İşçilerin önemli taleplerinden biri, bazı mazeretleri nedeniyle işe gitmemeleri durumunda iş sözleşmelerinin işveren tarafından feshedilmemesidir.

TEKGIDA-İŞ SENDİKA AKADEMİSİ

Bu konuda 2015 yılına kadar İş Kanunu’nda işçileri koruyan bir düzenleme yoktu. 4.4.2015 gün ve 6645 sayılı Kanunla, işçinin evlenmesi, eşinin doğum yapması veya yakınlarının ölümü durumunda ücretli mazeret izni hakkı getirildi. İlgili düzenleme aşağıda sunulmaktadır:

“Mazeret izni”

“Ek Madde 2 “

“İşçiye; evlenmesi veya evlat edinmesi ya da ana veya babasının, eşinin, kardeşinin, çocuğunun ölümü hâlinde üç gün, eşinin doğum yapması hâlinde ise beş gün ücretli izin verilir.

“İşçilerin en az yüzde yetmiş oranında engelli veya süreğen hastalığı olan çocuğunun tedavisinde, hastalık raporuna dayalı olarak ve çalışan ebeveynden sadece biri tarafından kullanılması kaydıyla, bir yıl içinde toptan veya bölümler hâlinde on güne kadar ücretli izin verilir.”

Ücretli mazeret izni hakkının kapsamının ve süresinin toplu iş sözleşmeleriyle artırıldığı örnekler, Tekgıda-İş Sendika Akademisi’nin 6 Ocak 2025 tarihli raporunda ele alınmıştı.

Ancak bazı beklenmedik durumlarda, Kanunun öngördüğü veya toplu iş sözleşmeleriyle düzenlenen konular dışında da izne gerek doğmaktadır. Kanunda, (kadınlar için doğum sonrası ücretsiz izin dışında) işçilerin mazeretleri nedeniyle ücretsiz izin alma hakkını düzenlemeyen bir madde yoktur. Bu nedenle, sendikaların ve işçilerin taleplerinden biri, önceden Kanunda ve toplu iş sözleşmesinde belirtilmemiş nedenlerin doğması durumunda, işçinin ücretsiz mazeret izninden yararlanabilmesidir.

Doğum sonrasında kadınların kullanabileceği ücretsiz izin hakkı İş Kanunu’nun 74. maddesinde aşağıdaki biçimde düzenlenmiştir:

“Analık halinde çalışma ve süt izni”

“Madde 74 – Kadın işçilerin doğumdan önce sekiz ve doğumdan sonra sekiz hafta olmak üzere toplam on altı haftalık süre için çalıştırılmamaları esastır. Çoğul gebelik halinde doğumdan önce çalıştırılmayacak sekiz haftalık süreye iki hafta süre eklenir. Ancak, sağlık durumu uygun olduğu takdirde, doktorun onayı ile kadın işçi isterse doğumdan önceki üç haftaya kadar işyerinde çalışabilir. Bu durumda, kadın işçinin çalıştığı süreler doğum sonrası sürelere eklenir. Kadın işçinin erken doğum yapması halinde ise doğumdan önce kullanamadığı çalıştırılmayacak süreler, doğum sonrası sürelere eklenmek suretiyle kullandırılır. Doğumda veya doğum sonrasında annenin ölümü hâlinde, doğum sonrası kullanılamayan süreler babaya kullandırılır. Üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen eşlerden birine veya evlat edinene çocuğun aileye fiilen teslim edildiği tarihten itibaren sekiz hafta analık hâli izni kullandırılır.

“Birinci fıkra uyarınca kullanılan doğum sonrası analık hâli izninin bitiminden itibaren çocuğunun bakımı ve yetiştirilmesi amacıyla ve çocuğun hayatta olması kaydıyla kadın işçi ile üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen kadın veya erkek işçilere istekleri hâlinde birinci doğumda altmış gün, ikinci doğumda yüz yirmi gün, sonraki doğumlarda ise yüz seksen gün süreyle haftalık çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz izin verilir. Çoğul doğum hâlinde bu sürelere otuzar gün eklenir. Çocuğun engelli doğması hâlinde bu süre üç yüz altmış gün olarak uygulanır. Bu fıkra hükümlerinden yararlanılan süre içerisinde süt iznine ilişkin hükümler uygulanmaz.

