Türkiye’de 1967-1968 yıllarında çeşitli biçimlerdeki işçi eylemlerinde büyük bir artış yaşandı. Bu artışın bir nedeni, 1964-1966 döneminde kamu kesiminde çalışan ve sendikalara üye olan işçilerin gerçek ücretlerinde yaşanan artıştı.

TEKGIDA-İŞ SENDİKA AKADEMİSİ

Bu yıllarda devlet bütçesindeki açıklar düşük düzeydeydi ve kolayca finanse edilebiliyordu. Ayrıca 1965 milletvekili seçimlerinden önce kamu kesimi yöneticileri sendikaların taleplerine karşı daha duyarlıydı. 1965 milletvekili seçimlerinde Türkiye İşçi Partisi’nin başarısı ve TBMM’deki etkili çalışmaları, işçi sorunlarının gündeme taşınmasında etkili olmuştu. 13 Şubat 1967 tarihinde Türkiye Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu’nun kurulması da özellikle özel sektör işçileri açısından bir hareketlilik yaratmıştı.

Bunlara ve diğer bazı etmenlere bağlı olarak, 1967-1968 yıllarında işçi eylemleri arttı ve yaygınlaştı. Bu eğilim, 15-16 Haziran 1970 olaylarına kadar güçlenerek devam etti.

Bu süreçte işverenlerin sendikalaşma eğilimi de güçlendi. Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu da bu eylemlerle karşılaşan işverenleri önlem almaya çağıran bir çalışma içine girdi. Bu çalışmanın belgelerinden biri, 1968 yılında yayımlanan “İşyerlerinde Vuku Bulan Kanun Dışı Olaylar Hakkında Rapor”dur. Türkiye işçi sınıfı ve sendikacılık hareketi konusunda yapılan çalışmalarda hiç ele alınmayan bu rapor sonrasında da, böyle durumlarda işverenlere yardımcı olmak amacıyla TİSK tarafından daha sonraki yıllarda “Yasa Dışı Davranışlarda İşverenlerce İzlenecek Yol” adıyla kitapçıklar yayımlandı.

Tekgıda-İş Sendika Akademisi’nin bu raporunda önce 1967 ve 1968 yıllarındaki işçi eylemlerinin listesi sunulmakta, arkasından da TİSK’in “İşyerinde Vuku Bulan Kanun Dışı Olaylar Hakkında Rapor”un tamamı verilmektedir.

1967 ve 1968 yıllarındaki işçi eylemleri, işyeri, kamu sektörü veya özel sektör, eyleme katılan işçi sayısı, ilgili sendikanın bağlı bulunduğu konfederasyon, eylem türü ve eylemin başlama ve bitiş tarihleri başlıkları altında aşağıda sunulmaktadır (Canan Koç – Yıldırım Koç, “Türkiye’de 1960-1969 Döneminde İşçi Sınıfı Eylemleri,” Türk-İş, Türk-İş Yıllığı ’99, 1997’den 1999’a Değişimin Dinamikleri, Türk-İş Yay., Ankara, 1999, s.597-639).

İŞYERLERİNDE VUKU BULAN KANUN DIŞI OLAYLAR HAKKINDA RAPOR

(TİSK Yay. No.8, Ankara, 1968)

ÖNSÖZ

Son zamanlarda dünyada öğrenci boykotlarıyla başlayan bazı fiilî davranışlar, memleketimizde çalışma hayatına da sirayet etmiş ve çalışma hayatımız bu nev’i fiili davranışlar nedeniyle, sıkıntılı bir dönem içine girmiştir. İşi yavaşlatma, durdurma, işyerini küşatla, işgal ve işyerine işçi sokmama gibi şekillerde tezahür eden fiili davranışların devam etme istidadı göstermesi üzerine, Konfederasyonumuz konuyu bilimsel açıdan incelemekte ve gerekli tedbirleri tespitte zaruret duymuştur.

