1990’lı yıllarda bağıtlanan toplu iş sözleşmelerinin bazılarında, disiplin kurulu ve işçilerin çeşitli hataları durumunda kendilerine uygulanabilecek yaptırımlara ilişkin düzenlemeler de bulunuyordu. Bazı toplu iş sözleşmelerinde, işten çıkarma yaptırımının kapsamı, İş Kanunu’nda “ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırı davranış” olarak belirtilen durumlardan daha genişti. 

TEKGIDA-İŞ SENDİKA AKADEMİSİ

1990’lı yıllarında başlarında bağıtlanmış toplu iş sözleşmelerinde yer alan ve yaptırımı “işten çıkarma” olan davranışlardan bazı örnekler aşağıda sunulmaktadır:

Teksif – Gaziantep Pamuklu Grup Toplu İş Sözleşmesi  (1.6.1990-31.5.1992)

Madde 74 – Yasak Hareket ve Fiillerde Bunlara Uygulanacak Cezalar

Cezası (c, ihraç) olanlar:

1- Hırsızlık yapmak,

2- işyerine sarhoş olarak gelip, işyerinin düzen ve asayişini bozacak hareketlerde bulunmak,

3- Fabrikadan çıkarken veya icabı halinde girerken yoklatmadan kaçmak,

4- Hizmet akdi icabı yapmakla mükellef olduğu işlerde vaki yazılı ihtara rağmen yapmaktan imtina etmek,

5- Sigara içmek (Sigara yemekhanede üyelere tahsis edilen ve işveren tarafından sigara içilmesinde mahsur görülmediği bildirilen ve şimdiye kadar içilmekte olan yerlerde içilir.) Ancak, ustalar ve şefler kendi bürolarında sigara içebilirler.

6- Kendisinin veya başkasının saat kartında silinti yapmak veya kontrol saatine kendisine ait olmayan kartı basmak,

7- 1475 sayılı Kanunun 17/2 maddesine giren haller.

E) Cezası (b-c, azami 3 yevmiye kadar para cezası ve ihraç) olanlar:

1- İşyerine sarhoş olarak gelmek veya alkollü içki sokmak,

2- Cümle kapısından gayri yerlerden girip çıkmak,

3- Her üye, fabrikada yangın çıkmaması için çok dikkatli bulunacak ve yangına sebebiyet verecek her türlü hareketlerden kaçınacaktır. Bu hususlara riayet etmemek.

Petrol-İş – Petkim Toplu İş Sözleşmesi (1.9.1990-31.8.1992)

Disiplin Cezaları Listesi

2- İş esnasında gerek kendileri ve gerekse arkadaşları için tehlike teşkil edecek her türlü ihmali ve dikkatsizliği göstermek: Tekerrür halinde işten çıkarma cezası verilebilir

4- İşyerini herhangi bir şekilde sabote etmek veya saboteye teşebbüs etmek: İşten çıkarma

5- Her ne surette olursa olsun işyerinde yangına sebebiyet verecek hareketlerde bulunmak, yangın başlangıcı veya yangın vukuunda keyfiyeti ilgililere haber vermemek ve bu konuda hususi tamim ve emirlerde belirtilen şekilde hareket etmemek: Tekerrür halinde işten çıkarma cezası verilebilir

8- Gerek kendilerine ve gerekse işyerinin temizliğine nizamına ve intizamına riayet etmemek, kendisinin işyerinin tertip ve temizliğine riayet etmemek, amirlerinin bilgisi dışında çevre kirliliğine neden olacak şekilde kimyasal madde ve gazları boşaltmak, atmak, tahliye etmek, çöpleri ve imalat artıklarını işveren vekilinin tayin ve tespit ettiği mahalden başka yere atmak ve dökmek: Tekerrür halinde işten çıkarma cezası verilebilir

12- Kendine ve umuma yasak edilen yerlere girmek veya girmeye teşebbüs etmek: Tekerrür halinde işten çıkarma cezası verilebilir