“Yukarıda öngörülen süreler işçinin sağlık durumuna ve işin özelliğine göre doğumdan önce ve sonra gerekirse artırılabilir. Bu süreler hekim raporu ile belirtilir.

“Hamilelik süresince kadın işçiye periyodik kontroller için ücretli izin verilir.

“Hekim raporu ile gerekli görüldüğü takdirde, hamile kadın işçi sağlığına uygun daha hafif işlerde çalıştırılır. Bu halde işçinin ücretinde bir indirim yapılmaz.

“İsteği halinde kadın işçiye, onattı haftalık sürenin tamamlanmasından veya çoğul gebelik halinde on sekiz haftalık süreden sonra altı aya kadar ücretsiz izin verilir. Bu izin, üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinme hâlinde eşlerden birine veya evlat edinene verilir. Bu süre, yıllık ücretli izin hakkının hesabında dikkate alınmaz.

“Kadın işçilere bir yaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için günde toplam bir buçuk saat süt izni verilir. Bu sürenin hangi saatler arasında ve kaça bölünerek kullanılacağını işçi kendisi belirler. Bu süre günlük çalışma süresinden sayılır.

“Bu madde hükümleri iş sözleşmesi ile çalışan ve bu Kanunun kapsamında olan veya olmayan her türlü işçi için uygulanır.”

Bu konuda günümüzdeki toplu iş sözleşmelerinde yer alan düzenlemelerin bazıları aşağıda sunulmaktadır.

Tekgıda-İş Sendika Akademisi’nin günümüzdeki toplu iş sözleşmelerinde çeşitli düzenlemelere ilişkin raporlarında sendikanın ve işyerinin adı belirtilmemektedir. Bunun nedeni, bazen işçi aleyhinde olan düzenlemeler söz konusu olduğunda, sendikanın adının belirtilmesinin yaratabileceği sakıncalardır. Her toplu iş sözleşmesine ilişkin kodda işyerinin özel sektör (Ö) veya kamu sektörü (K) olduğu ve toplu iş sözleşmesinin yürürlükte bulunduğu yıllar belirtilmektedir.

(V-02,K,2009-2011)

İhtiyaç duyan işçilere yazılı istemleri halinde yılda 120 güne kadar ücretsiz izin verilir. Bu izin, ücretli doğum izninin sonunda istenmişse veya özürün ciddiyeti işverence kabul edilirse, süre 1 yıla kadar çıkarılabilir.

(V-11,Ö,2013-2015)

İşçinin talebi halinde; işçiye yıllık ücretli izninin dışında ücreti ödenmemek üzere yılda 60 günü geçmemek kaydıyla ücretsiz izin verilebilir. Ancak, yine işçinin talebi halinde 60 günlük süre işverenin onayıyla en fazla iki katına çıkarılabilir. Bu izinler yıllık ücretli izin yönünden çalışılmış gibi sayılır. İş Kanunu’nda yer alan diğer ücretsiz izinler ile ilgili hükümler saklıdır.

(VI-171,K,2024-2026)

İşçiye müracaatı üzerine mazereti makul görülmek şartı ile 270 güne (9 ay) kadar ücretsiz mazeret izni verilir.

(VI-178,Ö,2023-2025)

Ücretsiz İzinler

Sendika üyesi işçilere, mazeretini tevsik etmeleri ve işverence kabul edilmesi halinde ücretsiz izin verilebilir. Bu izin süresinde işçi başka yerde çalışamaz.