Bu nedenle, üye sendikalarımız genel sekreterleri ve hukuk müşavirleri ile Konfederasyonumuz hukukçularının katıldığı bir komisyon teşkil olunmuştur.

Komisyonca yapılan çalışmalar sonucu hazırlanan rapor, konuya ışık tutması bakımından, bastırılarak sayın işverenlerimizin dikkatlerine sunulmaktadır.

TÜRKİYE İŞVEREN SENDİKALARI KONFEDERASYONU

(I)GİRİŞ

İstanbul, Bakırköy’de kurulu Derby Lastik Fabrikası’nın 4 Temmuz 1968 günü işçiler tarafından işgal edilmesi ve bu işgalin 5 gün sürdürülmesi, bilahare benzer kanunsuz fiil ve hareketlerin diğer bazı işyerlerine de sıçraması ve bu gibi olayların adeta belli bir merkezden yönetiliyor intibaının doğması üzerine, kanunsuz fiil ve hareketleri incelemek ve alınması gerekli tedbirleri tespit etmek üzere, Yönetim Kurulu’nun verdiği yetkiye istinaden, Yürütme Komitesi kararıyla kurulmuş bulunan komisyonumuz, 13 Eylül – 22 Ekim 1968 tarihleri arasında olmak üzere 4 oturum yapmış ve aşağıda sunulan rapor üzerinde mutabakata varmıştır.

(II) OLAYLAR

Kanunsuz fiil ve hareketleri başlıca 4 grupta toplamak mümkündür.

(1)İşgal:

İşgal fiili, birtakım isteklerini işverene zorla kabul ettirebilmek amacı ile, işçilerin kanuni usullerin dışında, aralarında topluca anlaşarak işi bırakmaları, ancak işyerini ter etmeyip, giriş ve çıkışı tutarak sevk ve idare elamanlarının, çalışmak isteyen işçilerin ve emniyet kuvvetlerinin işyerine girmelerine engel olmaları şeklinde tarif edilebilir.

İşgal süresi içinde, giriş ve çıkışlar engellenmekte, emniyet kuvvetlerinin görevini yapmasına mani olunmaktadır.

Komisyonumuz son zamanlarda meydana gelen ve kamuoyunun hayli ilgisini çeken 4 işgal olayını incelemiş bulunmaktadır.

(a) Derby Olayı: Olaya sahne olan, İstanbul, Bakırköy’de kurulu Derby Lastik Fabrikası, 3 vardiya halinde takriben 1650 işçi çalıştırmakta olup, Türkiye Lastik ve Plastik Sanayii İşverenleri Sendikasının 7 üyesinden en büyüğüdür. İşveren sendikası ile Lastik-İş arasında 7 işyerini kapsamak üzere imzalanmış bulunan işyerleri sözleşmesi 26 Mayıs 1968 günü sona ermiş bulunmaktadır. Olayın meydana gelişinden, önce, aidat kesintilerinden edinilen bilgiye göre, işyerinde çalışan işçilerin takriben yüzde 70’i Türk-İş üyesi olan Kauçuk-İş’in, yüzde 30’u ise DİSK’e bağlı Lastik-İş’in üyesi bulunmaktadır. (s.5)

İşkolunda gerek işkolu seviyesinde, gerekse işyerleri seviyesinde toplu sözleşme yapma yetkisini ele geçirmek için Kauçuk-İş ile Lastik-İş, dolayısıyla Türk-İş ve DİSK arasında şiddetli bir mücadele sürmektedir. İşkolu seviyesindeki mücadele, Eylül 1967 tarihinden bu yana çeşitli safhalardan geçtikten sonra, Yargıtay 9. Hukuk Dairesinin Esas 5632, Karar 15 ve 4.4.1968 günlü kararıyla Kauçuk-İş lehine sonuçlanmış bulunmaktadır. Kararda, Lastik-İş’in 10.876, Kauçuk-İş’in ise 12.869 üyeye sahip oldukları belirtilmektedir. Oysaki, işyerlerindeki çoğunluk durumları işkolu seviyesinde böyle bir sonucu haklı gösterir nitelikte değildir. Örneğin, Tekerlek Lastiği dalında çalışan takriben 2000 işçinin ancak 200 kadarı Kauçuk-İş üyesi bulunmaktadır. Bunun için Türkiye Lastik e Plastik Sanayii İşverenleri Sendikasına üye 7 işyerinden 5’inde Lastik-İş kesin çoğunluğa sahip bulunmaktadır.

