6356 sayılı Kanuna göre, sendika üyesi olmayan kapsam-içi personelin toplu iş sözleşmesinden yararlanabilmesi, taraf sendikaya dayanışma aidatı ödemelerine bağlıdır.

TEKGIDA-İŞ SENDİKA AKADEMİSİ

Ancak 2020 yılındaki Anayasa Mahkemesi kararına kadar, toplu iş sözleşmesinden dayanışma aidatı ödeyerek yararlanmak için yapılan başvurular, toplu iş sözleşmesinin imzası tarihinde hüküm kazanıyordu. Diğer bir deyişle, sözleşmenin imza tarihi genellikle sözleşmenin yürürlük tarihinden sonra olduğundan ve ilk dilim ücret zamları sözleşmenin yürürlük tarihinde verildiğinden, dayanışma aidatı ödeyerek toplu iş sözleşmesinden yararlananlar, toplu sözleşmenin ilk dilim ücret zammını alamıyorlardı.

Anayasa Mahkemesi’nin 30/12/2020 tarihli ve E.:2020/57; K.:2020/83 sayılı Kararı ile bu düzenleme değiştirildi. Dayanışma aidatı ödeyerek toplu iş sözleşmesinden yararlanmak, talep tarihinden geçerli kılındı. Böylece sendika üyesi olmayanların işyerinde yürürlükte bulunan toplu iş sözleşmesinden yararlanmaları konusundaki kısıtlama kaldırıldı.

6356 sayılı Kanunun günümüzde geçerli olan ilgili düzenlemesi aşağıda sunulmaktadır:

(6356/39/4) Toplu iş sözleşmesinin imzası sırasında taraf işçi sendikasına üye olmayanlar, sonradan işyerine girip de üye olmayanlar veya imza tarihinde taraf işçi sendikasına üye olup da ayrılanlar veya çıkarılanların toplu iş sözleşmesinden yararlanabilmeleri, toplu iş sözleşmesinin tarafı olan işçi sendikasına dayanışma aidatı ödemelerine bağlıdır. Bunun için işçi sendikasının onayı aranmaz. Dayanışma aidatı ödemek suretiyle toplu iş sözleşmesinden yararlanma, talep tarihinden geçerlidir.

Toplu iş sözleşmelerinde epeyce yaygın olan bir düzenleme ise, işverenin, sendika üyesi olmayan ve dayanışma aidatı ödemeyen kapsam içi personele zam yapması veya ek ödemede bulunması durumunda, bu uygulamanın sendika üyelerine de aynen yansıtılacağı biçimindedir.

Bu konularda günümüzdeki toplu iş sözleşmelerinde yer alan düzenleme örnekleri aşağıda sunulmaktadır:

Tekgıda-İş Sendika Akademisi’nin günümüzdeki toplu iş sözleşmelerinde çeşitli düzenlemelere ilişkin raporlarında sendikanın ve işyerinin adı belirtilmeyecektir. Bunun amacı, bazen işçi aleyhinde olan düzenlemeler söz konusu olduğunda, sendikanın adının belirtilmesinin yaratabileceği sakıncalardır. Her toplu iş sözleşmesine ilişkin kodda işyerinin özel sektör (Ö) veya kamu sektörü (K) olduğu ve toplu iş sözleşmesinin yürürlükte bulunduğu yıllar belirtilmektedir.

(VI-165,K,2014-2025)

Sözleşmenin Güvencesi

İşveren, gerek Borçlar Kanunu’nda öngörülen genel hizmet sözleşmesi ve gerekse 4857 sayılı Yasada öngörülen takım sözleşmesi yapmak suretiyle veya sendikasız işçilerle yapılacak iş sözleşmeleri ile bu sözleşmenin hükümlerini kısmen veya tamamen doğrudan doğruya veya dolaylı olarak sendikasız işçilere uygulayamaz.

İşveren, sözleşme kapsamındaki işyerlerinde çalışan sendikasız işçilere, ne şekilde adlandırılırsa adlandırılsın nakdi, ayni veya başka herhangi bir hak sağlama gereği duyarsa, durumu yazılı olarak sendikaya bildirir. Sendika tarafından öneri olumlu karşılanırsa işverence bu doğrultuda işlem yapılır; aksi halde bu hak ve yararlar sağlanamaz. Sağlanırsa sendikalı üyelere de aynen sağlanır.

