TEKGIDA-İŞ SENDİKA AKADEMİSİ

1970’li yıllarda bağıtlanan toplu iş sözleşmeleriyle işçilerin yürürlükte bulunan 1475 sayılı İş Kanunu çerçevesinde yararlandıkları iş güvencesinde önemli gelişmeler sağlandı. Bu arada, 4.7.1975 gün ve 1927 sayılı Kanunla, 1475 sayılı İş Kanununun 24. maddesi değiştirilerek aşağıdaki biçimi aldı:

“İşten Çıkarmanın Sonucu

“Madde 24. İşverenler bu kanunun 13 üncü maddesinde belirtilen şartlara uyarak işine son verdiği veya 16 ncı maddenin III ncü bendi gereğince iş aktini fesheden işçilerin yerine, çıkma veya çıkarma tarihinden itibaren 6 ay içinde başka işçi alamaz.

“Bu süre içinde işyerine aynı nitelikteki iş için yeniden işçi almak isteyen işveren durumu uygun araçlarla yayınlar ve işçinin kaydettirdiği adresine noter aracılığı ile duyurur. Tebliğ tarihinden itibaren 15 gün içinde işyerine başvurmayanların bu hakkı düşer.

“17 nci maddenin I nci bendinin (b) fıkrası ve III ncü bendleri gereğince işten çıkarılan işçiler hakkında da 6 aylık süre içinde işten çıkarmayı gerektiren sebepler ortadan kalkmış ise, birinci fıkra hükmü uygulanır.

“Bir işyerinin aynı şartlarla işletilmesi veya işletmeye başlanması yahut mevsim ya da kampanya nedeniyle yeniden çalışmaya geçmesi hallerinde de bu madde hükmü uygulanır. Mevsim ve kampanya işlerinde çalışan işçiler için noter tabligatı hükmü uygulanmaz.

“Bağlı bulunduğu emeklilik mevzuatı gereğince yaşlılık ya da emeklilik yaşını doldurmuş ve aynı zamanda yaşlılık veya emeklilik aylığına hak kazanmış olan işçiler hakkında bu maddenin tekrar işe alınma zorunluluğuna ilişkin hükümleri uygulanmaz.

“İşlerine son verilen işçilerin sayısı 10 ve daha fazla olduğu takdirde işveren, yeni bir işe yerleştirilebilmeleri için, bunların isimlerini ve niteliklerini çıkarma tarihinden en az bir ay önce ilgili İş ve İşçi Bulma Kurumu örgütüne bildirmek zorundadır.”

12 Eylül 1980 Darbesi öncesinde bağıtlanan ve yürürlükte bulunan bazı toplu iş sözleşmelerinin iş güvencesine ilişkin hükümleri aşağıda sunulmaktadır:

T.Otomobil-İş – Oto-Yol Sanayi A.Ş.  1.1.1978 – 31.12.1979

Madde 28 – Toplu Çıkarma

İşveren, iş yasası gereğince 10 veya daha fazla işçiyi işten çıkarmaya karar verdiği takdirde, aşağıdaki sıraya göre hareket eder:

1. Tecrübe sürelerini doldurmamış olanlar,
2. Kendi isteği ile ayrılmayı kabul edenler,
3. İşyerinde ceza almış olanlar, (en çok ceza alan önce çıkartılır)
4. İşyerine son giren ilk çıkar kaidesine (kendi kısmında) riayet edilir,
5. Bu çıkartmalarda sendika yöneticileri ve temsilcileri en son çıkartılır.

Toplu işçi çıkarması uygulanan kısımlara 6 ay içinde diğer kısımlardan işçi transferi yapılamaz.

İşveren, çıkarma işlemi ile ilgili yazıyı ilgili mercilere gönderirken, bu yazının bir suretini de aynı zamanda bilgi edinmesi için sendikaya da gönderir.

Madde 31 – Tecrübe Süresi

İşe yeni alınan işçilerin tecrübe süresi bir aydır. Taraflar tecrübe süreti içinde hizmet akdini ihbarsız olarak fesh edebilirler.

Madde 33 – Çıkarılan İşçilerin İşe Çağırılması

Toplu çıkarmalarda işyerine 10 ay içinde işçi alınması gerektiğinde, işveren durumu evvelce işten çıkarttığı işçilerin adreslerine noter kanalı ile duyurarak işçileri aynı şartlarla işe almaya mecburdur. Bu durum aynı zamanda vilayet dahilinde en fazla tirajlı bir büyük gazetede üç gün yayınlanır.

İşveren bu konuyu aynı zamanda sendikaya da bildirmekle mükelleftir. Ferdi çıkarmalarda yasa hükümleri uygulanır.

Madde 34 – Askerlik Dönüşü

Muvazzaf askerlik görevini ifa etmek amacı ile işten ayrılan işçi, askerlik görevinin hitamını müteakip bir ay içinde işe girmek talebinde bulunursa münhal varsa derhal işe alınır. İşe alınmadığı takdirde son brüt aylığı tutarında iki maaş iş arama yardımı yapılır.

Madde 35 – Sakat ve Eski Hükümlü Çalıştırılması

1. Sakat ve eski hükümlü çalıştırmak konusunda kanun ve tüzük hükümleri tatbik edilir.
2. Üyelerin tutuklu olmalarına müteakip neticede beraat etmeleri halinde, bu tutukluluk süresince ücretsiz izinli sayılırlar.
3. Üyeler, (yüz kızartıcı suçlar hariç) 24 aya kadar hükümlü olmaları halinde ücretsiz izinli sayılırlar. Ancak bu süre içinde ücret, ikramiye ve sosyal yardımlar ödenmez. 24 aydan fazla hükümlülük halinde üyenin iş akdi fesh edildiği takdirde kıdem tazminatı ödenir.

