6 Kasım 1983 tarihinde yapılan milletvekili genel seçimleriyle 12 Eylül 1980 Darbesi hukuken sona erdi. Seçimlerde en fazla oyu alan Anavatan Partisi iktidara geldi.

TEKGIDA-İŞ SENDİKA AKADEMİSİ

ANAP Genel Başkanı Turgut Özal, 13.12.1983 tarihinde başbakan oldu. I.Özal Hükümeti, 13.12.1983 – 21.12.1987 tarihleri arasında, II.Özal Hükümeti 21.12.1987 – 9.11.1989 tarihleri arasında görev yaptı. Turgut Özal’ın cumhurbaşkanı olmasının ardından 9.11.1989 – 23.6.1991 tarihleri arasında Akbulut Hükümeti ve 23.6.1991 – 20.11.1991 tarihleri arasında da I.Yılmaz Hükümeti görevdeydi.

1983 yılında kabul edilen 2821 sayılı Sendikalar Kanununun işveren sendikalarına ilişkin düzenlemesi şu şekildeydi: “İşveren sendikaları, işkolu esasına göre bir işkolunda ve Türkiye çapında faaliyette bulunmak amacı ile bu işkolundaki işverenler tarafından kurulur. Kamu işveren sendikalarının, aynı işkolundaki kamu işverenleri tarafından kurulması ve aynı işkolunda faaliyette bulunması şartı aranmaz.” (Madde 3)

Başbakanlığın 1984/12 sayılı genelgesinde kamu işveren sendikalarının kuruluşuna ilişkin ilk düzenlemeler yapıldı:

“1984 yılı geçiş programı icra planının 217 no.lu tedbiri, ‘kamu kuruluşlarının toplu iş sözleşmelerinde karşılaştıkları güçlükleri gidermek, kendi aralarında bilgi akımını sağlamak ve birlikte hareketlerini temin etmek üzere kamu işverenleri sendikasının kurulmasını’ amirdir.

“Bir sonraki ve 218 no.lu tedbirler, ‘toplu iş sözleşmelerinin milli seviyedeki esaslarını tespit edecek ve Kamu İşveren Sendikaları ile koordinasyon içinde çalışacak bir kurul Başbakanlık bünyesinde teşkil edilecektir’ hükmünü getirmektedir.

“Serbest toplu pazarlık dönemine fiilen girilmiş olması sebebiyle ve sistemin kendi yapısı ve karşılıklı müzakerelerle serbestçe işlemesinde kamu kurum ve kuruluşlarına yardımcı olmak üzere Başbakanlıkta Devlet Bakanı Ahmet Kurtcebe Alptemoçin’in başkanlığında bir kurul oluşturulacaktır.

“Kamu İşveren Sendikaları’nın ihtiyaca uygun şekilde oluşması için gerekli çalışmalar Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nca ikmal edilerek mezkûr kurulun onayından sonra gereğine tevessül edilecektir.

“Kamu Toplu İş Sözleşmeleri Koordinasyon Kurulu’nun çalışma usul ve esasları kurulca ayrıca duyurulacaktır.” (Cumhuriyet, 25.6.1984)

1984 yılı ortalarında kamu işyerlerinde tek tip sözleşme yapılması amacıyla Başbakanlık Toplu Sözleşme Koordinasyon Kurulu oluşturuldu. Bazı sendikacılar bu girişime karşı çıktı. Örneğin, Türk Harb-İş Genel Başkanı Kenan Durukan şu değerlendirmeyi yaptı: “Devletin güçsüz olan işçileri koruması gerekirken, kamu işverenlerini örgütleyip çalışanların, işçilerin karşısına çıkarmanın anlaşılmasına imkan yok. Amaç devleti korumak ise, devlet kime karşı korunacak, işçiye karşı mı? Yasalarımızın oluşum tarzı işçilerin sermayeye karşı korunmasını gerektirirken, devletin işçilere karşı örgüt kurması yanlıştır.” (Cumhuriyet, 12.6.1984)

