Gaziantep)
İstanbul Mensucat Sanayii İşverenleri Sendikası (İstanbul)
İstanbul Dokumacı İşverenler Sendikası (İstanbul)
İstanbul Örme Sanayii İşverenleri Sendikası (İstanbul)
İçel İplik Dokuma ve Basma Sanayii İşverenleri Sendikası (Mersin)
Güney Bölgesi Pamuk ve Müştekatı Sanayii İşverenler Sendikası (Adana)
DERİ VE KUNDURA SANAYİİ. 7 işçi sendikası. 2 işveren sendikası.
Türkiye Ayakkabı İşverenleri Sendikası (İstanbul)
Ege Bölgesi Ayakkabı İşverenleri Sendikası (İzmir)
AĞAÇ SANAYİİ. 8 işçi sendikası. 2 işveren sendikası.
Türkiye Ağaç Sanayii İşverenleri Sendikası
Ankara Bıkçkıcılık Kereste İmalatı ve Satışı İşverenleri Sendikası (Ankara)
KAĞIT VE KAĞIT MAMULLERİ SELÜLOZ SANAYİİ. 3 işçi sendikası. İşveren sendikası yok.
MATBAACILIK, NEŞRİYATÇILIK, KLİŞECİLİK. 6 işçi sendikası. 2 işveren sendikası
Türkiye Matbaacılık Sanayii İşverenleri Sendikası (İstanbul)
Ankara Matbaacılık ve Klişecilik İşverenleri Sendikası (Ankara)
KAUÇUK, LASTİK, PLASTİK SANAYİİ. 7 işçi sendikası. 4 işveren sendikası.
Ankara Lastik Ayakkabı, Lastik Kaplamaları ve Her Türlü Kauçuk Maddeleri, Lastik Kalıpçılar İmal Toptan ve Perakende Satıcıları İşverenleri Sendikası (Ankara)
Türkiye Kauçuk Mamulleri, Lastik ve Plastik Sanayi İşverenleri Sendikası (İstanbul)
Türkiye Lastik ve Plastik Sanayii İşverenleri Sendikası (İstanbul)
İstanbul Tekerlek Lastiği Sanayii İşverenleri Sendikası (İstanbul)
ECZA VE KİMYA SANAYİİ. 7 işçi sendikası. 3 işveren sendikası.
Türkiye Kimya Sanayii İşverenleri Sendikası (İstanbul)
Ankara Kimya ve Ecza Maddeleri Toptan ve Perakende Ticareti İşverenleri Sendikası (Ankara)
İlaç Endüstrisi İşveren Sendikası (İstanbul)
TOPRAK VE SERAMİK SANAYİİ. 12 işçi sendikası. 1 işveren sendikası.
Türkiye Toprak Sanayii İşverenleri Sendikası (İstanbul)
CAM SANAYİİ. 2 işçi sendikası. 1 işveren sendikası.
Türkiye Cam Sanayii İşverenleri Sendikası (İstanbul)
ÇİMENTO SANAYİİ. 1 işçi sendikası. 2 işveren sendikası.
Çimento Sanayii İşverenleri Sendikası (Ankara)
Çimento Müstahsilleri İşverenleri Sendikası (Ankara)
MADENİ EŞYA VE MAKİNA SANAYİİ. 25 işçi sendikası. 3 işveren sendikası
Türkiye Bilumum ulaştırma Vasıtaları ve Parçaları İmal ve Montaj Sanayii İşverenleri Sendikası (İstanbul)
Ankara Madeni İşler İşverenleri Sendikası (Ankara)
Türkiye Madeni Eşya Sanayicileri Sendikası (İstanbul)
GEMİ YAPIMI SANAYİİ. 1 işçi sendikası. İşveren sendikası yok.
YAPICILIK SANAYİ. 54 işçi sendikası. 4 işveren sendikası.