13- İşyerinde mahiyeti ne olursa olsun önceden müsaade almadan toplantı yapmak: Tekerrür halinde işten çıkarma cezası verilebilir

14- İş Hayatı, işçi Sağlığı ve İş Güvenliği ile ilgili Kanun, Nizamname ve Kararname ile bu Toplu Sözleşmede yazılı olan hususlar ve kanun nizamname ve talimatname hükümlerine uygun olarak işveren tarafından tamim, tebliğ veya ilan edilecek emir ve talimatlara aykırı hareket etmek: Tekerrür halinde işten çıkarma cezası verilebilir

15- Kimlik kartını özürsüz ve emredildiği şekilde taşımamak ve yakada bulundurmamak, üzerinde tahrifat yapmak veya yok etmek, kimlik kartı olmaksızın kendisini tanıyan bir kefil göstermeksizin işyerine girmeye çalışmak ve işyerine normal giriş ve çıkışa mahsus kapıdan girip çıkmamak: Tekerrür halinde işten çıkarma cezası verilebilir

16- Müessese ile hizmet akdinin yapıldığı sırada akdin esaslı noktalarından birine müteallik vasıf veya şartlar kendisinde bulunmadığı halde bunlara haiz olduğunu ileri sürmek, veyahut hakikate uygun olmayan malumat vermek veya beyanda bulunmak suretiyle işvereni yanıltmak: İşten çıkarma

17- Çalışma hayatı ile ilgili belgeleri emredilen şekilde dışında kullanmak, belge üzerinde tahrifat yapmak veya belgeleri yok etmek: Tekerrür halinde işten çıkarma cezası verilebilir

19- Amirlere karşı nezaket ve terbiye kaideleriyle telif edilemeyecek tavır ve hareketlerde bulunmak ve iş arkadaşları ile işyerinin disiplin ve ahengini bozacak şekilde geçimsizlik yapmak: Tekerrür halinde işten çıkarma cezası verilebilir

21- Vazifesini ifada kayıtsızlık ve intizamsızlık göstermek: Tekerrür halinde işten çıkarma cezası verilebilir

23- Kendisine verilen işi sebepsiz yere geciktirmek, verilen işten başka işlerle meşgul olmak: Tekerrür halinde işten çıkarma cezası verilebilir

24- İşin yapılmasında amirlerine veya kendisiyle beraber çalışanlara zorluk göstermek: Tekerrür halinde işten çıkarma cezası verilebilir

25- Mahiyetindeki Personeli şahsi hizmetlerinde kullanmak: Tekerrür halinde işten çıkarma cezası verilebilir

27(c)- İzinsiz veya belgeleyebileceği kabul edilebilir bir mazereti olmadan ayda 3 gün veya birbiri ardına 3 gün (hafta tatilleri ile genel tatil günleri araya girerse birbiri ardına sayılır) işe gelmemek: Tekerrür halinde işten çıkarma cezası verilebilir

28(a)- İşyerine içki, keyif verici yasaklanmış maddeleri sokmak, kullanmak veya kullanmaya teşvik etmek: İşten çıkarma

28(b)- İşyerine kumar vasıtalarını sokmak, kullanmak veya kullandırmak, kumar onamak veya oynatmak: Tekerrür halinde işten çıkarma cezası verilebilir

29- Yasaklanmış yayım, kesici delici ve ateşli silahları, patlayıcı maddeleri sokmak, taşımak, kullanmak, saklamak: İşten çıkarma

30- İşyeri içinde asli görevi dışında başka bir işle uğraşmak ve her ne sebeple olursa olsun asli işini ihmal etmek, işyeri içinde ve dışında şirketin iştigal sahasına giren konularda kendisine menfaat sağlamak amacıyla herhangi bir faaliyette bulunmak, işyeri içinde ticari faaliyet göstermek: Tekerrür halinde işten çıkarma cezası verilebilir