Likat-İş – TCDD  1.1.1976 – 31.12.1977

Madde 6 – İşçilik Sıfatı Dışında Bir Göreve Geçirilmemek

İşbu Toplu İş Sözleşmesi kapsamına giren işçiler, yazılı muvafakatları olmadıkça toplu iş sözleşmesinin devamı süresince işçilik sıfatının dışında bir göreve veya 274 sayılı kanunun 4. maddesinin 1. bendinin b fıkrasında derpiş edilen görev ve kadrolara geçirilemezler.

Madde 27 – İşe Alma

1. b) Tutuklu olarak haklarında kanuni takibat yapılanlardan beraat edenlerle hastalığı sebebiyle hizmet akitleri feshedilmiş olanlardan sağlık durumlarının düzeldiği TCDD Sağlık Kurulu raporu ile anlaşılanlar 2 ay içerisinde müracaat ettikleri takdirde tekrar tercihan işe alınırlar. (Mecburi hizmetliler iş taleplerini 2 ay içinde eski işyerlerine yaparlar. Eski işyerlerinde ihtiyaç varsa burada, bulunmadığı takdirde aynı veya yakın mahallerdeki işyerlerinden birinde derhal durumlarına uygun işe alınırlar.)
2. c) Muvazzaf askerlik sebebiyle ayrılmış olanlardan terhislerini müteakip iki ay içerisinde müracaat edenler tekrar ve tercihan işe alınırlar. Münhal kadro yoksa el emeği tahsisatı karşılığında işe alınırlar ve durumlarına uygun ilk açılacak münhal kadroya geçirilirler.
3. d) Belirli süresi sona ermesi sebebiyle hizmet akti feshedilmiş olanlardan hizmetinden memnun kalınanlar tercihan işe alınırlar.

Madde 34 – Hizmet Akti ve Süreleri

1. a) Tesbit edilmiş kadrolara alınan işçilerle belirsiz süreli hizmet akti yapılır.

II ve III sayılı ücret cetvellerinde gösterilen ünvanlardaki işlere belirli süreli hizmet akti ile işçi alınmaz, (d fıkrası saklıdır)

İşbu sözleşmenin başlangıç tarihinde II ve III sayılı cetveller ile gemi adamları bölümünde belirli süreli hizmet akti ile istihdam edilen işçilerin hizmet akitleri belirsiz süreli hizmet aktine dönüştürülecek ve yapmakta oldukları işin derece ve ünvanlarındaki kadrolara geçirilecektir.

1. b) Belirsiz süreli hizmet akti ile işe alınmış olan işçilerle iş kesafetinin artması sebebiyle I sayılı cetvele ait işlerde işgücü ihtiyacının karşılanamadığı zamanlarda ihtiyaç en az 30 günlük belirli süreli hizmet akitleri ile işe alınan işçilerle karşılanır. Belirli sürenin sonunda hizmet devam ediyorsa aktin süresi hizmetin bitim tarihine kadar uzatılır.

Madde 36 – Deneme Süresi

Sürekli işlerde deneme süresi en çok bir aydır. Bu süre içinde işçi veya işveren hizmet akdini bildirimsiz ve tazminatsız bozabilirler. Ancak, işçinin çalıştığı günler için ücret hakkı saklıdır.

Deneme müddeti içinde akdi feshedilmiyenlerin hizmet akdi başlıklı maddedeki esaslara göre istihdamlarına devam olunur.

Madde 79 – Silah Altına Alınanların Ücreti

1. b) Muvazzaf askerlik dışında manevra, talim veya Sivil Savunma maksadıyla mükellefiyet altına alınan belirsiz süreli hizmet akdiyle istihdam edilen işçilerin iş akitleri feshedilemez. Mükellefiyet altına alan makamlarca herhangi bir ödeme yapılmadığı takdirde mükellefiyet altında kaldıkları müddete ait ücretleri tam olarak ödenir. Bahsi geçen makamlarca bir ödeme yapılmışsa, bu ödemenin miktarı işçinin ücretinden az olduğu takdirde TCDD yalnız aradaki farkı öder. Mükellefiyet altında kaldığı süreler gaybubetten sayılmaz. Mükellefiyet müddeti bir ayı geçerse aylık ücreti avans olarak ödenir.

Bu madde hükmü mükellefiyetin bitiminden sonra tekrar işe avret edenlere uygulanır.

Madde 113 – Hizmet Akdinin Feshinde Özel Durumlar

Bu madde hükmüne tabi olarak iş akdi feshedilecek işçilerin TCDD’den ilişkilerinin kesilmesi işlemleri, genel olarak her yılın 20 Ocak tarihinde yapılır. Nüfus cüzdanlarında doğdukları ay ve gün yazılı olmayanlar Temmuz’da doğmuş sayılır ve bunların emeklilik yaşlılık işlemleri de takip eden Ocak ayında yapılır. Bu madde gereğince iş akdi feshedilecek işçiye iş akdinin feshedileceği tarih yukarıdaki (112.) maddeye göre tesbit edilecek süre kadar önce yazılı olarak tebliğ edilir. Ancak bu fıkra hükmü 1.1.1977 tarihinden itibaren uygulanmaya başlanacak olup, bu tarihten öncesinde münfesih TİS’nin 112. maddesinin birinci fıkrası aynen uygulanacaktır.

Bu maddede bahsi geçen (yaş haddi) veya (yaş) tabirleri, Sosyal Sigortalar Kanununda erkek ve kadın işçiler için tesbit edilmiş olan ihtiyarlık yaşını ifade eder.

Hizmetinden memnun kalınmak veya kalınmamak keyfiyeti, ilgili işçinin son 3 yılı içindeki (tezkiye raporlarına ise devam ve alakasına), iş verimine, istirahatli kaldığı sürelere istinat ettirilir. İşçinin bu durumları en yakın iki amiri ile Sendikaca tayin edilen bir temsilciden kurulu 3 kişilik bir heyet marifetiyle (Hizmetinden istifade edilebilir) veya (Hizmetinden istifade edilmez) şeklinde feshedilen en az 3 ay önce rapora bağlanır.