İşkolu seviyesinde toplu sözleşme yapma yetkisini eline geçiren Kauçuk-İş Sendikası münferit işverenleri toplu görüşmeye çağırmaya başlamıştır. Nitekim, 27.4.1968 tarihinde Tekerlek Lastiği Sanayii İşverenleri Sendikası da, üyelerinden Türk Pirelli Lastikleri A.Ş. ve Uniroyal Endüstri T.A.Ş. adına toplu görüşmeye davet edilmiş fakat, bu sendika böyle bir çağırının işyeri seviyesinde toplu sözleşme yapma çağrısı niteliğinde olduğundan bahisle çağrıya icabet etmemiştir.

Türkiye Lastik ve Plastik Sanayii İşverenleri Sendikası ise, vaki çağrı üzerine üyelerinden Derby Lastik ve Plastel adına görüşmelere başlamıştır. Görüşmelerde, işkolu sözleşmesi olarak adlandırılan sözleşmenin muhtevasının ne olacağı tartışılmış, neticede işyeri sözleşmesi gibi, ücret artışları dahil, işyerleri ile ilgili bütün ayrıntıları kapsaması kararlaştırılarak, sözleşme imzalanmak üzere hazırlanmıştır.

İşte, bu imza keyfiyetinden önce, 4 Temmuz 1968 günü 07.40’ta işgal olayı meydana gelmiştir. Olaya 23-07 ve 07-15 vardiyaları olmak üzere, takriben 600 işçi katılmış, bu sayı işgalin son günü 900’e kadar yükselmiştir.

İşveren, işyerinin zabıta marifetiyle tahliyesi talebinde bulunmadığı gibi, cezai takibat için de herhangi bir müracaatta bulunmamıştır. İşveren sendikası ise, işgalin diğer 5 üyesi adına yürütmekte olduğu toplu görüşmelere baskı yapması nedeniyle müzakere masasından ayrılarak, işgalin kaldırılmasını Lastik-İş Sendikası’ndan talep etmiş ve işgal kalkmadıkça, Derby Lastik işyeri ile ilgili olarak hiçbir görüşme yapmama kararı almıştır.

Ancak, işveren, Lastik-İş Sendikası ile doğrudan doğruya müzakerelere girişerek, sevk ve idare ile ilgili istekler dışında şu tavizleri vermiştir:

(1) Kauçuk-İş ile sözleşme yapmamak;

(2) Çalışılmadan geçen günlerin ücretini ödemek;

(3) İlerde yapılacak sözleşme ile sağlanacak ücret artışlarına mahsuben günde 2.00 TL zam vermek;

(4) İşgale katılan işçilere karşı herhangi bir cezai veya hukuki tedbir yoluna gitmemek.

Verilen bu tavizler karşılığında işgal 9 Temmuz 1968 günü Lastik-İş tarafından kaldırılmıştır.

(b) Kavel Olayı: İkinci işgal olayına sahne olan; İstanbul, İstinye’de kurulu Kavel Kablo ve Elektrik Malzemesi A.Ş. işyeri, 2 vardiya üzerinden 172 işçi çalıştırmakta olup, 1966 yılından beri MESS’e üye bulunmaktadır. İşyerinin Çelik-İş ile işyeri seviyesinde sözleşmesi mevcut olup, feshi ihbar süresi içinde akit işçi sendikası feshi ihbarda bulunmamıştır. İşyerinde Çelik-İş ve DİSK’e bağlı Maden-İş arasında çekişme olup, çoğunluğun hangi tarafta olduğu bilinememektedir.