(VI-171,K,2024-2026)

Sözleşmenin Güvencesi

İşveren, … Sendikası üyesi olmayan işçilere, işbu toplu iş sözleşmesindeki yazılı hakları ya da üstünde hakları uygulayamaz. İşveren bu hükme aykırı davranması halinde, sendika durumu yazılı olarak işverene bildirir. Durumu işverene bildirdiği tarihten itibaren işveren 1 ay içerisinde bu uygulamaya son verir. Bildirime rağmen uygulamaya son verilmezse uyguladığı bu miktarı … üyelerine toplu sözleşmeyle sağlanan haklara ilaveten ödemeyi kabul eder.

(VI-172,Ö,2024-2025)

İşveren, kapsam içi olup da sendika üyesi olmayan veya sendika üyeliğini herhangi bir suretle kaybeden işçilere işbu toplu iş sözleşmesini, sözleşmede yer alan ücretin %75’inden ve sosyal hakların %50’sinden fazlasını ve toplu sözleşmenin üzerindeki hakları uygulamayacaktır.

(VI-166,K,2024-2026)

Sözleşmenin Güvencesi

İşveren; … Sendikası üyesi olmayan işçilere işbu toplu iş sözleşmesindeki yazılı hakları ya da üstünde hakları uygulayamaz. İşveren bu hükme aykırı davranması halinde, uyguladığı bu miktarı …. Sendikası üyelerine toplu sözleşmeyle sağlanan haklara ilaveten ödemeyi kabul eder.

(VI-066,K,2017-2019)

Sendikaya üye olmayan işçiler sözleşmeden, ancak dayanışma aidatı ödeyerek yararlanabilirler. Şu kadar ki; bu işçiler ücret zammından, sözleşmenin yürürlük tarihi ile dayanışma dilekçesini verdikleri tarih arasında geçen süre kadar eksik oranda yararlanırlar.

(VI-067,Ö,2017-2019)

Sendikaya üye olmayan veya dayanışma aidatı ödemeyen işçilerin bu Toplu İş Sözleşmesi’nden yararlandırılması halinde, Sendika’nın ihbarı üzerine İşveren bu duruma derhal son verecek, sağladığı hak ve menfaatleri bir daha uygulamayacak veya sağladığı hak ve menfaatleri Sendika üyelerine de ilave olarak tatbik edecektir. Bu Toplu İş Sözleşmesi’nin menfaat sağlayan hükümleri hariç, sözleşmenin iş koşullarını düzenleyen hükümleri, sözleşme kapsamına giren işyerlerinde çalışan Sendika üyesi olmayan işçilere de hiçbir kayda tabi olmaksızın aynen uygulanacaktır.

(VI-069,Ö,2017-2018)

İşbu toplu iş sözleşmesi süresince sendikalı ve sendikasız işçilere sendikanın muvafakati alınmaksızın, bu toplu iş sözleşmesinde tanınan hak ve menfaatlerden üstün hak ve menfaatler tanınamaz. (…) İşveren, işçilere liyakat zammı verebilir. Ancak liyakat zammı verilecek işçilerle, verilecek zam miktarları işyerinde iki işveren temsilcisi ve iki işçi temsilcisinden teşekkül edecek komite kararı ile verilebilir. Komite kararı dışında, ne nam altında olursa olsun bir zam verildiği tespit edilirse, aynı miktarı bu toplu iş sözleşmesinden yararlanan bütün sendikalı işçilere de uygulamayı işveren kabul eder.

(VI-069,Ö,2017-2018)

İşveren kapsam içi statüsünde olup da sendika üyesi olmayanlara teşvik dışında hiçbir nam altında genel ücret ayarlaması ile zam uygulaması yapamaz. Bu hükme uymadığı takdirde bu zam sendika üyelerine de ilave hak olarak teşmil olunur.

