Yurttaşlar yoksullaştı, açlık sınırı hiç düşmediği gibi giderek arttı. Yurttaşların bankalara olan borcu her geçen gün artarken faiz kararı bir darbe daha vurdu. Türkiye, ekonomi açısından seçime nasıl gidiyor?

Seçime gidilen tüm bu süreçte iktidar, türlü vaatlerde bulurken Erdoğan’ın “Ne verirsek verelim dipsiz kuyu misali kaybolup gidiyor” itirafı verilere de yansıyan tablonun yalnızca küçük bir kısmı. İktidar eliyle yaratılan dipsiz kuyuda halk kayboldu. Faiz kararı, toplumun tüm kesimlerini etkileyecek yeni bir dönemin başlangıcı olurken hayat giderek pahalılaştı. Enflasyon beklentilerindeki bozulma ve artan döviz talebi faiz kararı öncesi Merkez Bankası’nı zora soktu. Neoliberal politikalar gelir dağılımı adaletsizliğinde ülkeyi Avrupa’nın zirvesine taşıdı. Ekonomi yönetiminin tercihleri, gelir ve servet dağılımını emekçi aleyhine bozdu.

En önemli toplumsal gruplarından birini oluşturan ve iki seçimdir siyasetin merkezine oturan emeklilerin sorunları giderek derinleşti. Emekli aylıkları sefalet düzeyine geriledi. AKP iktidarı çeşitli yamalarla görünmez kılmaya çalışsa da emekli aylıkları hem güncel açlık sınırının hem de asgari ücretin çok altında kaldı. İşsizlik yüksek seviyelerde gezerken kamu borçlarında çıta yükseldi. Kredi kartları patladı, bankalar yurttaşın boğazına çöktü. Tüm bunlarla birlikte Türkiye’nin seçime nasıl girdiğini derledik:

Bozulma zirvede

Credit Suisse ve UBS tarafından yayımlanan verilere göre Türkiye’de servet dağılımı son derece adaletsiz. En zengin yüzde 1’lik kesim ülkedeki servetin yüzde 40’ını alıyor. Halkın yüzde 71’inin 10 bin dolardan az serveti bulunuyor. En zengin yüzde 5 ve en zengin yüzde 10’un servetten aldığı paya bakıldığında Türkiye ikinci sırada bulunuyor. Servet dağılımı adaletsizliğini gösteren Gini katsayısında da Türkiye üçüncü sırada. 2022 yılında Türkiye’de halkın yüzde 71’inin 10 bin dolardan az serveti bulunuyor.

Borç gırtlakta

BDDK’nin haftalık bültenine göre bankaların bireysel kredi kartı alacakları 22 Mart haftasında 1,3 trilyon liraya kadar yükseldi. Tüketici kredilerinin tutarı, 1 trilyon 611 milyar 805 milyon lira olurken bunların 442 milyar 549 milyon lirası konut, 92 milyar 847 milyon lirası taşıt ve 1 trilyon 76 milyar 409 milyon lirası ihtiyaç kredilerinden oluştu. Takipteki alacaklar ise 194 milyar 832 milyon lira. Kartlı ödemeler 2023’te 8,24 trilyon lira oldu. Kredi kartı sayısı 117,7 milyon, banka kartı sayısı 189,5 milyon oldu.

Döviz patlaması!

Kur dalgalanmanın ardından Eylül 2023’ten beri sürdürdüğü kademeli yükseliş trendine büyük ölçüde geri döndü. 29 Mart’ta dolar/TL 32,37 lira; Euro/TL ise 34,95 liradan işlem gördü. İngiliz sterlini 34,95 TL oldu.

Faiz yüzde 50

Merkez Bankası politika faizini yüzde 45’ten yüzde 50’ye yükseltti. Merkez Bankası’nın politika faizini artırmasının ardından mevduat ve kredi faizleri hızla yükseldi. Mevduat faizleri yüzde 57’ye kadar çıkarken ihtiyaç kredi faizleri aylık yüzde 6, ticari kredi faizleri ise yüzde 75’e dayandı. Bazı bankalar KKM dönüşünde dövize dönüşü önlemek ve TL’ye dönüşü sağlamak için müşterilerine yüzde 75’e varan oranlarda faiz teklif ediyor.

Rezerv eridi

Merkez Bankası’nın verilerine göre brüt rezervler 22 Mart haftasında 123,8 milyar dolar seviyesine geldi. Net rezerv 15,2 milyar dolara geriledi. Bir önceki hafta net rezervler 19,6 milyar dolardı. Swap hariç net rezerv ise eksi 65,1 milyar dolar oldu.