Bu madde gereğince yapılacak akdin feshi halleri belirsiz süreli hizmet akdiyle istihdam edilen işçilere uygulanır. Ve aşağıdaki hususları içine alır:

I – a) Yaş haddini doldurmuş ve sigortalılık süresi itibariyle Sosyal Sigortalar Kurumunca yaşlılık aylığı bağlanmasına hak kazanmış olan işçilerin hizmet akitleri feshedilir.

Ancak yaş haddi ve hizmet durumu itibariyle yaşlılık aylığına hak kazananlardan;

1. aa) Hizmetinden memnun kalınmak, ayrıldığında yeri doldurulmamak,
2. bb) Sağlık durumu itibariyle çalışmaya elverişli olmak (TCDD Sağlık Kurulu raporu ile),
3. cc) İşyerince ihtiyaç duyulan teklif yapılmak,
4. dd) işçinin çalışma arzusu bulunmak,

kaydiyle, Genel Müdürlüğün onayı alınarak en çok (60) yaşını dolduracağı tarihe kadar istihdamlarına devam olunur.

1. b) Mülga TCDD İşçileri Emekli Sandığı Kanunu hükümlerine tabi iken, 991 sayılı kanunla Sosyal Sigortalar Kurumuna devredilen işçilerden yaş haddini dolduran ve hizmet durumu itibariyle emekli veya yaşlılık aylığı bağlanmasına hak kazanan işçilerin hizmet akitleri feshedilir. TCDD İşçileri Emekli Sandığı Kanunu hükümleri uyarınca aylığa müstehak olmayanların, Sandık kanunu hükümlerine göre emekli olmayan isteyenler (60) yaşını dolduruncaya kadar yaşlılık işlemine tabi tutulmaz.

II – a) Yaş haddini doldurmamış olmakla beraber en az 25 yıldan beri sigortalı bulunan ve yaşlılık aylığı bağlanmasına hak kazanmış olan işçilerden; hizmetinden memnun kalınmayan işçilerin,

1. b) Mülga TCDD İşçileri Emekli Sandığı Kanunu hükümlerine tabi iken 991 sayılı kanunla Sosyal Sigortalar Kurumuna devredilen işçilerden; yaş haddini doldurmamış olmakla beraber sandıktan intikal eden hizmeti ile birlikteki hizmeti 35 yıl olanlarla hizmeti 25 yıl olup hizmetinden memnun kalınmayanların,

hizmet akitleri feshedilir.

1. c) TCDD İşçileri Emekli Sandığına bağlı iken Sosyal Sigortalar Kurumuna devredilen işçilerden 25 hizmet yılını dolduranlar kendi isteğiyle emekliye sevklerini her yılın ekim ayı içerisinde İşyeri Komitelerine yazılı müracaatla isteyebilirler. Bu işçilerden İşyeri Komitelerince emekliye sevkine karar verilenler işyerlerince resen emekliye sevk edilirler.

III – Yaş haddini doldurmuş olmakla beraber, Sosyal Sigortalar Kurumunca emekli veya ihtiyarlık aylığı bağlanamayacak durumlar olanlar,

1. a) Hizmetinden memnun kalınmak,
2. b) TCDD Sağlık Kurulu raporu ile sağlık durumunun çalışmaya elverişli bulunduğu tesbit edilmek,
3. c) Genel Müdürlüğün onayı alınmak şartı ile 2 yılı geçmemek üzere yaşlılık aylığı bağlanabilecek tarihe kadar istihdam edilir.

IV – Kendilerine, yukarıdaki bendin II “a ve b” fıkraları gereğince hizmet akdinin feshi için tebligat yapılmış bulunan işçiler, tebliğ tarihinden itibaren 15 gün içinde, haklarında yapılmak istenmiş iş akdinin feshi işlemine yazılı olarak itiraz edebilirler.

İtirazları 2 nüsha olarak işçinin bağlı olduğu işletme ile sendikaya yapılır. İşletme bütün dokümanları hazırlayarak konuyu 6 işgünü içinde komiteye intikal ettirir. Komite, iş aktinin feshi gereken tarihten en geç 30 gün önce konuyu görüşerek kesin olarak karara bağlar.

V – Bu madde gereğince hizmet akdi feshedilen işçilere zamanında emekli veya ihtiyarlık aylığı tahsis edilebilmesi için, Sosyal Sigortalar Kurumuna müracaatlarında formalitelerin ikmalinde gerekli kolaylık gösterilir. Bu şekilde TCDD’den ayrılan işçilere işyerlerinde tertiplenecek törenlerle münasip birer hediye verilir.

VI – Bu madde gereğince TCDD’ce hizmet akdi feshedilen işçilerle yaşlılık aylığı almak maksadıyla hizmet akdini fesheden işçilere de 114. maddeye göre tazminatları ödenir.

VII – Bu madde hükümlerine göre hizmet akitlerinin feshedileceği belirlenen tarihi takiben en çok 1 ay daha çalıştırıldıkları takdirde yıllık ücretli izine hak kazanacaklardan isteyenlerin hizmet akitlerinin feshi tarihi 1 ay ileriye atılır.

Sosyal-İş – TÜBİTAK  1.3.1978 – 1.3.1980

Madde 15 – Deneme Süresi

5. İşçilerin deneme süresi 3 aydır. Deneme süresi içinde işbu toplu iş sözleşmesinin işten çıkartılma ile ilgili hükümleri hariç olmak üzere diğer tüm hükümleri 5. maddenin (d) fıkrası hükümleri uyarınca uygulanır.
6. Deneme süresi sonunda çalışması sürdürülen işçi sürekli işçi sayılır.

Madde 31 – Hastalık-Askerlik-Tutukluluk Durumları

1. Sosyal Sigortalar mevzuatı gereğince tedavi altında veya istirahatli oldukları süre içinde işçilerin hizmet akidleri fesh edilemez. Ancak, çalışamaz raporu alanların hizmet akitleri fesh edilir.