Montaj ve inşaat işinde çalışan 26 işçinin, işin bitmesi sebebiyle işten çıkarılması üzerine, işçilerin ekseriyeti 9.9.1968 günü işi bırakarak, işyerini işgal etmişlerdir. İşçilerin, bu kanuna aykırı davranışları üzerine işveren savcılığa müracaat etmiş, Savcı 14 işçiyi nezaret altına alarak kavuşturmaya girişmiştir. Ancak, öte yandan işveren ve işçiler arasında İstanbul Valisinin arabuluculuğu ile müzakereler yapılmıştır. İşverenin çıkarılan 26 işçiyi Valinin ısrarı üzerine geri almayı kabul etmesiyle 10.9.1968 günü işgal kaldırılmıştır.

(c) Emayetaş Olayı: Emayetaş işyeri, İstanbul Bakırköy’de kurulu olup, 3 vardiya üzerinden 684 işçi istihdam etmekte ve 1959 yılından beri MESS’in üyesi bulunmaktadır. İşyeri seviyesindeki sözleşme bir yıl önce sona ermiş olup, Türkiye Metal-İş ile DİSK üyesi Maden-İş arasındaki yetki ihtilafı takriben bir yıl sürmüştür. Yetki ihtilafının sürüp gitmesine ise, mahalli İş Mahkemesinin 275 sayılı kanundaki prosedürün dışına çıkarak bildiri ve ilan şartlarına uyulup uyulmadığının tespitinin ayrı bir dava konusu olabileceğine karar vermesi sebep olmuştur denebilir.

Yetki ihtilafının Metal-İş lehine sonuçlanması üzerine, MESS ile bu sendika arasındaki müzakerelere girişilmiş, 9 Eylül 1968 günü ise taraflar arasındaki uyuşmazlık zaptı tutulmuştur. Müzakerelerin uzaması ve nihayet uyuşmazlıkla sonuçlanması, esasen işçilerde mevcut huzursuzluğu arttırmış, bazı tahrikler de araya girince, Kaval olayının yatıştığı saatlerde yani 10.9.1968 günü saat 23.00’de 15-23 ve 23-07 vardiyalarının birleşmesi ile takriben 300 işçi işyerini işgal etmiştir. İşveren, üyesi bulunduğu MESS ile işbirliği yaparak herhangi bir tavize yanaşmadığı gibi, işyerinin tahliyesi için de idari makamların müdahalesini talep etmiştir. Gerçekten de, işyeri, emniyet kuvvetleri tarafından tahliye edilerek, 11.9.1968 günü işçiler yeniden işe başlamışlardır. İşveren ise sadece iyi niyetli işçilerin ücretlerini ödemeyi kabul etmiştir.

(d) Çamaltı Tuzlalarında da aynı tarihlerde bir işgal olayı vuku bulmuştur. Ancak, olaya müzakerelerin uzamasının ve sendikalar arası çatışmanın sebep olduğu dışında herhangi bir bilgi elde etmek mümkün olamamıştır.

(2) Oturma Grevi

Oturma grevini, işçilerin toplu işi bırakıp çalışmamaları şeklinde tarif etmek mümkündür. Oturma grevi belirli istekleri işverene kabul ettirmek veya işverenin bir kararını protesto etmek veya geri aldırmak gibi çeşitli amaçlarla yapılmaktadır. Bunun birkaç gün sürenleri olduğu gibi, 15 veya 30 dakika gibi kısa süreli olanlarına da rastlanmaktadır.