Boğacak çözüm

Seçim sonrası beklenen kredi kartları için sıkılaştırma kararı erken geldi. Resmî Gazete ’de yayımlanan kararla kredi kartıyla nakit avans çekiminde faiz oranı yüzde 4,42’den yüzde 5’e, bankaların kredili mevduat hesaplarının faizi yüzde 5’e çıkarıldı. Karara gerekçe olarak ihtiyaç kredisi faiz oranlarında yaşanan artış sonrası nakit avans için uygulanan faiz oranının, ihtiyaç kredisi faiz oranına göre düşük kalması gösterildi.

Ev hayali!

Merkez Bankası’nın verilerine göre konut fiyat endeksi ocakta bir önceki yıla göre yüzde 67,96 artış gösterdi. Ocak ayında konut fiyatlarında aylık artış yüzde 2,30 oldu. Aralık ayında konut fiyatlarında aylık yüzde 1,16’lık artış görülmüştü. Ocak ayında konut fiyatlarında reel artış yüzde 1,4 ile sınırlı düzeyde kaldı. Ocak itibariyle Türkiye’de ortalama metrekare fiyatı 30 bin 900 TL olarak kaydedildi.

Bu borç devlet borcu!

Ekonomi yönetimi, merkezi yönetim borç stokunu artırdı. Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın açıklamasına göre Türkiye’nin brüt dış borç stoku, 31 Aralık 2023 itibarıyla 499,9 milyar dolar, net dış borç stoku ise 261,4 milyar dolar oldu. Hazine garantili dış borç stoku 16,1 milyar dolar, kamu net borç stoku da 5 trilyon 560 milyar lira oldu.

Açık bütçe

Vergi gelirlerindeki devasa artışa rağmen bütçe açığı şubat ayında 153,8 milyar TL olarak kaydedildi. Yılın ilk 2 ayında toplam bütçe açığı ise 304,5 milyar liraya ulaştı. İki ayda faize ödenen tutar 176 milyar TL oldu. Böylece Orta Vadeli Program’da 2024 yılı için belirlenmiş olan 2 trilyon 652 milyar TL’lik bütçe açığının yüzde 11,5’i yılın ilk iki ayında gerçekleşti.

2 bin lira kanatlanıp uçtu

Asgari ücret 1 Ocak’tan itibaren asgari ücret, yüzde 49’luk bir artışla 17 bin 2 TL olarak belirlenirken dolar bazında büyük erime yaşandı. Asgari ücret, açıklandığı gün 578 dolara denk geliyordu. Güncel kura göre asgari ücret 524 dolara kadar düştü. Asgari ücretlinin zamlı maaşını almasının üzerinden henüz 2 ay bile geçmemişken 54 dolar kaybetti. Başka bir deyişle asgari ücret bin 748 lira değer kaybetti.

TÜİK’e göre işsizlik %9,4

TÜİK’in 2023 yılı işsizlik verilerine göre 15 ve daha yukarı yaştaki kişilerde işsiz sayısı 3 milyon 264 bin kişi oldu. İşsizlik oranı ise yüzde 9,4 seviyesinde gerçekleşti. İşsizlik oranı erkeklerde yüzde 7,7 iken kadınlarda yüzde 12,6 olarak tahmin edildi. İstihdam edilenlerin sayısı 31 milyon 632 bin kişi, istihdam oranı yüzde 48,3 oldu. Bu oran erkeklerde yüzde 65,7 iken kadınlarda yüzde 31,3 olarak gerçekleşti. 15-24 yaş grubundaki nüfusta ne eğitimde ne istihdamda olan gençlerin sayısının 2,7 milyon olduğu görüldü. Ne eğitimde ne istihdamda olanların oranı ise bu yaş grubunda yüzde 22,5 oldu.

Dar tanımlı işsizlik: %9,4

Geniş tanımlı işsizlik: %22,8

%1’lik kesimin servetteki payı: %40

Kredi kartı borcu: 1,3 trilyon TL

Merkez Bankası Faizi: %50

Türk-İş’e göre Açlık sınırı: 16.257 TL

-DİSK-AR’a göre işsizlik %22,8

DİSK-AR’ın 2023 işsizlik raporuna göre Türkiye Avrupa ülkeleri ve ABD arasında en yüksek geniş tanımlı işsizliğe sahip ülke oldu. Geniş tanımlı işsizlik ABD’de yüzde 7,2, AB-27 ortalamasında yüzde 12, Türkiye’de yüzde 22,8 oldu. Her 5 kadından yalnızca 1’i istihdamda yer alabildi. Ne eğitimde ne istihdamda olan gençlerin sayısının 2,7 milyon kişi buldu.