B.a. Muvazzaf askerlik hizmeti dolayısıyla işyerinden ayrılanların hizmet akdi sona erer. Kıdem tazminatı almamış olanlar ile aldıkları kıdem tazminatını 12 eşit taksitte geri ödemeyi taahhüt edenler, askerlik hizmetlerinin bitiminden itibaren iki ay içinde başvururlarsa işe alınırlar. Kıdem tazminatını geri ödeyenler almamış olanlar gibi işlem görür.

1. Muvazzaf askerlik hizmeti dışında silah altına alınan işçilerin ücreti;

1- Milli Savunma Bakanlığınca herhangi bir ücret ödeniyorsa, varsa ücretinden eksik kalan kısmı,

2- Hiçbir ücret ödenmiyorsa, ücretinin tamamı işveren tarafından ödenir.

1. Gözaltına alma veya tutukluluk dolayısıyla işine gelemeyen işçilerin hizmet akitleri, kesinleşmiş yargı kararına kadar feshedilemez. Özgürlüğü bağlayıcı cezanın tecil edilmesi veya para cezasına çevrilmesi hallerinde de hizmet akti feshedilemez. Yüz kızartıcı suçlar dışındaki mahkûmiyet hallerinde, cezası sona eren işçi tekrar işe alınır. Ancak daha önce çalıştığı kadro boş değilse, boşaldığında nakledilmek üzere durumuna uygun bir kadroda çalıştırılır.

Yukarıdaki durumlarda hizmet akdi askıda kalır, herhangi bir ödeme yapılmaz.

Teksif – Türkiye Tekstil Sanayii İşverenleri Sendikası  1.7.1977 – 31.7.1979

Madde 16 – Hizmet Akdinin Yapılması

1. a) İşveren tarafından işe alınacak her işçi ile hizmet akdi yapılır. Hizmet akdi belirli ve belirsiz süreli olabilir. Belirli bir süre için yapılan veya belirli süreli olduğuna dair açıklık bulunmamakla beraber böyle bir süre işin amacından anlaşılan örneğin, montaj ve inşaat işlerinde olduğu gibi işin bitimi ile bağlı olan akidler, belirli süreli hizmet akidleri sayılır. Hizmet akdinde belirli bir süre tayın edilmez ve böyle bir süre için amacından da anlaşılamazsa akid belirsiz süreli sayılır. İşçi ile işveren arasında yapılan hizmet akidleri hiçbir zaman işbu toplu iş sözleşmesine aykırı olamaz. Aykırı hükümlerin yerini bu toplu iş sözleşmesinin hükümleri alır.

Her üye fiilen çalıştığı iş ünvanının her dairede işçisidir. Başka bir işte çalıştırılamaz (deneme süresinde olanlar hariç). Deneme süresi sonunda daimi kadroya geçirilen işçilerin fiilen çalışacakları iş ünvanları kesinlikle belirtilir.

Madde 18 – Deneme Süresi

İşe yeni giren işçilerin deneme süresi bir aydır. Taraflar deneme süresi içinde iş akdini tazminatsız olarak feshedebilir. Deneme süresi sonunda muvaffak olan üye kadrosuna intibak ettirilir. 17. maddede belirtilen hallerde tekrar işe alınan işçiler deneme süresine tabi tutulamazlar.

Madde 19 – Malûl işçi İstihdamı

43. a) İşyerinde iş kazası sebebiyle çalışmakta olduğu işi fiilen yapamayacak durumda olduğunu SSK Sağlık Kurulu raporu ile tevsik eden üyeleri işveren işten çıkarmayacaktır. Bu üyeler malûliyetleri ile mütenasip bir işte eski ücretleri ile, akord esasına göre çalışanların 43. maddeye göre bulunacak ortalama günlük ücretleriyle, teşvikli ücret esasına göre çalışanlara ise garanti ücretleri üzerine 3 aylık vasati teşvik ücretlerinin ilavesiyle bulunacak ücrete göre istihdam olunurlar.
44. b) Hastalığı sebebiyle çalışmakta olduğu işi fiilen yapamayacak durumda olduğunu SSK Sağlık raporu ile tevsik eden üyeler, işverence yeni durumları ile mütenasip bir işe yerleştirilirler.
45. c) SSK Sağlık Kurulundan hafif hizmet (mevcut işi yapamaz) raporu alan üyeler durumları ile mütenasip bir işe yerleştirilirler.
46. d) Yukarıdaki fıkralarda sayılan hallerde uygun bar iş verilmemesi ya da üyelerin çalışmayı kabul etmemeleri halinde, toplu sözleşmede öngörülen kıdem tazminatına (hizmet süresine bakılmaksızın) ilaveten her yıl için 15 günlük ücretleri tutarında Malûliyet Yardımı ödenir.

Madde 27 – Hizmet Akdinin Sona Ermesi

A – İşten çıkarma:

1. a) Münferit çıkarma:

Teksif üyesi işçi, emekliye ayrılma, malûliyet ve tazminatlı çıkış halleri ile, 275 sayılı kanunun 29. maddesi veya 1475 sayılı kanunun 17/II-b ve f fıkralarına ve işçinin işverene sataşması hallerine dayanılarak yapılan işten çıkarılmalar hariç Disiplin Kurulu kararı olmadan işten çıkarılamaz.

1. b) Hastalanan işçiler:

Sosyal Sigortalar Kanunu gereğince istirahatli bulunan üyenin hizmet akdi istirahat süresi içinde (a) fıkrasındaki istisnalar dışında hiçbir suretle feshedilemez.