Komisyonumuz bu grupta aşağıdaki olayları müşahede etmiştir:

(a) Magirus Otobüs Karoseri Sanayii A.Ş. Bu işyeri, 3 vardiya halinde 800 işçi çalıştırmakta olup MESS’in üyesi bulunmaktadır. Olayın vuku bulduğu tarihte işyerinde herhangi bir sözleşme yoktur. Olay Maden-İş Sendikası’nın, sendika temsilcisi olarak gösterdiği işçilerin işten çıkarılmaları üzerine başlamış, işverenin müracaatı üzerine Savcılık da cezai takibat için harekete geçmiştir. Ancak, işverenin işçi isteklerini kabul edip, çıkarılan işçileri geri almayı ve çalışılmayan günlerin ücretini ödemeyi de kabul etmesi üzerine 4 gün süren oturma grevi sona ermiştir.

(b) Yine MESS üyelerinden Gemi Zinciri Sanayii Koll.Şti., Yapar Biraderler Adi Kom.Şti. ve Topuz Koll.Şti. işyerlerinde de değişik süreli oturma grevleri vuku bulmuş, ilk işyerindeki olay idari makamlar ve emniyet kuvvetlerinin yardımı ile 14 gün sonra sona erdirilmiş, diğer iki işyerinde ise anlaşma yoluyla halledilmiştir. Sebepler ise, işçi çıkarma, imzalanan sözleşmenin işçilerce anlaşılamaması, iş değişikliği gibi çeşitlidir.

(c) Sayılanların dışında İstanbul Porselen Sanayiinde vuku bulan oturma grevini de zikretmek gerekir. Bu işyerinde Çimse-İş ile toplu sözleşme imzalanmasının akabinde, işyerinde güçlü olan şube yöneticileri bütün işçilerin istifasını sağlayarak, Keramik-İş adlı yeni bir sendika kurmuşlar, bu suretle iki sendika arasında bir mücadele başlamıştır. Mücadele, iki sendikanın baştemsilcilerinin dövüşmelerine kadar gidince, işveren nihai kararı daha sonra vermek üzere her iki temsilciyi de muvakkaten işyerinden uzaklaştırma kararı almıştır. Her iki sendikanın işverene yaptığı olayları ört bas etme teklifi kabul edilmeyince, işçiler işbaşı yapmayı reddetmişlerdir. Olaylar üzerine kendilerine gerekli müracaat yapılan kaymakam ve savcı ise, kanunları uygulamaktan ziyade, birer uzlaştırıcı olarak müdahale etmeyi uygun görmüşlerdir. Tahmin edileceği üzere olay, işverenin uzlaştırıcı tutumu ile sona ermiştir. Gerçekten de işveren, disiplin kurulunun temsilciler hakkında verdiği işten çıkarma cezalarını, 15 gün muvakkat tart cezasına çevirerek olayın yatışmasını sağlamıştır.

(d) Oturma grevleri bundan başka lastik ve plastik işkolunda da görülmüştür. Derby Lastik Fabrikası’nın işgali üzerine, işçi isteklerinin büyük ölçüde kabul edildiğini, çalışmadan geçen günlerin ücretlerinin ödendiğini, üstelik toplu sözleşme ile verilecek zamlara mahsuben ücret zammı verildiğini ve olaylara karışanların hukuki ve cezai sorumluluğu yoluna gidilmediğini gören ve bu durumdan cesaret alan diğer işçiler ve bunların bağlı olduğu Lastik-İş Sendikası, diğer işyerlerinde de kanunsuz fiil ve hareketleri amaçlarına ulaştıracak en kestirme yol olarak görme eğilimine kapılmışlardır. Nitekim, Derby Lastik Fabrikası’nda işgal sayesinde 2.- TL zam alındığını gören Gıslaved işçileri de bir oturma grevi yapmışlar ve onlar da aynı zammı almışlardır. Ancak, iş burada kapanmamış, bu sefer çeşitli işyerlerinde verimin düşürülmesi hareketlerine girişilmiştir.