Prof.Dr.Alpaslan Işıklı da, 25 Haziran 1984 günü yayımlanan “Kamu İşveren Sendikaları” makalesinde bu gelişmeyi aşağıdaki şekilde eleştirdi:

“Bir yandan, memurların sendika kurmaları yasaklanmış; diğer yandan, memur statüsündeki bazı kişilerin, özel kesim işverenleriyle birlikte TİSK’in çatısı altında yer almaları yasallaştırılmıştır. Bir yandan, sendikalar, kamu kurum ve kuruluşlarıyla birlikte Devlet Denetleme Kurulu’nun yetki alanı içine sokulmuş; diğer yandan, devletin en temel fonksiyonlarından biri olan, kendi çalışma ilişkilerini düzenleme yetkisi, özel kesim işveren sendikalarıyla işbirliği halinde ve geniş ölçüde TİSK’in denetimi altında faaliyet gösteren sendikalara devredilmiştir.” (Cumhuriyet, 25 Haziran 1984)

Ancak bu gelişme, genel ve katma bütçeye bağlı kuruluşlarla döner sermayeli kuruluşların da kamu kesimi işveren sendikalarına katılmalarıyla yeni ve değişik bir boyut kazandı.

Geçmişte faaliyette bulunan kamu kesimi işveren sendikaları yalnızca kamu iktisadi teşebbüslerini üye olarak kabul etmişken, yeni düzenlemeyle, diğer kamu kesimi birimleri de “sendikalaştı.” Ayrıca, çalışmaların daha etkili bir biçimde sürdürülebilmesi için kamu işveren sendikalarının sayısı azaltıldı, örgütlenme merkezileştirildi. Devlet, kamu iktisadi teşebbüsleri dışında ilk kez kamu işveren sendikalarında örgütlü olarak işçilerin ve sendikaların karşısına çıktı.

1985-1989 döneminde uygulanacak olan 5. Beş Yıllık Kalkınma Planı ise, kamu kesiminde işçi-işveren ilişkilerinin yürütülmesinde kamu kesimi işveren sendikalarına sorumluluk yüklüyordu: “Kamu kesiminde işçi işveren ilişkilerini ahenkli ve düzenli bir şekilde yürütmek üzere, Kamu Kesimi İşveren Sendikaları kurulacaktır.” (5.BYKP, Paragraf 492)

Devlet Planlama Teşkilatı tarafından hazırlanan 1986 Yılı Programı’nda da bu konu şu şekilde ele alınmıştı: “Kamu kesimi işverenlerinin, işveren sendikalarına üyelik işlemleri tamamlanacak ve toplu pazarlık görüşmelerinde Kamu İşveren Sendikalarının muhatap olmaları sağlanacaktır.” (1986 Yılı Programı, s.270)

Başbakanlık Personel ve Prensipler Genel Müdürlüğü’nün 19-383-04069 sayı ve 6.2.1986 günlü genelgesi (1986/1) şu şekildeydi:

“Bakanlar Kurulu’nun 27.6.1985 tarihli toplantısında Kamu İşveren Sendikalarının reorganizasyonu ile ilgili çalışmaların Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca sonuçlandırılması kararlaştırılmış ve bu konudaki çalışmalar son safhaya gelmiş bulunmaktadır.

“Kamu kurum ve kuruluşlarının sayısı üçe indirilmiş Kamu İşveren Sendikalarından hangilerine üye olacakları ekli listede gösterilmiştir.

“İlgili kuruluşlar tespit edilen sendikalara üyelik için müracaat edecekler ve işlemler 20 Şubat 1986 tarihine kadar sonuçlandırılacaktır.

“İlgili kuruluşlarla Kamu İşveren Sendikaları arasındaki koordinasyon Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca sağlanacaktır.

“Bilgilerini ve gereğini rica ederim.

