Henüz okul çağındayken çalışma hayatına giren çocuklar, eğitim yoluyla kazanılacak vasıflardan yoksun kalarak gelecekleri tehlikeye atılıyor. Onları metroda mendil satarken, sokakta kağıt toplarken, tarlada çapa sallarken, kuaförde çay servisi yaparken, lokantada masa silerken, tezgahta dokuma yaparken görüyoruz. Okul sıralarından koparıldıkları kalmıyor bir de sigortasız şekilde uzun saatlerce çalışmaya zorlanıyorlar. Peki mevzuatımız “çocuk işçilik” konusunda hangi düzenlemeleri içeriyor?

 

 

4857 sayılı İş Kanunu; 14 yaşını bitirmiş, 15 yaşını doldurmamış ve ilköğretimini tamamlamış kişiyi “çocuk işçi” olarak tanımlıyor. Kanuna göre; 15 yaşını doldurmamış çocukların çalıştırılması yasak. Ancak, 14 yaşını doldurmuş ve zorunlu ilköğretim çağını tamamlamış olan çocukların; bedensel, zihinsel, sosyal ve ahlaki gelişmelerine ve eğitime devam edenlerin okullarına devamına engel olmayacak hafif işlerde çalıştırılabilmesine olanak tanınıyor. 14 yaşını doldurmamış çocuklar ise bedensel, zihinsel, sosyal ve ahlaki gelişmelerine ve eğitime devam edenlerin okullarına devamına engel olmayacak sanat, kültür ve reklam faaliyetlerinde yazılı sözleşme yapmak ve her bir faaliyet için ayrı izin almak şartıyla çalıştırılabilir.

 

 

Öte yandan çocuk işçi çalıştıracak olan işverenler, çocuğun velisi veya vasisi ile yazılı iş sözleşmesi yapmak zorunda. Çocuklara karşı işlenmiş suçlardan hüküm giyen, yüz kızartıcı suçlardan hüküm giymiş olan işveren veya işveren vekilleri çocuk işçi çalıştıramaz. Kanuna göre, çocukları çalıştırma yaşına ve çalıştırma yasağına aykırı davranan işverenlere bin 853 lira idari para cezası verilir.

 

Alkol, sigara ve bağımlılığa yol açan maddelerin üretimi ve toptan satış işlerinde, sanayiye ait işlerin gece dönemlerinde, maden ocakları ile kablo döşemesi, kanalizasyon ve tünel inşaatı gibi yeraltında veya sualtında çalışılacak işlerde çocukların çalıştırılması yasak. Ancak yapısı ve niteliği itibarıyla gelişimlerine veya sağlık ve güvenliklerine zararlı etki ihtimali olmayan ve okula devamını engellemeyen hafif işlerde çalışabilirler. Çocuk işçiler, esnaf ve sanatkarların yanında satış işlerinde; büro hizmetlerine yardımcı işlerde; gazete, dergi ya da yazılı matbuatın dağıtımı ve satımı işlerinde (yük taşıma ve istifleme hariç); fırın, pastane, manav, büfe ve içkisiz lokantalarda komi ve satış elemanı olarak yapılan işlerde çalıştırılabilir.

 

 

Çocuk işçilerin günlük çalışma süreleri, 24 saatlik zaman diliminde, kesintisiz 14 saat dinlenme süresi dikkate alınarak belirleniyor. Temel eğitimini tamamlamış ve okula gitmeyen çocukların çalışma saatleri günde 7 ve haftada 35 saatten fazla olamaz. Ancak, 15 yaşını tamamlamış çocuklar için bu süre günde 8 ve haftada 40 saate kadar çıkabiliyor. Okula devam eden çocukların ise eğitim dönemindeki çalışma süreleri, eğitim saatleri dışında olmak üzere, en fazla günde 2 saat ve haftada 10 saat olabiliyor. Okulun kapalı olduğu dönemlerde çalışma süreleri günde 7 ve haftada 35 saatten fazla olamaz.