(VI-076,K,2006-2008)

İşveren tarafından, sendika üyesi olmayan işçilere bu toplu iş sözleşmesiyle sağlanan haklar verildiği veya her ne nam altında olursa olsun bu hakların ve yararların daha üstünde hak ve yararlar sağlandığı takdirde sendikanın olayı işverene bildirdiği anda işveren yanlış uygulamaya son verir. Sendikanın yazılı bildiriminin üzerinden bir ay geçmesine rağmen uygulamaya son verilmezse, bu uygulama münhasıran o işverenin işyerinde çalışan sendikalı işçilere de uygulanır.

(VI-066,K,2017-2019)

İşveren, sözleşme kapsamındaki işyerlerinde çalışan sendikasız işçilere; ne şekilde adlandırılırsa adlandırılsın (ücret zammı, amir takdir zammı, vb.) nakdi veya başka herhangi bir hak sağlama gereği duyarsa durumu yazılı olarak Sendikaya bildirir (ödül ve pozisyon değişikliği hariç). Sendika tarafından öneri olumlu karşılanırsa işverence bu doğrultuda işlem yapılır; aksi halde bu hak ve yararlar sağlanamaz. Sendikanın onayı olmadan sendikasız işçilere sağlanacak hak ve yararlar, … üyelerine de, sözleşme ile sağlananlara ek olarak aynen uygulanır.

(VI-090,Ö,2013-2015)

Sendika üyeleri ile sendika üyesi olmadan dayanışma aidatı ödeyerek bu toplu iş sözleşmesinden yararlananlar dışında kalan kapsam içi işçilere bu toplu iş sözleşmesi uygulanamaz. Aksi takdirde, işveren sözleşmeyi uyguladığı her işçi için dayanışma aidatı tutarı kadar tazminatı her ay sendikaya ödemeyi kabul ve taahhüt eder.

(VI-099,K,2017-2019)

İşveren, hiçbir şekilde bu toplu iş sözleşmesi hükümlerini kısmen veya tamamen, doğrudan doğruya veya dolaylı yollarla … Sendikası üyesi olmayanlarla, sendikasız veya başka bir sendikanın üyelerine uygulayamaz. İşveren tarafından, sendika üyesi olmayan işçilere bu toplu iş sözleşmesiyle sağlanan haklar verildiği veya her ne nam altında olursa olsun bu hakların ve yararların daha üstünde hak ve yararlar sağlandığı takdirde sendikanın durumu işverene bildirdiği anda işveren yanlış uygulamaya son verir. Sendikanın yazılı bildiriminin üzerinden bir ay geçmesine rağmen uygulamaya son verilmezse, bu hak ve yararlar münhasıran o işverenin işyerinde çalışan sendikalı işçilere de uygulanır.

İşveren kendisine bağlı işyerlerinde işbu toplu iş sözleşmesi dışında ilave bir zam yapamaz.

(VI-102,K,2018-2019)

İşveren gerek Borçlar Kanunu’nun ilgili maddelerinde öngörülen Umumi Mukavele ve gerekse 4857 sayılı Yasada öngörülen Takım Sözleşmesi yapmak suretiyle veya sendikasız işçilerle yapılacak Ferdi Hizmet Akitleri ile bu sözleşmenin hükümlerini kısmen veya tamamen, doğrudan doğruya veya dolaylı olarak sendikasız işçilere uygulayamaz. İşveren sözleşme kapsamındaki işyerlerinde çalışan sendikasız işçilere ne şekilde adlandırılırsa adlandırılsın (ücret zammı, amir takdir zammı, pozisyon değişikliği, ödül, vs.) nakdi, ayni veya başka herhangi bir hak sağlama gereği duyarsa, durumu yazılı olarak sendika genel merkezine bildirir. Sendika tarafından öneri olumlu karşılanırsa işverence bu doğrultuda işlem yapılır. Aksi halde bu hak ve yararlar sağlanamaz. Sendikanın onayı olmadan sendikasız işçilere sağlanacak hak ve yararlardan … üyelerine de sözleşmeye sağlanan hak ve yararlara ek olarak aynen uygulanır. İşveren sendika üyesi işçilere sözleşme imza tarihinden sonra sözleşmede belirtilen ücret zammı dışında her hangi bir isim/ad altında ek olarak zam uygulayamaz. Aksi takdirde uygulanan oran, sendika üyesi tüm işçilere ek olarak uygulanacaktır.