(VI-179,Ö,2024-2025)

Ücretsiz İzin

İşyerinde mevsim dolayısıyla veya diğer mücbir nedenlerle işin tamamen veya kısmen durdurulması mecburiyeti hâsıl olduğunda, işçilere sendika ile mutabık kalınarak yılda 3 aya kadar ücretsiz izin verilebilir. Bu izin mücbir sebep ve diğer geçerli sebeplere dayandırılarak belirlenir.

(VI-180,K,2023-2024)

Ücretsiz İzin

Aşağıda belirtilen hallerde, yazılı başvuruda bulunmak ve durumunu belgelemek, kaydıyla; çalışanlara insan kaynakları biriminin teklifi, genel müdürün uygun görüşü ve yönetim kurulunun onayı ile ücretsiz izin verilebilir.

-Personelin eş ve bakmakla yükümlü oldukları şahısların ağır ve uzun süren hastalığının belgelendirilmesi halinde 1 yıla kadar,

-Milletvekilliği veya Mahalli İdareler Genel veya Ara seçimlerinde aday olanlara 3 aya kadar,

-Yukarıda belirtilenlerin dışında mazeretleri uygun görülenlere 6 aya kadar, Ücretsiz izin verilebilir. Ücretsiz izin kullanan personele aynı şartların tekrarı halinde uygun bulunmak kaydıyla yeniden ücretsiz izin verilebilir. Ücretsiz izne ayrılan personel izin bitiminden itibaren 3 iş günü içerisinde mazeretsiz olarak görevine başlamaması halinde İş Kanunu nezdinde işverene tanınan fesih hakları işveren tarafından kullanılabilir.

(VI-055,Ö,2017-2019)

İşveren, geçerli mazereti olan işçilere yazılı başvuruları halinde, yılda toplam olarak 45 günü geçmemek üzere ücretsiz izin verir. Mücbir ve önemli olayların gerçekleşmesi halinde, bu süre işverence dilendiği kadar uzatılabilir.

(VI-075,Ö,2017-2019)

İşçinin talebi halinde; işçiye yıllık ücretli izninin dışında ücreti ödenmemek üzere yılda 60 günü geçmemek kaydıyla ücretsiz izin verilebilir. Ancak, yine işçinin talebi halinde 60 günlük süre işverenin onayıyla en fazla iki katına çıkarılabilir. Bu izinler yıllık ücretli izin yönünden çalışılmış gibi sayılır. İş Kanunu’nda yer alan diğer ücretsiz izinler ile ilgili hükümler saklıdır.

(VI-170,K,2024-2026)

İşçiye, müracaatı üzerine mazereti makul görülmek şartı ile 90 güne kadar ücretsiz mazeret izni verilir. Doğum yapan kadın işçiye ise isterse müracaatı üzerine 12 aya kadar ücretsiz izin verilir.

(VI-103,K,2016-2019)

İşçinin başvurması üzerine ve mazereti makul görülmesi koşulu ile yılda 90 güne kadar ücretsiz mazeret izni verilir.

(VI-110,K,2017-2019)

İşveren, uygun görülecek ve kabul edilebilecek sebeplerle işçilere 12 aya kadar ücretsiz izin verebilir.

(VI-113,K,2018-2019)

Yazılı müracaatı üzerine bir defaya mahsus olmak üzere hizmet yılı 5 yıla kadar olan işçiye 3 ay, hizmet yılı 10 yıl ve üzeri olan işçiye 6 ay ücretsiz izin verilir.

(VI-001,K,2023-2025)

Ücretsiz İzinler:

a) Yıllık ücretli izinlerini işyerinin bulunduğu mahalden başka bir yerde geçirecek olanlara istekleri halinde, bir defaya mahsus olmak üzere 7 güne kadar ücretsiz yol izni verilir.

b) İşçinin mazereti ve yazılı isteği üzerine yıllık ücretli izin hakları dışında bir takvim yılı içinde 30 güne kadar işyeri amirlerince ücretsiz izin verilir. Bu izin hakkı olağanüstü hal ve zorunlu nedenlerin varlığı belgelendirilmek şartıyla 90 güne kadar daireler ve dairelere doğrudan bağlı teşkil müdürlüklerinde Daire Başkanı, bölgelerde Bölge Müdürü, TCDD ve Bağlı Ortaklık fabrikalarında Fabrika Müdürü onayı ile uzatılır.