“Turgut Özal, Başbakan”

Genelgeye ekli listede üç kamu işveren sendikası ve bunlara bağlı kamu işverenlerinin listesi yer alıyordu:

Türkiye Maden, Enerji ve Hizmet Sektörü Kamu İşverenleri Sendikası (Türk Kamu-Sen) (16 kuruluş)

Türk Ağır Sanayi ve Hizmet Sektörü Kamu İşverenleri Sendikası (TÜHİS) (32 kuruluş)

Kamu İşletmeleri İşverenleri Sendikası (Kamu-İş) (40 kuruluş)

Başbakanlık Personel ve Prensipler Genel Müdürlüğü’nün 19-383-08929 sayı ve 5.5.1986 tarihli yazısında da şu talimat yer alıyordu:

“Kamu kurum ve kuruluşlarının, kamu işveren sendikalarından hangilerine üye olacaklarına dair ilgi genelge eki listeler yeniden düzenlenerek ekte gönderilmiştir.

“Ayrıca, genelge eki listelerde yer almayan kuruluşlar Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının istişari görüşünü alarak uygun görecekleri sendikalara üyelik için müracaat edeceklerdir.

“Bilgilerini ve gereğini rica ederim.

“Hasan Celal Güzel, Başbakan adına Müsteşar”

Bu yazının ekinde, hangi kamu kuruluşlarının özel sektör işveren sendikalarına üye oldukları da belirtilmişti. Bu listeye göre, Tügsaş (Azot) ve Petlas kuruluşları, KİPLAS’a; Türkiye Süt Endüstrisi Kurumu, Yem Sanayii T.A.Ş., Et ve Balık Kurumu ile Aksaray Azmi Milli T.A.Ş., Türkiye Gıda Sanayii İşverenleri Sendikası’na; Temsan, Taksan, Tümosan, Akmosan, Testaş, Gerkonsan, Asil Çelik San. ve Tic.A.Ş., Türkiye Demir Çelik İşletmeleri Gen.Md. (Metal işkolu) ile ASOK (Ağır Sanayi ve Otomotiv Kurumu Gn.Md.) MESS’e; Sümerbank (dokuma işkolunda kurulu müesseseler), Antalya Pamuklu Dokuma Sanayi A.Ş., Bergama Pamuk İpliği ve Dokuma Sanayii T.A.Ş. ile Manisa Pamuklu Mensucat A.Ş. de Türkiye Tekstil İşverenleri Sendikası’na üyeydi.

Türk Ağır Sanayi ve Hizmet Sektörü Kamu İşverenleri Sendikası 8.9.1986 ve Kamu İşletmeleri İşverenleri Sendikası da 18.9.1986 tarihinde TİSK’e üye oldu.

1986 yılında kamu işveren sendikalarına üye kamu işverenlerinin listesi aşağıda sunulmaktadır:

TÜRK KAMU-SEN (Türkiye Maden, Enerji ve Hizmet Sektörü Kamu İşverenleri Sendikası)

Türkiye Petrolleri A.O.

Tüpraş (Türkiye Petrol Rafinerileri A.Ş.)

BOTAŞ (Boru Hatları ile Petrol Taşıma A.Ş.)

Petkim Petrokimya A.Ş.

Etibank Genel Müdürlüğü

Türkiye Kömür İşletmeleri Genel Müdürlüğü

Türkiye Taşkömürü Kurumu

Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Genel Müdürlüğü

Karadeniz Bakır İşletmeleri Genel Müdürlüğü

İller Bankası Genel Müdürlüğü

Türkiye Elektrik Kurumu Genel Müdürlüğü

Devlet Su İleri Genel Müdürlüğü

SİMEL Su, İnşaat, Makine ve Elektrik Ltd.Şti.

Elektrik İşleri Etüd İdaresi

Petrol Ofisi Genel Müdürlüğü İSKİ İstanbul Su ve Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürlüğü

Başbakanlık Basımevi Döner Sermaye İşletmesi Müdürlüğü

Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü

Maliye ve Gümrük Bakanlığı’na bağlı işyerleri.