1. c) Toplu işçi çıkarma:

İşveren, işlerini daraltmak veya işçilerini azaltmak amacı ile toplu olarak işçi çıkarmak istediğinde, aşağıdaki esas ve sıraya göre hareket edip çıkarılacak üyelerin listesini 30 gün önceden sendikaya bildirir. Toplu çıkarma işyerinde işçi sayısının % 4’üdür. 2 ay içinde çıkartılan işçi sayısı bu miktarı geçerse toplu çıkarma sayılır. Ancak, her ne durumda olursa olsun çıkartılan işçi sayısı 4’ü aşmadığı takdirde toplu işçi çıkarma sayılmaz.

Tensikat yapılırken her iş bölümü ve her bir bölümün içindeki işyeri ve işçi kademeleri nazara alınır ve aşağıdaki 4 prensibe riayet edilir.

1- Deneme süresini doldurmamış işçiler,

2- Emeklilik hakkını kazanmış işçiler,

3- Verimi az ve sicili bozuk olan işçiler,

4- Diğer işçiler için kıdem durumuna göre ilk giren son çıkar usulü uygulanır.

Ancak, sendika kademelerindeki görevliler ile sendika temsilcileri toplu işten çıkarma işlemine tabi tutulamazlar. İşyerinin tamamın kapanması hali müstesnadır.

Yukarıda zikredilen kısımların her birinde evvela devamsızlık, ondan sonra cezası fazla olan üyeler arasında seçim yapılır. Tekrar işe alınmaları bahir konusu olduğu zaman (4), (3), (2), (1) sırasına göre hareket edilir. Yeniden işe alınacak işçilere verilecek ücret, işyerinden ayrıldığı tarihte almakta olduğu ücretinin altında olamaz.

İşveren bu durumu temin için üyelerin kaydettirdikleri adreslerine Noter aracılığı ile mektup göndererek davette bulunur. Çağrının işçi tarafından tebellüğ edildiği tarihi müteakip 15 gün içinde bu davete icabet etmeyenlerin bu hakları düşer. Sendika işverenin tatbikatını uygun bulmazsa, bu sözleşmenin 76, 77 ve 78. maddelerinde gösterilen usule göre hareket etmekte serbesttir. Hakem kararına göre haklı bulunacak işçinin geçmiş günlere ait ücretleri kendisine ödenir ve işe iade olunur. Topluca çıkarma, işverenin işini daraltmak veya işçilerini azaltmak amacı ile yapılabilir.

B – İmalat ve metodlarda değişiklik sebebiyle açıkta kalma:

İşverence makinalarda, imalat ve metod işlemlerinde yapılan teknik değişiklik dolayısıyla esas işinden alınmak zorunda bırakılan üyelerin eski iş ünvanları bulunmadığı takdirde yeni bir işe geçirilir. Ancak, yeni bir işe nakledilecek üyelerin ücretleri eski işlerindeki ücretlerinden daha düşük olamaz.

Üyeler hangi iş için alındılarda ancak o işin işçisidirler. İşinden alınarak benzeri olmayan başka bir işe nakledilen üye dilerse işi kabul etmeyebilir. Bu takdirde üye ihbar ve varsa kıdem tazminatına hak kazanır.

C – Zorlayıcı sebeplerle çalışmama hali:

Üyenin çalıştığı işyerinde bir haftadan fazla süre ile işin durmasını gerektiren veya üyeyi bir haftadan fazla süre ile çalışmaktan alıkoyan zorlayıcı sebeplerin ortaya çıkması halinde bu bir haftalık bekleme süresi içinde üyelere tam ücret ve 3 aylık vasati üzerinden primleri verilir. Bu bir haftalık sürenin sonunda üyeyi veya işyerini çalışmaktan alıkoyan zorlayıcı sebepler devam ettiği takdirde keyfiyet Teksif Genel Merkezi ile İşveren Sendikası arasında tezekkür edilir.

D – Yakalanma, tutukluluk ve mahkûmiyet

1. a) Yakalanma, tutukluluk ve mahkûmiyet dolayısıyla işe gelmeyen üyelerin hizmet akidleri 60 gün süre ile feshedilemez. Üye ücretsiz izinli sayılır. 60 günü geçen yakalanma, tutukluluk hallerinde kanunda yazılı yüz kızartıcı suçlar hariç beraat eden veya cezası sona eren üye en geç 15 gün zarfında müracaat etmek şartı ile tekrar işe alınır. Ancak daha önce çalıştığı kadro münhal değilse, ücretinde değişiklik yapılmadan başka bir işte istihdam edilir. Eski işi boşaldığı takdirde, üye tercihan eski iş ünvanına nakledilir.
2. b) Vazife başında trafik kazası yaparak tutuklanan şoför ve vazifeleri ile ilgili olarak suç işleyen bekçi ve itfaiyecilerin iş akidleri mahkeme sonuçlanıncaya kadar feshedilemez. Bunların savunmaları işverence tutulacak bir avukat tarafından yapılır (Tutuklanmadığı halde serbest olarak davası devam edenler dahil). Mahkeme sonunda beraat eden şoför, bekçi ve itfaiyeciler 10 gün içinde işe başlatılır. Bu işçilerin eski ücretine toplu iş sözleşmesi ile sağlanan zamlar ilave edilmek suretiyle yeni ücreti bulunur.

Tutuklu kaldığı süre 12 ayı geçmemek üzere, toplu iş sözleşmesinin getirdiği zamlara göre hesaplanan çıplak ücreti, çocuk zammı, ilave tediyeler ödenecektir. 12 aydan fazla hüküm giyerek mahkûm olanların hüküm giydiği tarihte iş akidleri feshedilir ve bu tarih esas olmak üzere ihbar ve kıdem tazminatları ödenir.

Madde 30 – Askerlik Durumu

1. b) Muvazzaf askerlik, kısmi ve umumi seferberlik hariç her türlü askere alınma hallerinde üyelerin hizmet akidleri askıda kalır. Terhislerini takibeden 15 gün içerisinde işlerine dönmeyen üyelerin hizmet akidleri feshedilmiş sayılır. Avdet eden üyeye eski işi verilir. Bu sebeple ücretinden bir indirim yapılmaz. Bu şekilde askere giden üyelere ilk 30 gün ücretleri tam ve bunu takibeden 60 gün ½ nisbetinde ücret ödenir. Sivil Savunma hizmetleri için göreve çağrılan üyelere görevde bulundukları sürece yılda en çok 20 üyeye ücretli izin verilir.