(VI-103,K,2016-2019)

İşveren 4857 sayılı Kanuna dayanılarak takım sözleşmesi yapmak suretiyle veya işçilerle yapılacak ferdi hizmet akitleriyle, bu toplu iş sözleşmesi hükümlerini kısmen veya tamamen, doğrudan doğruya veya dolaylı yollarla … Sendikası üyesi olmayanlarla sendikasız veya başka bir sendikanın üyelerine uygulayamaz. (b) İşveren bu toplu iş sözleşmesi ile getirilen hak ve menfaatlerin dışında hiçbir işçiye ilave ücret ve/veya sosyal yardım yapamaz. İşveren a ve b fıkraları hilafına hareket etmesi halinde durum sendika tarafından işverene yazılı olarak bildirilir. Bildirimi takip eden ay başında aykırılık giderilmediği takdirde, işveren tarafından a ve b fırkasında belirtilen uygulamalar taraf sendika üyesi işçilere yeni bir hak olarak ayrıca ilave edilir.

(VI-112,K,2018-2020)

Bir başka sendika üyesi olmamak koşulu ile işveren özel sözleşmeli personel statüsünde üniversite ve yüksekokul mezunu personele mevcut işçi kadrosunun bir toplu iş sözleşmesi döneminde % 5’ini geçmeyecek sayıda özel ihtisas, yeteneği ve becerisi olan personel istihdamına ve personele dilediği ücreti vermeye yetkilidir. Bu statü ve sayıdaki personele verilecek ücret sendikanın diğer üyelerine teşmil edilemez. Sendika böyle bir ücret talebinde bulunamaz. Özel ihtisası, yeteneği ve becerisi olan personel sayısı % 5’i geçtiği takdirde farklı ücret uygulaması için sendikanın yazılı izninin alınması zorunludur. Sendikanın yazılı izni alınmadan % 5’in üzerinde alınacak özel ihtisas, yeteneği ve becerisi olan işçilere ödenecek ücret farkı sendika üyesi işçilere teşmil olunur.

(VI-042,Ö,2024-2025)

İşveren hiçbir koşulda bu toplu iş sözleşmesinde yer alan parasal hükümleri kısmen veya tamamen olacak şekilde kapsam içi olup …. Sendikası üyesi olmayan (sözleşme imzalandıktan sonra dayanışma aidatı ödeyerek sözleşmeden yararlananlar hariç) işçilere uygulayamaz. İşveren tarafından böyle bir uygulama yapılması halinde sendika yazılı bildirimde bulunur. Sendikanın yazılı bildiriminin üzerinden 1 ay geçmesine rağmen uygulamaya son verilmezse bu hak ve yararlar sendika üyesi çalışanlara tekrar uygulanır.

(VI-148,K,2023-2024)

Sözleşmenin Güvencesi

1- işveren bu Toplu İş Sözleşmesi hükümlerini kısmen veya tamamen, doğrudan doğruya veya dolaylı olarak sendikasız işçilere uygulayamaz.

2- işveren, Toplu İş Sözleşmesi kapsamındaki işyerlerinde çalışan işçilere, ne şekilde adlandırılırsa adlandırılsın bu Toplu Sözleşme haricinde nakdi, ayni veya başka herhangi bir hak, kesinlikle sağlayamaz. Sağlanması durumunda uygulanan tüm hak ve yararlar, İşletmedeki … üyelerine de ilave olarak uygulanır. İşyerinde kapsam dışı çalışan personele ödenen ücret, ayni ve nakdi yardımlar için bu madde hükmü uygulanmaz.

3- İşveren 4857 sayılı yasada öngörülen “Takım Sözleşmesi” adı altında farklı uygulama yapmak suretiyle sendikalı işçilere uygulayamaz. Taraflar toplu iş sözleşmesinin yürürlük süresi içinde sözleşme hükümlerinde değişiklik yapma ihtiyacı duyarlarsa durum tarafların mutabakatı ile “Sözleşme Eki Protokolü” ile düzenlenir.