(VI-159,K,2023-2024)

Sosyal İhtiyaç İzinleri

Ücretsiz Mazeret İzinleri

İşçilere meşru mazeretlerini tevsik etmeleri ve talepleri halinde senede 10 güne kadar ücretsiz mazeret izni verilir. Bu ücretsiz mazeret izni işverenin uygun görmesi halinde 30 güne kadar uzatılabilir.

İşçilere; bakmaya mecbur olduğu veya işçi refakat etmediği takdirde hayatı tehlikeye girecek anne, baba, eş ve çocukları ile kardeşlerinden birinin ağır kaza geçirmesi veya önemli bir hastalığa tutulmuş olması hallerinde bu hallerin Hekim raporu ile belgelendirilmesi şartıyla istekleri üzerine en çok 6 (altı) aya kadar ücretsiz izin verilebilir. Aynı şartlarda bu süre bir katına kadar uzatılabilir.

Engelli işçilerle ilgili mevzuat hükümleri saklıdır.

(VI-157,K,2023-2025)

Ücretsiz İzin:

İşveren, uygun görülecek ve kabul edilebilecek sebeplerle işçilere 12 aya kadar ücretsiz izin verebilir.

(VI-154,K,2023-2025)

Ücretsiz Mazeret İzni

a- İşyerinde çalışan sendika üyesi işçilerin talepleri ve mazeretlerinin işverence kabulü halinde yılda 45 güne kadar ücretsiz izin verilebilir. Bu izin süresi işverence uygun görülmesi halinde aynı şartlarla 45 gün daha uzatılabilir.

b- İşçilere; bakmaya mecbur olduğu veya işçi refakat etmediği takdirde hayatı tehlikeye girecek anne, baba, eş ve çocukları ile kardeşlerinden birinin ağır kaza geçirmesi veya önemli bir hastalığa tutulmuş olması hallerinde bu hallerin hekim raporu ile belgelendirilmesi şartıyla, istekleri üzerine en çok 6 (altı) aya kadar ücretsiz izin verilebilir. Aynı şartlarda bu süre işverenin onayı ile bir katına kadar uzatılabilir.

(VI-014,K,2021-2023)

Ücretsiz Mazeret İzni

İşçiye yazılı müracaatı üzerine ve özrü makul görülmek şartı ile 60 güne kadar ücretsiz mazeret izni verilir.

Hac ve Umre ziyareti yapmak isteyenlere talepleri halinde yıllık ücretli izinleri verilir, ayrıca 90 güne kadar ücretsiz izin verilir.

Doğum yapan kadın işçiye analık izni bitiminden itibaren 4857 sayılı İş kanununun 74. Maddesi uyarınca talebi doğrultusunda 6 aya kadar ücretsiz izin verilir. Ayrıca, birim amirinin uygun görmesi halinde ek 6 ay daha ücretsiz izin verilerek, 12 aya tamamlanır.

Trafik suçu işlemesi sebebiyle ehliyeti alınanlar, yıllık ücretli izinleri ile yukarıda belirtilen mazeret iznini kullanırlar, bu sürenin yetmemesi halinde kendileri başka bir işte çalıştırılırlar. Buna muvafakat etmeyen işçiler için yukarıdaki süre 180 güne kadar uzatılır. Ancak alkollü araç kullanmak sebebi ile ehliyeti alınanlar ehliyeti alınma süresince önce varsa yıllık izinleri kullandırılır. Akabinde ücretsiz izine çıkarılır. Ancak ücretsiz izin süresi 6 ayı geçemez. Bu sürenin sonunda da ehliyetini geri alamayan işçi branşı dışında her hangi bir işte çalıştırılabilir. Bu suçun tekerrürü halinde disiplin ceza cetveline göre hareket edilir.