Emekli çalışmak zorunda

DİSK-AR’ın “Avrupa’da ve Türkiye’de Emeklilerin Durumu” araştırmasının sonuçlarına göre Türkiye’de ortalama emekli aylığı merkez Avrupa ülkelerinin altıda biri seviyesinde. Çalışan veya iş arayan emeklilerin oranı Aralık 2023’te yüzde 55,3’e yükseldi. 2002’de Türkiye’de emekli ve hak sahiplerinin aylıklarının ortalaması asgari ücretin yüzde 22 fazlası iken 2023’te yüzde 26 altına düştü. Ortalama emekli aylığının kişi başına GSYH’ye oranı 2002’de yüzde 46,4 iken 2024’te yüzde 27,7’ye geriledi.

Kaynak azaltıldı

Sosyal koruma harcamalarına ayrılan kaynak düşüyor. TÜİK verilerine göre sosyal koruma harcamaları GSYH’den en düşük payı alırken emekliye ayrılan kaynak da azaldı. Sosyal koruma yardımlarında emekliye sadece yüzde 3,8 ayrıldı. Emekli aylıkları ve ayrılan kaynak, sosyal koruma yardımlarını da içeren istatistiklere göre 2022’de yapılan ödeme GSYH’nin yalnızca yüzde 8,6’sını oluşturdu. Buna göre sosyal koruma ödemelerinde ayrılan kaynak yüzde 2021’e göre 2022’de yüzde 2,5 düştü.

Yoksul yaşlı arttı

Derinleşen ekonomik kriz ve hayat pahalılığı yaşlıları yoksulluğa mahkûm etti. TÜİK verilerine göre yaşlılarda yoksulluk patlaması yaşandı. 2023’te yaşlı nüfusun yoksulluk oranındaki artış dikkat çekti. Eşdeğer hane halkı kullanılabilir fert başına düşen gelirinin yüzde 60’ına göre hesaplanan yoksulluk oranı, 2019’da Türkiye geneli için yüzde 21,3 iken 2023’te yüzde 21,7 oldu. Bu oran, yaşlı nüfus için 2019’da yüzde 14,2 iken 2023’te 21,7’ye yükseldi.

Öngörüde tutarsız!

TÜİK’in açıkladığı Şubat ayı TÜFE verilerine göre aylık enflasyon yüzde 4,53, yıllık enflasyon yüzde 67,07 oldu. Yıllık tüketici enflasyonu ocak ayına göre hızlandı ve böylece Merkez Bankası’nın mayısta beklediği yüzde 70 seviyesine yaklaştı. TÜFE’deki artış bu ay da yüzde 4,5 civarında gerçekleşirse yıllık enflasyon martta yüzde 70’in üzerine çıkacak. Sadece iki aylık resmi enflasyon yüzde 11,54 olarak gerçekleşti. Merkez Bankası’nın yılsonu enflasyon beklentisi ise yüzde 36 seviyesinde bulunuyor.

Gıdadaki artışın geçtiği yol

Türkiye’yi gıda enflasyonunda zirveye taşıyan tarımsal girdi fiyatlarındaki artış eğilimi devam ediyor. Tarım girdi fiyatları aylık yüzde 7,51, yıllık yüzde 45,11 arttı. Maliyet artışları küçük üreticinin işini daha da zorlaştırırken gıda fiyatlarının önümüzdeki süreçte artmaya devam edeceği anlamı taşıyor.

Açlığa direniş

Türk-İş’in hesaplamasına göre mutfak enflasyonu aylık yüzde 8,03 on iki aylık yüzde 72,49 yıllık ortalama yüzde 77,20 oldu. Dört kişilik ailenin aylık gıda harcaması tutarı (açlık sınırı) 16 bin 257 TL, gıda ile birlikte diğer tüm temel harcamaları için haneye girmesi gereken toplam gelir tutarı (yoksulluk sınırı) ise 52 bin 955 TL oldu. Bekâr bir çalışanın aylık yaşama maliyeti ise asgari ücretin binlerce lira üstünde çıkarak 21 bin 189 TL şeklinde hesaplandı.