Yeraltı Maden-İş – Yeniçeltek  1.1.1978 – 31.12.1979

Madde 19 – Belirli ve Belirsiz Süreli İşler

İşveren işin niteliği gereği belirli bir süre devam edecek işler için belirli süre çalıştırmak üzere işçi alabilir. Nitelik gereği süreklilik gösteren işler için belirli süre çalıştırmak üzere işçi alamaz.

Belirli süreli hizmet akdi yazılı olarak yapılır ve üç aydan uzun olamaz. Üç aydan uzun süreli yada birbirini izleyen belirli süreli hizmet akdi belirsiz süreli sayılır.

Bu madde hükmüne göre çalıştırılacak belirli süreli işçiler; ücret (Taban-Sanat ve ağırlık zammı) ve yemek bedeli dışında sözleşmenin diğer hükümlerinden yararlanamazlar.

Madde 20 – Deneme Süresi

İşe yeni alınan işçinin deneme süresi otuz gündür. Bu sürenin sonunda işçinin yeterli olup olmadığına İşçi Terfi ve Sınav Komitesi karar verir. İşçinin yeterli olmadığına karar verilmesi durumunda işçinin işine son verilir. Diğer yandan işçi de bu otuz günlük süre içerisinde önceden haber vermeden işi bırakabilir. Her iki durumda da işçi çalıştığı günlerin ücretini alır.

Madde 21 – İşçi Sayısı ve Çalıştırmada Koşul

İşveren yıllık iş programlarında belirtilmiş olan sayıda işçi çalıştırmak zorundadır. Bu zorunluğun gereği olarak her yıl iş programında belirlenen işçi sayısını (Prevüsünü) sendikaya bildirir.

İşveren, işi saptanmış ve ona göre çalışmakta olan işçiyi, başka bir işte çalıştıramaz. Yeraltında çalışamayacakları Sosyal Sigortalar Kurumu Sağlık Kurulu raporu ile belgelenen işçiler sağlık durumlarına göre, yerüstünde uygun bir işte çalıştırılırlar. Bu durumdaki işçilerin ücretlerinde bir değişiklik yapılamaz. Yeraltında çalışamayacakları Sosyal Sigortalar Kurumu Sağlık Kurulu raporu ile belgelenen işçiler, isteseler dahi yeraltında çalıştırılamazlar.

Madde 22 – Geçici İş

İşçiye, işverenin başka bir işyerinde iş verilmesi, işçinin yazılı onayına bağlıdır. Geçici işin süresi 6 aydan fazla olamaz.

Geçici bir işle görevlendirilen işçinin işine, başka bir işçi alınamaz. Geçici iş bitiminde işçi eski işine döner.

Madde 27 – Hastalık, Askerlik ve Tutukluluk Durumu

1. a) Hastalık durumunda, işçinin işine son verilemez. Ancak, tedavi sonucu “Çalışamaz” raporu verilenin işi son bulur.
2. b) Muvazzaf askerlik görevi nedeniyle işyerinden ayrılan işçinin işi son bulur. Bu görevin bitiminden başlayarak 3 ay içinde başvuran işçiye günün koşullarına göre eski işine uygun bir iş verilir.
3. c) Muvazzaf askerlik görevi dışında, herhangi bir nedenle silah altına alınan işçiye, işyerinde çalışıyormuş gibi, tam ücret ödenir. Ödeme, işçinin kendisine yapılamadığı durumlarda, işçinin onayladığı kişiye yapılır.
4. d) Tutukluluk durumunda işçinin işine son verilmez. Yargılama sonunda işçinin hapis yatması kesinleşirse, kararın kesinleşmesinden başlayarak 30 gün içinde işçinin cezasının bitiminde işine devam edip etmeyeceğine Disiplin Kurulu karar verir.

Disiplin Kurulunun işçinin işine devam etmesine karar vermesi halinde, cezanın bitiminden başlayarak işçi 30 gün içinde işe başlamak zorundadır.

Madde 33 – İşin Son Bulması

Çıkma, çıkarılma, emeklilik ve ölüm gibi durumlarda iş son bulmuş sayılır.

Disiplin Kurulu kararı olmaksızın işçinin işine son verilemez.

Disiplin Kurulu; toplu iş sözleşmesi, yasalar, gelenek, görenek ve hakkaniyet esaslarına göre karar verir. Bu kararlar, İş Mahkemelerinin denetimi dışında mütalaa olunamaz.

Madde 34 – Zorunlu İşçi Çıkarma

İşyerinin kapatılması durumunda işçilerin işine, bu sözleşmede ve yasalarda belirtilen hakların ödenmesi koşuluyla son verilebilir. İşyerinin kapatılmasından itibaren 1 yıl içerisinde aynı mahalde her ne ad altında olursa olsun, aynı yada benzeri işi yapmak için işveren bir işyeri açarsa yada başka bir işveren devralırsa işine son verilen işçilerden ilk planda yeteri kadarı, iş kapasitesi arttıkça çıkartılan eski işçilerden işe alınmaya devam edilir.

İşten çıkarma ve geri alma durumlarında yasal bildirimler işverence yapılır. Ayrıca, tabii afetler dışında olaydan 1 ay önce sendikaya yazılı bilgi verilir. Bildirim tarihinden itibaren 15 gün içinde işe başlamayan işçi işe girme hakkını yitirir. İşe geri alınmada Yeraltı Maden-İş üyesi olanlara ve bunlar arasında da işyerinde kıdemi fazla olanlara öncelik tanınır.