(VI-149,K,2023-2024)

Ücretsiz Özür İzni

İhtiyaç duyan işçilere yazılı istemleri halinde, yılda 180 güne kadar ücretsiz izin verilir.

Bu izin, ücretli doğum izninin sonunda istenmişse veya özrün ciddiyeti işverence kabul edilirse, süre 1 yıla kadar çıkabilir. Özrün kabul edilmemesi halinde sorun işyeri Koordinasyon Kurulu’nda karara bağlanır.

(VI-049,Ö,2023-2024)

Ücretsiz Mazeret İzinleri:

a)Meşru mazereti olan işçilere yazılı müracaatları halinde, işi aksatmamak ve yılda toplam 6 günü geçmemek şartı ile ücretsiz izin verilir. Mücbir ve mühim olayların vuku bulması halinde bu süre işverence dilendiği kadar uzatılabilir.

b)Analık ve doğum halinde 4857 sayılı İş Kanunu’nun 74. maddesi uygulanır.

c)Süresi sona eren toplu iş sözleşmesinde, yıllık ücretli izin ile ücretli ve ücretsiz mazeret izinlerinin süresi ile ilgili tespit edilmiş daha fazla gün var ise, bu sürelerin uygulanmasına o işyerlerinde devam olunur.

(VI-018,Ö,2022-2023)

Ücretsiz İzinler

Sendika üyelerine, aşağıda yazılı hallerde ve yazılı başvuruları üzerine, belgelenmek koşulu ile karşılarında belirtilen sürelere kadar ücretsiz izin verilir:

(A) Sendika üyesinin eş ve çocukları ile anne ve babasının ağır ve uzun süreli hastalığı (6 aya kadar)

(B) Kısa dönemli askerlik süresince (6 aya kadar)

(C) Doğum yapan Sendika üyelerinden isteyenlere, doğum sonrası izinlerinin bitiminden başlamak üzere (6 aya kadar)

(D) Sendika üyesinin Türk Medeni Kanunu’na göre 3 yaşından küçük çocuğu evlat edinmesi durumunda yasadaki analık iznini takip eden sürenin sonunda (6 aya kadar).

Sürenin bitimini müteakip İşveren Bankaca kabul edilebilecek haklı bir neden olmaksızın görevine başlamayanlar iş sözleşmesini feshetmiş sayılırlar. Ancak ilgililer işe başlayamama nedenini izin bitiminden önce en kısa sürede İşveren Bankaya bildirmek ve Bankaca alınacak karara uymak zorundadırlar.

Ücretsiz izin kullananlara, bu süre içinde, Toplu İş Sözleşmesinde öngörülen aylık ücret ve ikramiyeler ile diğer tazminatları ödenmez.

Ücretsiz izin kullananlar, aylık ücretleri açısından bu Toplu İş Sözleşmesinin genel zamlarından yararlanırlar.

Ücretsiz izin kullananlar işletme gereği bulunduğu yerdeki kadronun doldurulmuş olması halinde unvanlarına uygun olarak olanaklar ölçüsünde aynı şehir veya ilde açık kadrolu bir başka işyerine atanırlar.

VI-164,Ö,2023-2025

Ücretsiz Mazeret İzni

A) Ücretsiz izin talebinde bulunan her üyeye yasal ücretli izin hakları dışında 2 gün önceden işverene bildirmek ve işi aksatmamak kaydıyla yılda toplam 15 işgünü ücretsiz mazeret izni verilir. Kısmi süreli (part-time) statüsü ile çalışan ve aynı zamanda öğrenimine devam eden işçilere de belgelemek kaydıyla, imtihanlarına girebilmeleri için bu izin verilir.

B) İşçilere eş, ana, baba veya çocuğunun hastanede refakat gerektiren bakım ve ağır hastalığı halinde hastane raporu ile belgelemek kaydı ile 2 aya kadar ücretsiz izin verilir.