Türkiye İnşaat ve Tesisat Müteahhitleri İşveren Sendikası (İstanbul)
Türkiye İnşaat ve Tesisat Müteahhitleri İşveren Sendikası (Ankara)
Ankara Her Çeşit İnşaat, Ticaret ve Yapıcılık İşçileri İşverenler Sendikası (Ankara)
İzmir İnşaat İşverenleri Sendikası (İzmir)
KAMU SEKTÖRÜNCE YAPILAN YOL YAPIMI, ONARIMI VE BAKIMI. 24 işçi sendikası. İşveren sendikası yok.
ENERJİ SANAYİİ. 30 işçi sendikası. İşveren sendikası yok.
BANKA VE DİĞER MALİ MÜESSESELER. 6 işçi sendikası. 2 işveren sendikası.
Ankara toptan ve Perakende İşverenler Sendikası (Ankara)
Ankara Her Çeşit Gıda Maddeleri Toptan ve Perakende İşverenleri Sendikası (Ankara)
KARA, DEMİRYOL, DENİZ VE HAVA TAŞITMACILIĞI. 60 işçi sendikası. 5 işveren sendikası.
Türkiye Gemi Sahipleri ve Donatanları Sendikası (İstanbul)
Kara Nakliyatçıları, Nakliye Komisyonları ve Nakliye Müteahhitleri İşverenler Sendikası (İstanbul)
Türkiye Motorlu Taşıt İşverenleri Sendikası (Ankara)
Ege Bölgesi Motorlu, Motorsuz Kara ve Deniz Nakliyatı İşverenleri Sendikası (İzmir)
Motorlu Deniz Vasıtası İşletenler İşveren Sendikası (İstanbul)
ARDİYE VE ANTREPOCULUK. 8 işçi sendikası. İşveren sendikası yok.
HABERLEŞME. 5 işçi sendikası. İşveren sendikası yok.
GENEL HİZMETLER. 14 işçi sendikası. İşveren sendikası yok.
SAĞLIK HİZMETLERİ. 3 işçi sendikası. 1 işveren sendikası.
Türkiye Özel Sağlık Kurumları İşverenleri Sendikası.
OTEL, LOKANTA VE EĞLENCE YERLERİ. 54 işçi sendikası. 18 işveren sendikası.
Ankara turistik Otel, Lokanta ve Eğlence Yerleri İşverenleri Sendikası (Ankara)
Ankara Otel, Lokanta ve Eğlence Yerleri İşverenleri Sendikası (Ankara)
Ankara Kıraathane, Pastane İşverenleri Sendikası (Ankara)
Ankara Lokantacılar İşverenler Sendikası (Ankara)
Nazilli Otel, Lokanta, Kahve Eğlence ve Benzeri İşyerleri İşveren Sendikası (Aydın)
İstanbul Turistik ve Lüks Otel, Lokanta, Eğlence Yerleri ve Emsali İşverenler Sendikası (İstanbul)
İstanbul Sinema, Tiyatro İşverenleri Sendikası (İstanbul)
Türkiye Kahve, Kıraathane, Gazino, Otel, Pastahane, Muhallebici ve Benzeri İşyerleri İşverenleri Sendikası (İstanbul)
İzmir Otel, Gazino, Lokanta, Pastane ve Emsali İşverenleri Sendikası (İzmir)
Ege Bölgesi Otel, Lokanta, Pavyon ve Benzeri İşyerleri İşverenleri Sendikası (İzmir)
Manisa Otel, Lokanta, Kahve, Eğlence ve Benzeri İşyeri İşveren Sendikası (Manisa)
Kahve Otel, Eğlence Yerleri İşverenleri Sendikası (Kayseri)
Konya Turistik 1. Sınıf Otel, Lokanta, Eğlence Yerleri ve Emsali İşverenler Sendikası (Konya)
Ceyhan Kahveci İşverenleri Sendikası (Adana)
Çukurova Bölgesi Kıraathane, Kahveci, Esnaf Kahveleri, Şerbetçiler İşverenleri Sendikası (Adana)
Türkiye Otel, Lokanta ve Eğlence Yerleri İşverenleri Sendikası (İstanbul)
Türkiye Turizm Endüstrisi İşverenler Sendikası (İstanbul)
Sinema Filim Stüdyoları İşverenleri Sendikası (İstanbul)
HER ÇEŞİT BÜRO VE TEKNİK BÜROLAR. 16 işçi sendikası. 6 işveren sendikası.