T.C.Merkez Bankası Banknot Matbaası

Adalet Bakanlığı’na bağlı işyerleri

Çocuk Islahevi

Cezaevi Matbaası

GİMA T.A.Ş.

TÜHİS (Türkiye Ağır Sanayi ve Hizmet Sektörü Kamu İşverenleri Sendikası)

Türkiye Denizcilik İşletmeleri Genel Müdürlüğü

T.C.Devlet Demiryolları Genel Müdürlüğü

D.B.Deniz Nakliyat T.A.Ş.

Türk Hava Yolları A.Ş.

Türkiye Gemi Sanayii A.Ş.

Uçak Sanayii A.Ş.

Denizcilik Bankası T.A.Ş.

Türkiye Demir Çelik İşletmeleri Genel Müdürlüğü (metal işkolu hariç)

Makine ve Kimya Endüstrisi Kurumu Genel Müdürlüğü

PTT Genel Müdürlüğü

Bayındırlık ve İskan Bakanlığı’na bağlı işyerleri:

T.C.Karayolları Genel Müdürlüğü

Afet İleri Genel Müdürlüğü

Yapı İşleri Genel Müdürlüğü

D.L.H. Genel Müdürlüğü (Demiryolları, Limanlar ve Hava Meydanları İnşaatı Genel Müdürlüğü)

Teknik Araştırma Genel Müdürlüğü

Arsa Ofisi Genel Müdürlüğü

DİTAŞ, Deniz İşletmeciliği ve Tankerciliği

Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı’na bağlı işyerleri:

İl Sağlık Müdürlükleri

Sıtka Eradikasyonu Daire Başkanlığı

Ana Depo ve Tamirhaneler

Emek İnşaat ve İşletme A.Ş. (otel işletme ve inşaatları)

Emniyet Genel Müdürlüğü’ne bağlı işyerleri

Tarım Orman ve Köyişleri Bakanlığı’na bağlı işyerleri:

Taşra teşkilatı

Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü

TİGEM Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü

Orman Genel Müdürlüğü

ORÜS Orman Ürünleri Sanayii

Tarım Kredi Kooperatifleri Merkez Birliği

Türkiye Zirai Donatım Kurumu Genel Müdürlüğü

Toprak Mahsulleri Ofisi

KAMU-İŞ (Kamu İşletmeleri İşverenleri Sendikası)

Sümerbank Genel Müdürlüğü ve bağlı işyerleri (dokuma işkolu hariç)

SEKA Türkiye Selüloz ve Kağıt Fabrikaları

T.Çiment ove Toprak Sanayi Genel Müdürlüğü ve bağlı işyerleri

TEKEL İşletmeleri Genel Müdürlüğü

ÇAYKUR Çay İşletmeleri Genel Müdürlüğü

DMO Devlet Malzeme Ofisi Genel Müdürlüğü

Sosyal Sigortalar Kurumu Genel Müdürlüğü

TARİŞ Tarım Satış Kooperatifleri Birliği

ANTBİRLİK

ÇUKOBİRLİK

Vakıflar Genel Müdürlüğü

FİSKOBİRLİK

KOZA BİRLİK

GÜNEYDOĞU BİRLİK Güneydoğu Tarım Satış Kooperatifleri Birliği

PANKOBİRLİK Pancar Ekicileri Birliği

TASKOBİRLİK

YERFİSKOBİRLİK

Trakya Birlik Yağlı Tohumlar Genel Müdürlüğü

Türkiye Yapağı ve Tiftik A.Ş. Genel Müdürlüğü ve bağlı işyerleri

T.C.Turizm Bankası (Turistik İşletmeler ve Bankacılık) Genel Müdürlüğü

TÜBİTAK Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu

YÖK’e bağlı üniversite ve fakülteler

Milli Eğitim, Gençlik ve Spor Bakanlığı’na bağlı işyerleri:

Devlet Kitapları Müt.Sermaye İşletme Müdürlüğü

Yükseköğrenim Kredi ve Yurtlar Kurumu Genel Müdürlüğü

Beden Terbiyesi Genel Müdürlüğü

Ders Aletleri Yapım Merkezi

Foto Film Merkezi

İl Müdürlükleri

Basımevi

Vakıflar Bankası

TÜRK-İŞ’İN TEPKİSİ

Kamu işveren sendikalarının kurulmasına Türk-İş tepki gösterdi. Türk-İş’in tepkisi, Türk-İş’in 22-28 Aralık 1986 günleri toplanan 14. Genel Kurulu’na sunulan Çalışma Raporu’nda şu şekilde özetlenmektedir:

“Türk-İş Yönetim Kurulu kamu işveren sendikalarının kuruluşunu şiddetle protesto etmiş, amacın ‘Kamu Toplu İş Sözleşmeleri Koordinasyon Kurulu aracılığıyla toplu pazarlık düzenine yapılan müdahaleleri bu defa bu sendikalarla sürdürmek olduğunu’ belirterek ‘Devletin, asli görevlerini yürütmekte olan kamu kurum ve kuruluşlarının birer işveren olarak kabul edilip çalıştırdığı işçilere karşı ekonomik ve sosyal hak ve menfaatlerini korumak amacı güderek sendika kurmasındaki felsefe Anayasa ile bağdaşmaz,’ demiştir.

“İşçiye karşı ‘Devletin (!) hangi ekonomik ve sosyal menfaatlerin korunacağı sorusunun’ cevap beklediğini bildiren Türk-İş ‘Bakanlar Kurulu kararı ile sendika kurmadaki çarpıklığın ve bunun gerisindeki niyetin gizlenemeyeceğini’ bildirmiştir.” (Türk-İş, 14. Genel Kurul Çalışma Raporu, Ankara, 1986, s.66)

Kamu işveren sendikalarının TİSK’e üye olmasını Türk-İş Yönetim Kurulu 11 Kasım 1986 tarihinde aşağıdaki bildiriyle protesto etti:

“Bakanlar Kurulu kararıyla kurulan kamu işveren sendikalarının yapısı üzerinde hukuki tartışmalar güncelliğini korurken; bu sendikaların özel kesimde örgütlenmiş Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu’na üye olmaları, Hükümetin işçiye karşı oluşturduğu cepheyi genişletme arzusunun yeni bir göstergesidir.

“Kamu işveren sendikalarının Hükümetin politikasına uygun bir tavır içinde olduğu ve bu sendikaların Hükümetin direktifleri dışına çıkamadığı bilinirken Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu’na üye olmaları ile işçilere karşı Hükümet-İşveren cephesi oluşturulmaktadır.

“İşçilerin de içinde bulunduğu mükelleflerden alınan vergilerle TİSK’in lokavt fonunu desteklemek amacı; Sayın Başbakan’ın daha önce de ifade ettiğimiz gibi MESS Başkanlığı alışkanlığı ve tutkusunu sürdürmesinden kaynaklanmaktadır.

“Kamu kesiminde toplu iş sözleşmelerinin serbest iradeyle yapılmasını engelleyen Hükümet politikasının özel kesimle ortaklaşa sürdürülmesi halinde; çalışma barışının ciddi tehlikelerle karşı karşıya kalacağı kuşkusuzdur.

“Kamu işveren sendikalarının TİSK’e üyeliği ‘güçlü sendikacılık’ maskesi altında Sayın Özal’ın TİSK’in perde arkasındaki başkanlığını sahnelemektedir.

“Türk-İş Yönetim Kurulu, işçiler karşısında oluşturulan bu cephenin toplu iş sözleşmelerinde büyük uyuşmazlıkları getirmesinden ve sosyal barışı etkileyecek olumsuz gelişmelerden endişe duymaktadır.” (Türk-İş, 14. Genel Kurul Çalışma Raporu, Ankara, 1986,s.67)