Zorunlu yada toplu işçi çıkarma işlemini işverenin kötüye kullandığı yada yasalara ve bu sözleşmedeki hükümlere uymadığı mahkeme kararıyla saptanırsa, işçilerin açıkta geçen sürelere ilişkin ücretleri derhal ödenir ve işçiler işe alınır.

Bu hükme uyulmadığı takdirde işçilere, ihbar ve kıdem tazminatlarının 2 katı kadar daha tazminat ödenir. Sendikanın uğradığı zararlar için tazminat isteme hakkı saklıdır.

Kademeli olarak işçi çıkarmada sanat grupları esas alınarak, genel olarak ilk giren son çıkar ilkesi uygulanırsa da, önce gönüllüler daha sonra emekliliğe hak kazanmış olanlar çıkarılır. Yeraltı Maden-İş üyesi işçiler en son çıkarılır.

Tes-İş – TEK  1.11.1977 – 31.10.1079

Madde 12 – Akdin Süresi ve Şekli

Belirsiz süreli akitlerin yapılması şekle tabi değildir. Belirli süreli hizmet akitlerinin süresi ne olursa olsun, yazılı sözleşmeye bağlanması zorunludur.

Yazılı sözleşmelere iki tarafın isim ve hüviyetleri, yapılacak iş, ünvanı ve işyerinin mevkii, verilecek ücret miktarı ve akdin süresiyle bu sözleşmeye aykırı düşmeyen özel şartlar açıkça yazılır. Yapılacak belirli işler için bağıtlanacak hizmet akitlerinde, sürenin kesin olarak belirtilebilmesi mümkün değilse, akdin hitabı, o işin bitirilmesine bağlıdır. Bu şekilde yapılan sözleşmeler, süresi sonunda hiçbir ihbara hacet kalmaksızın münfesih addolunur.

Muvakkat ve mevsimlik işler için yapılan belirli süreli hizmet akitleri işin devamı süresince yenilenmez. İşin devamı süresince fasılalarla birbirini izleyen belirli süreli hizmet akdi yapılamaz, yapıldığı takdirde, bu akit belirsiz süreli hizmet akdine dönüşür.

Sözleşmeler, yapılmasındaki şekle uygun suretti değiştirilmeksizin, işçi ferdi hizmet akdinde veya halen işgal ettiği görev ünvanındaki yazılı işten gayri bir işe nakledilemez ve başka bir işte çalıştırılamaz.

TEK’e ait işyerlerinde belirli süreli hizmet akitleriyle bir yıl aralıksız çalışan işçilerin hizmet akitleri belirsiz süreli hizmet akdine dönüşür.

Madde 13 – Deneme Süresi

Sürekli hizmet akitleriyle çalışan işçiler için deneme süresi bir aydır. Taraflar deneme süresi içinde sebep göstermeksizin hizmet akdini ihbarsız ve tazminatsız olarak feshedebilirler.

Denemeye tabi tutulduktan sonra disiplin cezası dışındaki sebeplerle işinden ayrılan işçiler, eski işlerine alındıklarında deneme süresine tabi tutulmazlar.

Madde 15 – Mevkufiyet Hali

İşçilerin işyeri dışında yüz kızartıcı olmayan fiil veya isnatlarından dolayı mevkufiyetleri halinde, mevkufiyetleri 12 aydan (Trafik suçlarında 24 aydan) fazla devam etmezse, işçi bu sürece ücretsiz izinli sayılır.

İşçilerin işyeri dışında yüz kızartıcı olmayan fiil veya fiil isnatlarından dolayı mahkûmiyetleri halinde, mahkûmiyetleri 3 aydan fazla devam etmezse, işçi bu sürece ücretsiz izinli sayılır. Mahkûmiyet halinde bu mahkûmiyet yüz kızartıcı bir fiilden ileri gelmiş ise tecil edilmiş olsa dahi, iş akdi feshedilebilir. Bu haktan yararlanabilmek için mevkufiyet veya mahkûmiyet halinin hitama ermesinden itibaren en geç 15 işgünü zarfında işverene yazılı olarak müracaat edilmiş olması şarttır. Mevkufiyet halinin 6 aydan (trafik suçlarında 24 aydan), mahkûmiyet halinin 3 aydan fazla devam etmesi halinde işveren hizmet akdini ihbarsız olarak feshedebilir. Ancak, 6 aydan (trafik suçlarında 24 aydan) sonra kesin hükümle beraat etmesi halinde işçi eski işine, eski işi münhal değilse, aynı işyerinde benzer bir işe, bu mümkün değilse Kurum camiasında benzer bir işe atanır. Vazife beşinde iken işlenen bir trafik suçu nedeniyle tutuklanan şoför ve operatörlerin (30) günlük ücreti kesilmez, kendilerine ödenir.

Madde 16 – Mevsimlik ve Muvakkat İşler

Mevsimlik ve muvakkat işlerde çalıştırılmak üzere işe alınan işçilerden, işin bitmesi veya mevsimin kapanması nedeniyle hizmet akti feshedilenler, işlerin açılması halinde öncelikle işe alınırlar. Bu öncelikte ilkin kıdem, sonra liyakat göz önünde bulundurulur.

Madde 17 – Kurumdan Askerlik Veya Hastalık Sebebiyle Ayrılanlar

Herhangi bir askeri ve kanuni ödev veya hastalık sebebiyle kurumdan ayrılmış olan için, terhisini, kanuni görevinin bitmesini veya iyileşmesini takip eden üç ay içinde işe girmek için müracaat ettiği takdirde, 1 ay içinde eski pozisyonundaki bir işe veya aynı işdeğer derecesinde yapabileceği başka bir işe o andaki toplu sözleşme farkları eski (ayrılış) yevmiyesine ilave edilmek suretiyle pozisyonundaki dereceye intibak ettirilerek işe alınır.

18 – Sakat ve Eski Hükümlü Çalıştırmak

Bu sözleşme kapsamındaki işyerlerine 1475 sayılı kanunun 25. maddesi gereğince sakat ve eski hükümlü alınır.