(3) Verimin Düşürülmesi:

Bu fiili, her ne maksatla olursa olsun, işçilerin aralarında anlaşarak topluca iş verimini düşürmeleri şeklinde tarif edebiliriz.

İşçiler, bu fiile, toplu görüşmelerde işveren üzerine baskı yapmak, işvereni, herhangi bir kararını değiştirmeye veya geri almaya zorlamak veya bir kararını protesto etmek gibi çeşitli amaçlarla girişmektedir. Bunun gibi, verimin düşürülmesinde imalat birim sayısının, kalitenin düşürülmesi, ıskarta oranının ve malzeme israfının artması, makinelerdeki durma ve aksamaların çoğalması gibi çeşitli yollara başvurulmaktadır.

Komisyonumuz, Derby olaylarından sonra meydana gelen verimi düşürme fiillerini incelemekle yetinmiştir.

Lastik ve plastik işkolunda, Derby olayı ile işverenlere karşı kazanılan başarıdan cesaret alan işçiler ve Lastik-İş Sendikası, bu defa verimi düşürme hareketlerine girişmişlerdir. Maksat ise, toplu görüşmelerde işveren baskı yapmaktı. İlk verimi düşürme fiili yine Derby’de başladı ve bilahare Balina, Gıslaved ve Plastel firmalarının işyerlerine sirayet etti. Başvurulan yol ise imalat biriminin düşürülmesi ve mamullerin kalıpta fazla tutularak yakılması, dolayısıyla ıskarta oranının arttırılması oldu. İşverenin alabildiği tek tedbir ise, bu fiile katılanların hizmet akitlerini, İş Kanunu’nun 17. maddesine göre feshetme cihetine gittiği takdirde, gerekçe olarak kullanmak üzere verimin düşürüldüğüne dair mahkemeden delil tespiti istemek olmuştur.

(4) Kuşatma

Kuşatma, bir topluluk tarafından işyerinin tamamının çevrilmesi veya yalnızca giriş ve çıkış kapılarının tutularak, giriş ve çıkışa engel olunması şeklinde tezahür etmektedir. Bu olayda, kanun dışı grev veya verimin düşürülmesi gibi 275 sayılı Kanunun yasakladığı bir fiilin vuku bulması şart olmayıp, topluluğun da işyerinde çalışan işçilerden meydana gelmesi gerekmez.

Komisyonumuzun müşahede ettiği tek kuşatma olayı, lastik ve plastik sanayiinde faaliyet gösteren İstanbul’da kurulu Altıntel işyerinde meydana gelmiştir. İşyerinde 200 civarında işçi çalışmakta olup, bunların çoğunluğu Türk-İş’e bağlı İdeal Lastik-İş’in üyesi bulunmaktadır. İşyerinde mezkur sendika ile imzalanmış ve 1969 Temmuz’una kadar geçerli bir toplu iş sözleşmesi vardır. İşyeri ise herhangi bir işveren sendikası bağlı değildir. Olay, sendika temsilcilerinin seçimine dayanmaktadır. Seçimi kaybetmelerine muğber olan eski baştemsilci ve temsilciler, işyerinde birtakım huzursuzluklar çıkarmaya koyuluyorlar, ayrı sendikalarından da istifa edip, DİSK’in üyesi Lastik-İş’e geçerek, üye kaydetme faaliyetlerine girişiyorlar. İşveren ise tazminatlarını ödeyerek işlerine son verildiğini, anılan işçilere bildiriyor. Ancak, mezkûr işçiler tazminatlarını almadan, işvereni tehditle işyerini terk ediyorlar. Gerçekten de, iki gün sonra saat 7.30’da, civar işyerlerinde çalışan takriben 200 kadar bir işçi topluluğunun başında, fabrikayı kuşatmakla tehditlerini gerçekleştiriyorlar. Topluluğun amacı içeri girerek işyerini işgal etmektir. Ancak, toplum polisinin olayı kendi kaynaklarından öğrenerek zamanında müdahalesi ve elebaşılarını tutuklaması karşısında, topluluk amacına ulaşamadan dağılmak zorunda kalıyor.