(VI-151,Ö,2021-2024)

Yararlanma

Kapsam içi sendikasız işçilere işveren toplu sözleşmeyi ve üstünde haklar uygulamayacaktır. Bu hükme aykırı olarak işveren uygulama yaparsa ve sendikanın yazılı başvurusuna rağmen bu uygulamaya son vermezse, aynı miktarı bütün sendikalı işçilere aynı tarihten itibaren uygular.

(VI-021,Ö,2020-2023)

Sendika üyelerine sağlanacak her türlü hak ve menfaat bu TİS ile belirlenmiş olup İşveren, bu TİS kapsamına giren Sendika üyelerinden herhangi birine bu maddenin 2. fıkrasında belirtilen şartlar sağlanmadıkça gerek bireysel, gerek gruplar halinde bu TİS’in getirdiği hak ve menfaatler dışında hiçbir hak ve menfaat tanımamayı; Sendika da talep etmemeyi kabul eder.

Ancak gerekli olması halinde tarafların mutabakatı ile ek bir düzenleme yapılabilir.

Yasaların işçi lehine olan hükümleri uygulanır.

(VI-146.Ö.2024-2025)

İşveren hiçbir koşulda bu toplu iş sözleşmesinde yer alan parasal hükümleri kısmen veya tamamen olacak şekilde … Sendikası üyesi olmayan veya dayanışma aidatı ödemeyen işçilere uygulayamaz. İşveren tarafından böyle bir uygulama yapılması halinde sendika yazılı bildirimde bulunur. Sendikanın yazılı bildiriminin üzerinden 1 ay geçmesine rağmen uygulamaya son verilmezse bu hak ve yararlar sendika üyesi çalışanlara tekrar uygulanır.

(VI-008,K,2023-2024)

Toplu iş sözleşmesinde, aksi belirtilmedikçe, iş sözleşmeleri, toplu iş sözleşmesine aykırı olamaz. İş sözleşmelerinin toplu iş sözleşmesine aykırı hükümlerinin yerini toplu iş sözleşmesindeki hükümler alır. İş sözleşmelerinde düzenlenmeye hususlarda, toplu iş sözleşmesindeki hükümler uygulanır.

Toplu iş sözleşmesinde, iş sözleşmelerine aykırı hükümlerin bulunması halinde iş sözleşmesinin işçi lehindeki hükümleri geçerlidir.

Ancak işveren, işin niteliği gereği özel bilgi, beceri veya uzmanlık isteyen işler hariç, iş sözleşmeleri ile sendikalı işçiler arasında ya da sendikalı ve sendikasız işçiler arasında ayırım yapamaz. İş sözleşmeleri ile diğer işçilere daha üstün hak ve menfaatler sağlanamaz. İş sözleşmesi ile çalışırken sendikaya üye olmak suretiyle veya dayanışma aidatı ödemek suretiyle toplu iş sözleşmesinden yararlanmak istedikleri takdirde ücretleri aynı veya en yakın nitelik ve kıdemdeki işçilerin ücretini geçemeyeceği gibi, bu işçilere toplu iş sözleşmesi ile sağlanan hak ve menfaatlerin üzerinde hak ve menfaat sağlanamaz.

(VI-149,K,2023-2024)

Sözleşmenin Güvencesi

1. Sözleşmenin hükümleri kısmen veya tamamen, doğrudan doğruya veya dolaylı yollarla, sendikasız işçilere uygulanamaz.
2. İşveren, sözleşme kapsamındaki işyerlerinde çalışan sendikasız işçilere; ne şekilde adlandırılırsa adlandırılsın (ücret zammı, amir takdir zammı, pozisyon değişikliği, ödül vs.) nakdi veya başka herhangi bir hak sağlama gereği duyarsa durumu yazılı olarak Sendikaya bildirir. (Sendika ile işveren arasında varılacak mutabakat ile alınacak işçiler hariç.)

Sendika tarafından öneri olumlu karşılanırsa işverence bu doğrultuda işlem yapılır; aksi halde bu hak ve yararlar sağlanamaz. Sendikanın onayı olmadan sendikasız işçilere sağlanacak hak ve yararlar, … üyelerine de, sözleşme ile sağlananlara ek olarak aynen uygulanır.