Bu işçiler çalıştıkları süre içinde aktedilecek yeni toplu iş sözleşmesi hükümlerinin tamamından yararlanırlar.

Sakatların işe alınmalarında, kapsamdaki işyerlerinde çalışmakta iken sakatlanarak ayrılmış ve tekrar başvurmuş olanlara öncelik tanınır. Öncelik tanınan bu işçiler işe alınmaları halinde sözleşmenin bütün hükümlerinden yararlanırlar.

İşyerinde çalışmakta iken sakatlanan işçiler, sakatlıklarına göre yapabilecekleri başka işlere nakledilirler. Bu nedenle ücretlerinde bir indirim yapılamaz.

İşyerinde vukua gelen iş kazası sonucu ölen veya malul kalan işçilerin yoksul kalan ailesinden birisinin işe alınması zorunludur.

Halen çalışan sakat ve eski hükümlülerin ücretlerinden iş kanununun ilgili maddesi gereğinde % 25 oranında yapılan indirimler, 1.11.1977 tarihinden itibaren bu gibilerin ücretlerine ilave edilecektir.

Madde 80 – Kıdem İkramiyesi

İşverence bu toplu sözleşme kapsamında bulunan işçilerden TEK camiasındaki hizmetleri “FESİHTE KIDEM HESABI” başlıklı maddenin (A) fıkrası hariç tutulmak kaydıyla,

Bu sözleşmenin uygulama süresi içinde;

1. A) 1 – 10 yılını dolduranlara ve dolduracaklara çıplak gündeliklerinin 10 günlüğü tutarında,

2 – 15 yılını dolduranlara ve dolduracaklara çıplak gündeliklerinin 15 günlüğü tutarında,

3 – 20 yılını dolduranlara ve dolduracaklara çıplak gündeliklerinin 30 günlüğü tutarında,

4 – 25 yılını dolduranlara ve dolduracaklara çıplak gündeliklerinin 40 günlüğü tutarında,

kıdem ikramiyesi verilir.

1. B) 25 yılını doldurmakla beraber emekliliğini talep eden işçilere çıplak yevmiyelerinin 30 günlüğü tutarında ayrıca bir ikramiye ödenir.

Hizmet ikramiyesinden daha önce yararlanmış olan işçiler bu sözleşme ile kabul edilmiş olan miktar ile daha önce yararlanmış olduğu miktar arasındaki fark kadar yararlanırlar.

Bu sözleşmenin uygulama süresi içinde hizmet ikramiyesi için öngörülmüş olan hizmet grubu değişerek, bir üst hizmet grubuna giren işçiler sadece iki hizmet grubu arasındaki ikramiye farkından yararlanabilirler. Örnek: (Sözleşmenin imzası tarihinde 19 sene hizmeti olan işçi 15 senelik öngörülmüş ikramiyeden yararlanır ve uygulama süresi içinde 20 yılını ikmal ettiği tarihte ise, o anda yevmiyesi üzerinden 20 yıl için öngörülen kıdem ikramiyesi hesaplanıp, ortaya çıkacak miktardan daha önce 15 yıl için verilen para miktarı düşülüp geriye kalan kendisine ödenecektir.)

Diğer hizmet grupları için de aynı işlem yapılır.

Emekli olanlara ihbar tazminatları da aynen ödenir.

Lehteki tatbikata devam olunur.

Madde 127 – İşçi Fazlalığı Sebebiyle Fesih

İşyerinde işçi fazlalığı sebebiyle işveren veya vekili tarafından işçi çıkarılmasına karar verildiği takdirde, çıkarmanın uygulanmasından önce, çıkarılacak işçilerin işverenin aynı işyerinde veya diğer işyerlerinde çalıştırma çareleri aranır. İstihdam imkanı doğduğu takdirde, işçinin yevmiyesi, tayin edileceği görevde aynı ünvanda, aynı kıdemde çalışan işçinin yevmiyesini geçmeyecek şekilde tesbit edilir.

Yukarıda belirtilen hususların tahakkuku mümkün olmazsa;

a – Önce deneme süresini doldurmamış işçiler,

b – Sonra ilk tezkiye fişi dönemini doldurmamış işçiler,

c – O işyerinde çalışıp, işverenin çeşitli işyerleri ile bu işyerindeki hizmet süresi 2 yıldan az olanlar,

d – Daha sonra, son üç yıllık tezkiye fişi puanlarının yıllık ortalaması düşük olan işçiler, (yıllık puan ortalamaları eşit olan işçilerden son giren ilk çıkar),

e – En son sendika temsilcisi ve yöneticileri çıkarma işlemine tabi tutulurlar.

f – Bu esaslar işin azaltması söz konusu olan her görev ünvanı için ayrı ayrı uygulanır ve bu uygulama işveren ve sendikaca müştereken yapılır. Bu uygulamadan 15 gün evvel işveren sendikaya da bilgi verir. Ve çıkarılan işçiler yerine 6 ay süreyle işçi alınamaz.

İşveren veya işveren vekillerince yapılacak çıkarma tebliğlerinde hangi kıstasın uygulandığı işten çıkarılanlara bildirilir. İş akidleri işçi fazlalığı sebebiyle feshedilen işçiler 6 ay içinde aynı işyerinde yeni iş açıldığında, işverence mevzuat dahilinde çağrılır ve işe alınırlar.

Geçici Madde VI – Askerlik ve Hastalık Sebebi ile Ayrılanların Durumu

Askerlik veya hastalık nedeniyle işyerinden ayrılıp, tekrar Kurum ünitelerinde görev verilenlerden, işdeğer derecesi ve ücret kaybına uğrayanların bu durumları işe giriş tarihleri ne olursa olsun 1.11.1977 tarihinden başlayarak ve hiçbir suretle geriye gitmemek kaydı ile, emsalleri durumuna getirilerek bir kereye mahsus olmak üzere düzeltilir.