Ankara Gazete Sahipleri İşveren Sendikası (Ankara)
Haftalık, Aylık Ajans Dergi ve Gazete Sahipleri Sendikası (İstanbul)
Samsun Bölge Gazete Sahipleri Sendikası (Samsun)
Anadolu Gazete Sahipleri Sendikası (Ankara)
Türkiye Gazete Sahipleri Sendikası (İstanbul)
Türkiye Mecmua Sahipleri Sendikası (İstanbul)
MİLLİ SAVUNMA İLE İLGİLİ ASKERİ İŞYERLERİ. 23 işçi sendikası. İşveren sendikası yok.
TİSK YEDİNCİ OLAĞAN GENEL KURULU,
Bu yıllarda TİSK Başkanlığını Kemal Haraççı (8.1.1968 – 26.12.1968) ve Ertuğrul Soysal (8.1.1969 – 25.4.1970) yürüttü. Genel Sekreter ise Orhan Öge (1.9.1966 – 1.5.1969) idi.
TİSK’in yedinci olağan genel kurulu 26 Aralık 1968 günü İstanbul Sanayi Odası’nda toplandı. Bu tarihte Konfederasyon’a 18 işveren sendikası üyeydi (TİSK, İşveren, Aralık 1968).
Genel kurulun gündemindeki konulardan biri, TİSK’e olan aidat yükümlülüklerini yerine getirmeyen üç işveren sendikası hakkında Disiplin Kurulu’nun hazırladığı rapordu.
Yapılan görüşmeler sonunda T.Matbaacılık Sanayii İşverenleri Sendikası’nın borcunda bir hesap hatası yapıldığı ve bu örgütün üyeliğinin devamı kararlaştırıldı. Türkiye Maden İşverenleri Sendikası delegesi ise, toplu üye kaybına uğraması nedeniyle mali sıkıntı içinde olduğunu belirterek, bir aylık bir sürenin tanınması durumunda borcunu ödeyeceğini belirtti. Genel Kurul, bu işveren sendikasına borcunu ödeyebilmesi için üç ay süre tanınmasını kabul etti.
Türkiye Tarım İşverenleri Sendikası delegesi ise borçlarını ödeyebilmelerinin mümkün olmadığını ifade etti ve bu örgütün Konfederasyon üyeliğinden çıkarılmasına karar verildi.
TİSK tüzüğüne göre, aynı işkolunda bir işveren sendikası TİSK üyesiyken, bir başka işveren sendikasının üyeliğe kabulü ancak genel kurul kararıyla mümkündü. T.Lastik ve Plastik Sanayii İşverenleri Sendikası’nın üyelik başvurusu, mevcut işveren sendikası ile iştigal konularının ayrı olması nedeniyle, kabul edildi.
ÇALIŞMA BAKANLIĞI’NA GÖRE 1963-1971 DÖNEMİNDE İŞVEREN SENDİKALARI
Çalışma Bakanlığı verilerine göre, 1963-1971 döneminde Türkiye’deki işveren sendikaları ve üst örgütleri sayıları aşağıda sunulmaktadır (Çalışma Bakanlığı, Çalışma Dergisi, Yıl 1972, Cilt 1, Sayı 2, s.120; Çalışma Bakanlığı, Çalışma Dergisi, Yıl 1974, Cilt 1, Sayı 1, s.169; Çalışma Bakanlığı, Çalışma Dergisi, Yıl 1977, Cilt 1, Sayı 1, s.104):
1963-1971 Yılları İtibariyle İşveren Mesleki Teşekkülleri
GENEL GREV TARTIŞMASI
Türkiye’de işçi-işveren ilişkileri 1967-1968 yıllarında gerginleşti. Birçok işyerinde grev ve yasadışı grev yapıldı. İşçilerin çeşitli protesto biçimleri yaygınlaştı. 1967-1968 yıllarındaki eylemler Tekgıda-İş Sendika Akademisi’nin gelecek hafta yayımlanacak raporunda liste olarak sunulacaktır.