34- İş saatlerinde uyumak: Tekerrür halinde işten çıkarma cezası verilebilir

35- Müşterilere karşı hakaret, tehdit ve saldırıda bulunmak: Tekerrür halinde işten çıkarma cezası verilebilir

36- Amirleri, arkadaşları ve maiyeti hakkında şayialar çıkarmak, mesnetsiz ihbar ve şikayetlerde bulunmak: Tekerrür halinde işten çıkarma cezası verilebilir

37- Edep, ahlaka ve terbiye kurallarına aykırı hareketlerde bulunmak: Tekerrür halinde işten çıkarma cezası verilebilir 38- Gizli tutulması icabeden vazifeye müteallik sırları ifşa etmek: Tekerrür halinde işten çıkarma cezası verilebilir

40- Sorumlu olduğu alet ve makinalardaki noksanlıkları ve arızaları hemen en yakın amiri veya ilgilileri haberdar etmemek: Tekerrür halinde işten çıkarma cezası verilebilir

43- İşverene ait malzeme ve makinayı yazılı müsaade almadan dışarıya çıkarmak: Tekerrür halinde işten çıkarma cezası verilebilir

45- İdaresi kendisine verilen nakil vasıtasını hususi maksatla kullanmak: Tekerrür halinde işten çıkarma cezası verilebilir

47- İşçinin, işverenin yahut aileleri efradından birinin şeref ve namusuna halel getirecek mahiyette sözler sarfetmek veya hareketlerde bulunmak, saldırı veya tehditte bulunmak: Tekerrür halinde işten çıkarma cezası verilebilir

48- İşçinin kendi kastı veya ağır bir ihmali yüzünden işini ve birlikte bulunan kimselerin emniyetini tehlikeye düşürmek ve israf ve zarara sebebiyet vermek: Tekerrür halinde işten çıkarma cezası verilebilir

49- işverenin malı olan ve emaneti altında bulunan makinaları, tesisatı veya sair eşya ve maddeleri hasara uğratmak: Tekerrür halinde işten çıkarma cezası verilebilir

50- İşverenin izni olmaksızın propaganda yapmak, bu maksatla el ilanı, resim ve benzeri şeyleri dağıtmak, yazı ve resim vasıtalarıyla faaliyette bulunmak ve bu eylemler nedeniyle işyerinde olaylar çıkarmak: İşten çıkarma

51- İşyerinde bulunması gereken resim ve talimatların dışında ahlaka aykırı resim ve levhaları, ayrıca faaliyeti Kanunen yasaklanmış olan veya işyeri ile ilgili olmayan Kuruluşlara ait levha, ilan, duyuru, resim, vs. asmak: Tekerrür halinde işten çıkarma cezası verilebilir

Yol-İş – Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü Toplu İş Sözleşmesi (1.3.1991-28.2.1993)

Disiplin Cezaları Cetveli

1- İşe mazeretsiz 15 dakikadan 1 saate kadar veya ayda 4 defadan fazla 15 dakikaya kadar geç gelmek: Altıncı tekrarda işten çıkarma

2- Mazeretsiz 1 saatten fazla ve 3 işgünü ardı ardına işe gelmemek (gelinmeyen süreye göre bu cezalardan herhangi birisi verilebilir): 1-3 gündelik kesimi, 4-6 gündelik kesimi, işten çıkarma

3- Mazeretsiz herhangi bir tatil gününü takip eden 4 işgünü veya ardı ardına 6 işgünü işe gelmemek: İşten çıkarma

4- Mazeretsiz iş saati bitimine 1 saat kala işyerini terk etme: Üçüncü tekrarda işten çıkarma

5- Hasta olmadığı halde kendisini hasta göstermek (Temarüz etmek): Dördüncü tekrarda işten çıkarma

6- Göreve sarhoş gelmek: İkinci tekrarda işten çıkarma

7- İş esnasında alkollü içki veya iş esnasında veya işyerinde uyuşturucu madde kullanmak: İşten çıkarma