(VI-006,Ö,2024-2025)

İşveren hiç bir koşulda bu toplu iş sözleşmesinde yer alan parasal hükümleri kısmen veya tamamen olacak şekilde kapsam içi olup …  Sendikası üyesi olmayan (sözleşme imzalandıktan sonra dayanışma aidatı ödeyerek sözleşmeden yararlananlar hariç )  işçilere uygulayamaz. İşveren tarafından böyle bir uygulama yapılması halinde sendika yazılı bildirimde bulunur. Sendikanın yazılı bildiriminin üzerinden 1 ay geçmesine rağmen uygulamaya son verilmezse bu hak ve yararlar sendika üyesi çalışanlara tekrar uygulanır.

(VI-051,Ö,2023-2024)

İşbu Toplu İş Sözleşmesinin yürürlük tarihi itibariyle , işverenin bu sözleşme ile sadece sendika üyesi işçilere sağlanmış olan tüm parasal hakları sendika üyesi olmayan çalışanlara da aynen ödemesi durumunda sendika üyesi işçilere mükerrer ödeme yapar.

(VI-153,Ö,2023-2024)

Yararlanma

Kapsam içi sendikasız işçilere işveren toplu iş sözleşmesi ve üstünde haklar uygulamayacaktır. Bu hükme aykırı olarak işveren uygulama yaparsa ve sendikanın yazılı başvurusuna rağmen bu uygulamaya son vermezse, aynı miktarı bütün sendikalı işçilere aynı tarihten itibaren uygular. Dayanışma aidatı ödemek suretiyle toplu iş sözleşmesinden yararlanma konusunda 6356 sayılı kanunun 39. maddesi 4. fıkrası hükümleri uygulanır. Aylık Dayanışma Aidatı miktarı, Anatüzük gereği üyelik aidatı miktarı kadardır.

(VI-046,Ö,2024-2025)

Sendika üyesi olmayan işçilere, sendikanın yazılı onayı olmaksızın sendika üyesi işçilere tanınan hak ve menfaatlere eşit ve/veya üzerinde haklar tanınamaz.

(VI-049,Ö,2023-2024)

Bu toplu iş sözleşmesinin yürürlük tarihi itibarıyla, işverenin bu sözleşme ile sadece sendika üyesi işçilere sağlanmış olan tüm parasal hakları, kapsam içi olup sendika üyesi olmayan çalışanlara da ödemesi ve taraf sendikanın işverene yazılı uyarısına rağmen ödemenin geri çekilmemesi durumunda sendika üyesi işçilere mükerrer ödeme yapar.

(VI-014,K,2021-2023)

Sözleşmenin Güvencesi

(a)İşveren 4857 sayılı Kanuna dayanılarak “takım sözleşmesi” yapmak suretiyle veya işçilere yapılacak ferdi hizmet akitleriyle, bu toplu iş sözleşmesi hükümlerini kısmen veya tamamen, doğrudan doğruya veya dolaylı yollarla sendikasız veya başka bir sendikanın üyelerine uygulayamaz.

(b)İşveren bu toplu iş sözleşmesi ile getirilen hak ve menfaatlerin üzerinde hiçbir işçiye herhangi bir nam altında (…. Sendikası üyeleri de dahil olmak üzere) ilave ücret zammı veya sosyal yardım vermek suretiyle ayrım yapamaz.

İşverence, (a) ve (b) bentlerinde belirtilen hakların üzerinde verildiği ve her ne nam altında olursa olsun toplu iş sözleşmesinin üzerinde bir hak ve yarar temin edildiği takdirde verilen bu hak ve yararlar taraf sendikanın üyelerinin ücretlerine ek bir zam olarak ayrıca ilave edilecektir. Ancak mevcut işçiler içerisinde unvan, meslek ve eğitim açısından bulunmayan personel bu fıkra kapsamı dışındadır. Bunların toplamı mevcut işçi sayısının %5’ini geçemez.

(VI-050,Ö,2023-2024)

İşbu Toplu İş Sözleşmesinin yürürlük tarihi itibariyle, işverenin bu sözleşme ile sadece sendika üyesi işçilere sağlanmış olan tüm parasal hakları, kapsam içi olup sendika üyesi olmayan çalışanlara da ödemesi durumunda sendika üyesi işçilere mükerreren ödeme yapar.