Eylemlerin sertleştiği ve yaygınlaştığı bir dönemde genel grev konusu da tartışıldı.
1968 yılı sonlarında İstanbul Milletvekili ve Türk-İş’e bağlı Metal-İş Federasyonu genel başkanı Kaya Özdemir ile iki arkadaşı, TBMM Başkanlığı’na 275 sayılı Toplu İş Sözleşmesi Grev ve Lokavt Kanununun bazı maddelerinin değiştirilmesi için bir kanun teklifi sundu. Kanun teklifinde genel grev savunuluyordu: “1 ve 2nci bentler dışında sendikalı işçilerin çoğunluğunu temsil eden Konfederasyon, Devletin sosyal ve iktisadi politikasını etkilemek, işçilerin sosyal ve iktisadi durumlarını korumak ve düzeltmek amacı ile genel grev kararı alabilir.”
Ayrıca, dayanışma grevi de savunuluyordu: “Bir işyerinde, işyerlerinde veya işkolunda işçi sendikası veya Konfederasyonu tarafından uygulanan grev, o işkolu dışında faaliyette bulunan işçi teşekküllerince desteklenebilir ve destekleyen teşekkül faaliyette bulunduğu işyerinde, işyerlerinde veya işkolunda dayanışma grevi kararı alıp uygulanabilir.” (TİSK, Genel Grev ve Dayanışma Grevi Hakkında Muhtıra, Ankara, 1969 s.3-4)
TİSK bu girişime 12 sayfalık bir broşürle tepki gösterdi:
“(1) Genel grev (politik grev), teklifteki şekliyle bir dayanışma grevi bütün Batı demokrasilerinde kanunlarda veya mahkeme içtihadında ve doktrinde hukuk dışı kabul edilmektedir.
“(2) ‘Mesleki amaç’ dışında yapılacağı muhakkak olan bir genel grev ile ‘akdi amaç’ ve ‘sosyal partnerlerin mevcudiyeti’ şartından yoksun bir dayanışma grevi, Batı demokrasilerinde olduğu gibi, Anayasamızın 47.maddesine de aykırıdır. Anayasamız bu hükmü ile, yalnızca, dayanışma grevine değil siyasi grev niteliğinden başka bir mana ifade etmeyen genel grevlere cevaz vermemektedir. Bu hukuk, kanunun Millet Meclisi müzakerelerinde de, zamanın Çalışma Bakanı ve Komisyon Sözcüsü tarafından açıklıkla ifade edilmiştir. Bu hakların tanındığı memleketlerde bile uygulama, ya pek nadir veya hiç yoktur. (…)
“Grev müessesesiyle en yakın ilişkileri olan teşekkülümüzün bu konudaki kesin görüşü şudur ki, Batı demokrasilerinde dahi hukuk dışı olduğu kabul edilen politik grev fantezisine mevzuatımızda yer verilmesi halinde memleketimizin bugünkü ve yakın bir gelecekteki ekonomik, sosyal ve politik bünyesi bu ağır yükü taşıyamayacaktır.
“Bu muhtıra ile Konfederasyonumuz, tarih önünde, milli bir kuruluş olarak ödevini yapmış olmanın huzurunu duymakta, memleketin genel yararları ve şartları bakımından bu hakların tanınmasına imkân bulunmadığına da inanmaktadır.” (TİSK, Genel Grev ve Dayanışma Grevi Hakkında Muhtıra, Ankara, 1968;11-12)