 

 

Çocuk işçilere, 2 saatten fazla 4 saatten az süren işlerde 30 dakika, 4 saatten 7.5 saate kadar olan işlerde çalışma süresinin ortasında 1 saat olmak üzere ara dinlenmesi verilmesi zorunlu. Hafta tatili izinleri de kesintisiz 40 saatten az olamaz. Ulusal bayram ve genel tatil günlerinde çalıştırılamazlar. Ayrıca bugünlere ilişkin ücretleri bir iş karşılığı olmaksızın ödenir. Çocuk işçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi 20 günden az olamaz. Yıllık izinler kesintisiz kullandırılır. Ancak yararına olduğu durumlarda çocuk işçinin isteği üzerine en fazla ikiye bölünerek kullandırılır. Okula veya eğitime devam eden çocuk işçilere yıllık ücretli izinleri okulların tatil olduğu, kursa ve diğer eğitim programlarına devam edilmediği dönemlerde verilir.

 

 

Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) 2012 yılı Çocuk İşgücü Anketi sonuçlarına göre, 6-17 yaş grubunda yer alan çocukların yüzde 5.9’u çalışıyor. Çalışmakta olan 893 bin çocuğun, 292 bin’i 6-14 yaş grubunda, 601 bin’i ise 15-17 yaş grubunda yer alıyor. Çalışan çocukların yüzde 68.8’ini (614 bin kişi) erkek ve yüzde 31.2’sini (279 bin kişi) ise kız çocukları oluşturuyor. 6-17 yaş grubundaki çocukların sektörlere göre dağılımı incelendiğinde çocukların yüzde 44.7’sinin (399 bin kişi) tarım, yüzde 24.3’ünün (217 bin kişi) sanayi ve yüzde 31’inin (277 bin kişi) hizmet sektöründe çalıştığı görülüyor. Ekonomik işlerde çalışan çocukların çalışma nedenleri incelendiğinde 6-17 yaş grubundaki çocukların yüzde 41.4’ü hanehalkı gelirine katkıda bulunmak, yüzde 28.7’si hanehalkının ekonomik faaliyetine yardımcı olmak, yüzde 15.2’si ise iş öğrenmek meslek sahibi olmak, yüzde 6’sı ailenin isteği üzerine, yüzde 6.8’i ise kendi ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla çalıştığı tespit ediliyor.

 

 

İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Meclisi’nin yazılı, görsel ve dijital basından edinilen bilgiye dayanarak hazırladığı rapora göre, 2018 yılının ilk altı ayında 11’i 14 yaş ve altında olmak üzere 33 çocuk işçi can verdi. Çocuk işçi cinayetleri tarım, ticaret, metal, inşaat, konaklama ve genel işler işkollarında gerçekleşti.

 

Çalıştırılabilecekleri hafif işler 

 

İş Kanunu’na göre çocuk işçiler, aşağıda yer alan hafif işlerde çalışabilir:

* Düşme ve yaralanma tehlikesi olabilecek şekilde çalışmayı gerektirecek olanlar hariç meyve, sebze, çiçek toplama işleri,

* Kümes hayvanları besiciliğinde yardımcı işler ve ipek böcekçiliği işleri,

* Esnaf ve sanatkarların yanında satış işleri,

* Büro hizmetlerine yardımcı işler

* Gazete, dergi ya da yazılı matbuatın dağıtımı ve satımı işleri (yük taşıma ve istifleme hariç),

* Fırın, pastane, manav, büfe ve içkisiz lokantalarda komi ve satış elemanı olarak yapılan işler,

* Satış eşyalarına etiket yapıştırma ve elle paketleme işleri,

* Kütüphane, fuar, panayır ve sergi yerlerinde yardımcı işler (yük taşıma ve istifleme hariç),

* Spor tesislerinde yardımcı işler,

* Çiçek satışı, düzenlenmesi işleri.