Kavel olayında da kuşatma benzeri bir duruma rastlamak mümkündür. Malum olduğu üzere Kavel Kablo ve Elektrik Malzemesi Fabrikası, İstanbul, İstinye’de kurulu olup, topografik yerleşmesinden ötürü yolunun kolaylıkla kesilmesi mümkündür.

İşçilerin çoğunluğu da yakınlarda ikamet ettiklerinden, işçi eşleri ve çocukları işçiler bakımından adeta takviye kuvveti niteliğindedir. Nitekim son olaylarda da işçi eşleri ve çocukları harekete geçerek yolu kesip emniyet kuvvetlerinin fabrikaya yaklaşmasına engel olmaya çalışmışlardır.”

4-ÇARELER

(A) Önleyici Çareler:

Komisyonumuz aşağıdaki tedbirlere başvurulduğu takdirde, kanunsuz fiil ve hareketlerin büyük ölçüde önleneceği kanısını paylaşmaktadır.

(a) İşletme İçi Tedbirler:

(1) Her şeyden önce işletmede sağlam bir personel ve sınai münasebetler politikasının kurulması ve yürütülmesi gelmektedir. Böyle bir politikanın yürütülmesinin devamlı bir iş olduğunun anlaşılması ve yetişmiş personele verilmesi gerekir. Bunun gibi, işçilerle ve sendikayla olumlu beşerî münasebetler kurulması, işyerinde iyi işleyen bir haberleşme sisteminin ve masada en uygun ücret sisteminin tesisi, toplum psikoloji ve sınai psikoloji esaslarına riayet e olayları önlemede şüphesiz etkili olmaktadır.

(2) Toplu sözleşme müzakerelerinin ve uyuşmazlıkların çözümünün ihtisaslaşmış organlar olan işveren sendikalarına bırakılması bu gibi konularda kanunsuz fiil ve hareketlerle sonuçlanması mümkün hata payını azaltacak, dolayısıyla önleyici bir fonksiyon icra edecektir.

(3) İşçi sendikaları arasındaki mücadelede işverenin tarafsızlığını kesin olarak korumasında, işyeri dahilinde mücadele faaliyetlerine asla müsaade etmemesinde, sun’i işçi kuruluşlarının aleti ve teşvikçisi olmamasında olayları önleme bakımından sayısız faydalar vardır.

(4) Yetki ihtilaflarının ve müzakerelerin uzamasının işçilerde yarattığı huzursuzluk gön önüne alınarak, işverenin imkanları dahilinde lüzumsuz uzamalara engel olması, bu mümkün olmazsa yan tedbirlerle huzursuzluğu azaltmaya çalışması da olayların önlenmesinde olumlu rol oynayacaktır.

(5) Kanunsuz bir fiil ve hareket karşısında işverenin olayı sona erdirmek amacıyla alınacak tedbirleri uzun uzadıya tartması gerekmektedir. Komisyonumuz, kollektif birer suç olan işgal, oturma grevi, verimin düşürülmesi gibi olayların uzamasının, bu gibi olaylarda toplum psikolojisine aykırı katı davranışların işveren bakımından muhtemel tehlikelerine müdrik bulunmaktadır. Ancak, sonuçları etraflıca düşünülmemiş tavizlerin de yeni kanunsuz fiillerin tohumunu ektiği , işçiler üzerinde teşvik edici rol oynadığı son olaylarda müşahede edilmiştir.