8- İş saatinde yapması gereken işi yapmayarak özel işlerle meşgul olmak: Üçüncü tekrarda işten çıkarma

9- İş saatinde işyerine ait alet ve malzeme ile özel işler yapmak, işyerine ait malzeme, vasıta, alet veya şahısları kendi işlerinde kullanmak: Üçüncü tekrarda işten çıkarma

10- İş saatinde işyeri arkadaşlarını lüzumsuz yere meşgul etmek: Beşinci tekrarda işten çıkarma

11- İş saatinde işyeri arkadaşlarına özel ziyaretlerde bulunmak veya ziyaretçi kabul etmek: Dördüncü tekrarda işten çıkarma

12- İş saatinde etrafını rahatsız edecek şekilde bağırarak konuşmak: Beşinci tekrarda işten çıkarma

13- İş saatinde uyumak: Dördüncü tekrarda işten çıkarma

14- işyerinde ve iş esnasında amirlerine saygısızlık etmek: İkinci tekrarda işten çıkarma

15- İşyerinde veya iş esnasında amirlerine hakaret etmek veya amirlerini tehdit etmek: İşten çıkarma

16- İşyerinde veya iş esnasında amirlerine fiili tecavüz etmek: İşten çıkarma

17- İşyerinde veya iş esnasında işyeri mensuplarına, iş arkadaşlarına, maiyetine veya iş sahiplerine kaba muamelede, tehdit ve tecavüzde bulunmak: 10 gündelik kesimi veya işten çıkarma

18- Amiri, işyeri mensupları veya maiyeti hakkında yalan veya yanlış söylentiler çıkarmak, asılsız ihbar ve şikayetlerde bulunmak: İkinci tekrarda işten çıkarma

19- Amiri tarafından işçi sağlığını, iş emniyetini ihlal etmemek kaydıyla verilen görevle ilgili emir ve işleri yapmamak, arkadaşlarını kışkırtmak veya iş yaptırmamak: İkinci tekrarda işten çıkarma

20- Amirleri tarafından pozisyonu ile ilgili olarak verilen emir ve işleri yapmamak: Üçüncü tekrarda işten çıkarma

21- Yapılması lüzumu kendisine bildirilen işi yapmadığı halde yapmış gibi görünmek: Üçüncü tekrarda işten çıkarma

22- Resmen münasebette bulunduğu şahıs veya müesseseden hizmetin gereği dışında menfaat temin etmek amacıyla yardım veya ödünç istemek: İşten çıkarma

23- Yapılan imtihan ve denemelerde başkasından yardım istemek veya kopya yapmak: 10 gündelik kesimi veya işten çıkarma

24- İmtihan sorularını çalmak veya imtihanın iptali sonucunu doğurmak: İşten çıkarma

25- İşyerinde kavga çıkarmak veya kavga çıkmasına sebebiyet vermek (ancak toplu kavga çıkmasına neden olanlar işten çıkarılabilir): İkinci tekrarda işten çıkarma

26- İş esnasında siyasi propaganda yapmak: İşten çıkarma

27- işyerine ait alet, malzeme veya vasıtaların bakım ve temizliğini ihmal etmek, malzemeyi, kırsatiyeyi fuzuli sarf etmek, bunları hor kullanmak: Dördüncü tekrarda işten çıkarma

28- Kendisine teslim edilen alet, malzeme veya vasıtayı iyi korumayarak kaybına, bozulmasına veya hasarına sebebiyet vermek (10 gündelik tutarını aşmamak kaydıyle) Dördüncü tekrarda işten çıkarma

İşçinin;

a) İhmali halinde: Üçüncü tekrarda işten çıkarma

b) Ağır ihmali halinde: İkinci tekrarda işten çıkarma

c) Kastı halinde: İşten çıkarma

29- Kendisine teslim edilen alet, malzemeyi veya vasıtayı iyi korumayarak kaybına, bozulmasına veya hasarına sebebiyet vermek (10 günlüğünü aşıyorsa)

a) İhmali halinde: Üçüncü tekrarda işten çıkarma

b) Ağır ihmali halinde: İkinci tekrarda işten çıkarma

c) Kastı halinde: İşten çıkarma

30- İşyerinde mevcut alet, malzeme ve şahısların maruz kaldıkları tehlike anında gereken yardımı yapmamak (Asli görevi bu işi yapmak olanlara işten çıkarma cezası verilir.): Üçüncü tekrarda işten çıkarma

31- İşyerinde dikkatsizliği ve tedbirsizliği yüzünden bir yangın başlangıcına sebebiyet vermek: İkinci tekrarda işten çıkarma

32- Görevinde ihmal ve lakaydı göstermek: Dördüncü tekrarda işten çıkarma

33- Kendisine verilen iş dışında iş yapmak: Üçüncü tekrarda işten çıkarma

35- İşyerinde ve iş saatinde kumar oynamak veya oynatmak: İşten çıkarma

36- İşyerinde iş saati dışında kumar oynamak veya oynatmak: İkinci tekrarda işten çıkarma

37- İş akti yapıldığı sırada aktin esaslı noktalarından birine ait vasıflar veya şartlar kendisinde bulunmadığı halde bunlara haiz olduğunu ileri sürmek veyahut hakikate uygun olmayan bilgi vermek veya beyanda bulunmak suretiyle işvereni veya vekilini yanıltmak, anarşik hareketlerde bulunmak veya katılmak, bu yönde broşür basmak veya dağıtmak: İşten çıkarma

38- Zaruret olmadığı halde iş münasebetlerinde ve şahsi işlerde merci tecavüzünde bulunmak: Dördüncü tekrarda işten çıkarma

39- İşçinin yapmakta zorunlu olduğu görevleri işin ifası sırasında amir tarafından yapılması lüzumu ikaz ve ihtar edilmesine rağmen yapmamakta direnmek: İşten çıkarma

40- İşgünü bittikten sonra izinsiz işyerine girmek veya işyerinde kalmak: Üçüncü tekrarda işten çıkarma

41- Mahiyetindeki işçileri özel işleri için kullanmak: Üçüncü tekrarda işten çıkarma

42- İş saatleri içinde işi ile ilgili gelişmesine yol açmayacak kitap dergi vs. okumak: Üçüncü tekrarda işten çıkarma

43- İş esnasında gerek kendi gerekse etrafı için tehlike teşkil eden ihmal ve dikkatsizlikte bulunmak: Üçüncü tekrarda işten çıkarma

44- İşyerinde gördüğü herhangi bir tehlikeli hali, makine veya aletlerdeki noksan ve arızaları hemen en yakın amirine veya ilgililere bildirmemek: Üçüncü tekrarda işten çıkarma

45- İşyeri arkadaşlarının kazaya uğraması, hastalanması ve bayılması halinde durumu ilgililere bildirmemek: Üçüncü tekrarda işten çıkarma

46- Gerek kendisinin gerekse işyerlerinin temizliğine uymamak: Dördüncü tekrarda işten çıkarma

47- 67. maddeye uymamak;

a) İşverenin işi aksamamış ise: Beşinci tekrarda işten çıkarma

b) İşverenin işini aksatmış ise: İkinci tekrarda işten çıkarma

48- Resmi belgeler üzerinde tahrifat yapmak, sahte belge ve evrak düzenlemek: İkinci tekrarda işten çıkarma

Türk Metal – MESS Grup Toplu iş Sözleşmesi   (1990-1992)