(b) İşletme dışı tedbirler:

(1) İşletme içi tedbirlerde de işaret edildiği gibi sanayi münasebetlerinde işveren sendikalarına daha fazla rol verilmesi ve böylece işçiler ve işçi sendikaları karşısında müşterek bir politikanın yürütülmesi şart olmuştur. Toplu sözleşme rejiminde infiratçılığın ne münferit işverenlere, ne de işveren camiasına fayda dağladığı görülmektedir. İşveren cephesindeki teşkilatlanma, bugünkü durumu ile kaldıkça, Konfederasyon camiası dışında kalan işyerlerinde kanunsuz fiillerin vukuunun önlenmesi bu gibi olayları önlemek için Konfederasyon çapında alınacak tedbirlerin veya tespit edilecek müşterek politikanın camia dışında kalan işyerlerinde uygulanmasının sağlanması imkansız olmasa bile hayli güçtür.

(2) Kanunsuz olayların sirayetini önleme bakımından idari ve adli mercilere de büyük görevler düşmektedir. Bu mercilerin kanunsuz bir fiilin mutlaka önleneceği, faillerinin de takipsiz bırakılmayacağı, kanunların eksiksiz uygulanacağı inancını yaratacak biçimde yetkilerini kullanmaları gerekir.

(3) İşçileri huzursuzluğa sev ederek kanunsuz fiillere müsait bir ortam yaratan yetki ihtilaflarının uzamasını önlemede de yetkili mercilere önemli görevler düşmektedir.

Çalışma Bakanlığı’nın, teşkilatının faaliyetini dikkatle takip ederek isabetsiz kararlar vermesini önlemesi gerektiği gibi, İş Mahkemelerinin ve Yargıtay’ın da çelişik kararlardan sakınmaları gerekir. İcabında yetki tespitindeki mevzuat boşluklarının ve aksaklıklarının kanunla giderilmesi de başvurulacak tedbirlerden biridir.”

Giderici Çareler:

(a) İşletme içi tedbirler

(1) Kanunsuz fiil ve hareketleri kararlaştıran veya teşvik eden veya devamını sağlayan elebaşıların tespit edilmesi, bunların işlerine son verme cihetine gidilmesi gerekir. Şüphesiz her zaman ve olayların hemen akabinde böyle tedbirlere gitmek mümkün olmayabilir, hatta olayları daha da alevlendirebilir.

Ama, bazı örnekler, dikkatle uygulandığı takdirde bu tedbirlerin başarılı sonuçlar verdiğini göstermektedir. İşe son vermede olaya göre 275 sayılı Kanunun 29. Maddesi uygulanabileceği gibi, 931 sayılı Kanunun 17. Maddesi de uygulanabilir.

(2) Suç derecesi daha az olan işçilere de daha hafif disiplin ezası uygulamak yerinde olacaktır. Tabiatıyla bu tedbirlerin şekil ve kapsamının da toplum psikolojisi ile bağdaştırılması gerekir.

(3) Çalışılmayan günlerin ücretinin ödenmemesi ve bunun da önceden kanunsuz fiile katılan işçilere duyurulması gerekir.

(4) Mümkün olduğu takdirde işçi sendikasının sorumluluğu cihetine gidilmesi, olayları önlemede en etkili çarelerden biridir. Bilhassa yürürlükte olan bir sözleşmenin mevcut olduğu hallerde bu tedbire başvurmak kolaylaşmaktadır. Bir hadisede, sendika temsilcilerinin de kanunsuz fiile karışmaları, sözleşmenin ilgili maddeleri karşısında, sendikanın teşviki mahiyetinde telakki edilmiş sorumluluktan çekinen temsilcilerin işe başlamak sendikanın da olayı takbih etmek zorunda kalması üzerine işçiler, kanunsuz fiile son vermek mecburiyetinde kalmışlardır.

(5) Nihayet, işveren sendikası ile sıkı işbirliği de etkili bir giderici tedbirdir. Böylece, işveren sendikalarının benzer olaylarda edindiği tecrübelerden yararlanmak, icabı halde yetkili idari ve adli mercilerin daha etkili şekilde mücadele etmelerini sağlamak mümkün olacaktır.