Madde 36

37. Herhangi bir tezgah, makine, vinç, benzeri tesisatı çalıştıran elektrik akımına her ne sebeple olursa olsun bunları çalıştırmakla görevli işçiye veya onun amirine haber vermeden yol vermek
38. Sigara içilmez işareti bulunan yerlerde sigara içmek, kibrit veya çakmak kullanmak, buralara sigara, ateş veya yanıcı ve parlayıcı madde ile girmek
39. Bir emre dayanmadan kendi yetkisi dışında olduğu halde bir tezgahı, makinayı, motoru ya da tesisatı işletmek veya durdurmak
40. Tehlike işareti bulunan veya el sürülmemesi işareti konulmuş olan kapalı herhangi bir şalteri amirine haber vermeden açmak
41. Kasten veya ağır ihtimalle yangın çıkarmasına sebep olabilecek hareketlerde bulunmak
42. Koruma personeline işleri icabı verilmiş bulunan silahların bu personel tarafından talimat dışında kullanılması

Madde 37

22. Çalışma saatlerinde uyumak (önce İHTAR, tekrarında İŞTEN ÇIKARMA)
23. İşe alınmadan önce veya alındıktan sonra işveren tarafından herhangi bir sebeple istenecek bilgiye yanlış cevap vermek veya gerçek dışı beyanda bulunmak
24. İşyerinde dışarıdan bir kimseyi çağırıp müsaadesiz gezdirmek
25. İşyerine sarhoş gelmek veya işyerinde alkollü içki içmek veya satmak, uyuşturucu madde kullanmak veya satmak, kumar oynamak ve oynatmak
26. Emniyeti kötüye kullanmak, işverenin ve işyerinin mesleki sırlarını yaymak
27. İzin almaksızın ve tevsik edilmiş bir mazerete dayanmaksızın ardı ardına iki gün veya bir takvim ayı başlangıç ve bitimi ile bağlı olmamak üzere bir aylık süre içinde iki kere herhangi tatil gününden sonraki iş günü veyahut topluca üç gün işe gelmemek
28. 10 günlük ücretiyle tazmin edemeyeceği ölçüde işvereni zarara uğratmak
29. İşyerinde başkalarına karşı onur kırıcı davranışlarda bulunmak, hakaret ve kavga etmek
30. Edep ve ahlak ile bağdaşmayacak hareketlerde bulunmak, işyerinin disiplin ve ahengini bozacak davranışlar göstermek
31. İşverene ait makine, alet ve malzemeyi müsaadesiz dışarı çıkarmak
32. İşveren veya işveren vekilleriyle bunların aileleri efradından birinin veya müessesenin diğer memur ve işçilerinin şeref ve namusuna halel getirecek veyahut ahlakı ve umumi nizam ve ahengi bozacak mahiyette sözler sarfetmek, bu gibi hareketlerde bulunmak
33. İşveren vekillerine ve bunların aile efradından birine veya müessesenin diğer memur ve işçilerine tecavüz etmek, tehdit ve hakarette bulunmak
34. İşte çalışmadığı veya gelmediği halde saat kartını başkası aracılığı ile bastırmak veya bu işe aracı olmak, saat kartında silinti ve kazıntı yapmak

Petrol-İş – Mobil Toplu İş Sözleşmesi

Suçlu çıkarmalar, aşağıdaki esaslara göre yapılan işten çıkarmalardır:

(f) İşçinin işyerinde 30 günden fazla hapisle cezalandırılan ve cezası ertelenmeyen bir suç işlemesi,

(g) İşçinin işverenden izin almaksızın veya haklı bir sebebe dayanmaksızın ardı ardına dört gün veya bir ay içinde iki defa herhangi bir tatil gününden sonraki işgünü yahut bir ayda beş işgünü işine devam etmemesi,

(I) İşçinin kendi isteği veya savsaması yüzünden işin güvenliğini tehlikeye düşürmesi, işverenin malı olan veya malı olmayıp da eli altında bulunan makineleri, tesisatı veya başka eşya ve maddeleri 90 günlük ücretinin tutarı ile ödeyemeyecek derecede hasara ve kayba uğratması.