6379 sayılı Deniz İş Kanunu, 20.4.1967 gün ve 854 sayılı Deniz İş Kanunu ile değiştirildi (Resmi Gazete, 29 Nisan 1967). Günümüzde, çeşitli değişiklikleriyle birlikte 854 sayılı Deniz İş Kanunu yürürlüktedir.

TEKGIDA-İŞ SENDİKA AKADEMİSİ

8.6.1936 gün ve 3008 sayılı İş Kanununun 2. maddesi, şu işleri Kanunun kapsamı dışında kabul etmişti: “Çiftçilik, deniz ve hava işlerile bir ailenin ferdleri veya yakın akrabası bir araya toplanarak ve aralarına dışarıdan başka işçiler katılmıyarak ev içinde yapılan işlere bu kanunun hükümleri şamil değildir.”

“Gemiadamları”nın işverenleriyle ilişkilerini düzenleyen ilk kanun 1954 yılında kabul edildi: 10 Mart 1954 gün ve 6379 sayılı Deniz İş Kanunu (Resmi Gazete, 20 Mart 1954).

6379 sayılı Deniz İş Kanunu, 20.4.1967 gün ve 854 sayılı Deniz İş Kanunu ile değiştirildi (Resmi Gazete, 29 Nisan 1967). Günümüzde, çeşitli değişiklikleriyle birlikte 854 sayılı Deniz İş Kanunu yürürlüktedir.

6379 SAYILI DENİZ İŞ KANUNUNDA GEMİADAMLARININ İŞ GÜVENCESİ

6379 sayılı Deniz İş Kanunu iş sözleşmelerinin belirli süreli veya belirsiz süreli olmasını şu şekilde düzenlemişti:

“Muayyen müddet veya sefer için yapılan akit.

“Madde 6. İş akdi müddeti muayyen bir zaman veya muayyen sefer için veya müddetsiz olarak kararlaştırılabilir.

“1. Muayyen bir müddet için yapılmış olan iş akdi bu müddetin hitamında sona erer. İş akdi gemi seyir halinde iken sona erdiği takdirde akit, geminin ilk limana muvasalatına ve emniyet altına alınmasına kadar devam eder.

“2. Muayyen sefer için yapılmış olan iş akdi, mukavelede yazılı seferin sonunda geminin muvasalat ettiği limanda yükünü boşaltmasına mütaakıp sona erer.”

“Akdin zımnen uzatılması.

“Madde 7. Muayyen bir sefer için yapılmış olan iş akdinin hitamında gemi adamı işveren veya işveren vekilinin muvafakatiyle hizmete devam eder ve gemi de sefere çıkarsa, iş akdi bu seferin devamınca uzatılmış sayılır.

“Muayyen bir müddet için yapılmış olan iş akdinin hitamında gemiadamı işveren veya işveren vekilinin muvafakatiyle hizmete devam ederse iş akdi aynı müddet için uzatılmış sayılır.”

6379 sayılı Deniz İş Kanununda iş sözleşmesinin sona erdirilmesine ilişkin düzenlemeler aşağıda sunulmaktadır:

“Akdin feshi

“Madde 9. Müddeti muayyen olan veya olmıyan yahut da sefer üzerine yapılmış olan iş akdi aşağıdaki hallerde feshedilebilir:

“I. İş veren veya iş veren vekili yahut kaptan tarafından:

“a) Gemi adamının her hangi bir limanda geminin hareketinden evvel gemiye avdet ederek hizmete girmemesi veya gemiye hiç avdet etmemesi,

“b) Gemi adamının gemide hizmet görmesinin tevkif, hapis veya gemide çalışmaktan menolunması gibi sebeplerle imkânsız bir hal alması,”

“c) Gemiadamının işveren veya işveren vekiline yahut da kaptana karşı kanun veya içyönetmelik hükümlerine aykırı hareket etmesi,

“ç) Gemiadamının işveren veya işveren vekiline yahut da kaptana karşı denizcilik usul ve teamüllerini ağır bir surette ihlâl etmesi veya ahlâk ve âdaba aykırı ağır bir fiil ika etmesi,

“d) Gemiadamının iş akdi hükümlerine aykırı hareket etmesi.

“II. Gemiadamı tarafından: (…)

“III. İşveren veya işveren vekili yahut da kaptanla gemiadamı tarafından:

“a) Geminin ziyaa uğraması veya harb ganimeti ilan edilmesi veyahut Türk Bayrağından ayrılması.

“b) Geminin her hangi bir sebeple (30) günden fazla bir müddet için seferden kalması.”

“Müddeti muayyen olmıyan akitlerin feshi.

“Madde 11. Gayrimuayyen bir müddet için tanzim edilmiş bulunan iş akdi 9 uncu maddede yazılı haller dışında gemiadamının hizmete alınmasından itibaren 6 ay geçmedikçe ve 15 gün evvel feshi ihbar edilmedikçe taraflarca feshedilemez.”

“Fesih hükmünün mebdei.

“Madde 13. 9 ve 11 inci maddelere göre iş akdinin feshind, fesih keyfiyeti, gemi seyir halinde ise, mukarrer limanda ve mukarrer liman değiştirildiği takdirde ilk uğrayacağı limanda geminin emniyet altına alınmasına kadar talik edilmiş sayılır.”

“Fesih keyfiyetinin bildirilmesi.

“Madde 14. İş akdi her ne suretle olursa olsun feshedildiği takdirde, feshin tarihi, mahalli ve sebebi işveren veya işveren vekili veya kattan tarafından geminin kaydedildiği sicil dairesini çevresine alan Bölge Çalışma Müdürlüğüne taahhütlü olarak bildirilir.”

“Feshi tazammun etmiyen hal.

“Madde 15. Gemi Türk Bayrağını taşımak hakkını muhafaza ettiği müddetçe mülkiyetin kısmen veya tamamen her hangi bir şahsa intikali iş akdinin feshini tazammun etmez.”

6379 sayılı Deniz İş Kanununda iş sözleşmesinin feshinde bir tazminat ödenmesi öngörülüyordu:

“Tazminat

“Madde 16. İş akdinin (9)uncu maddenin (II) ve (III) numaralı bentlerinde yazılı sebeplere müsteniden feshedilmesi hallerinde, aynı işverenin hizmetinde veya aynı gemide hizmet süresi üç seneden az sürmüş bulunan gemiadamları hakkında (30) günlük ve hizmet süresi üç seneden fazla sürmüş bulunan gemiadamları hakkında ise (60) günlük ücretleri tutarında tazminat verilir.”

854 SAYILI DENİZ İŞ KANUNUNDA GEMİADAMLARININ İŞ GÜVENCESİNE İLİŞKİN ESKİ DÜZENLEMELER

854 sayılı Deniz İş Kanunu belirli süreli iş sözleşmesini aşağıdaki şekilde düzenledi:

“Belirli süre veya sefer için akit

“Madde 7. Hizmet akdi belirli bir süre veya sefer için yahut süresiz olarak yapılabilir.

“I. Belirli bir süre için yapılmış hizmet akdi bu sürenin bitiminde sona erer. Hizmet akdi gemi seyir halinde iken sona ererse akit, geminin ilk limana varmasına ve güvenlik altına alınmasına kadar devam eder.

“II. Belirli sefer için yapılmış hizmet akdi, akitte yazılı seferin sonunda geminin vardığı limanda yükünü boşaltmasiyle sona erer.”

854 sayılı Deniz İş Kanununda deneme süresi en çok bir aydı.

“Deneme süresi

“Madde 10. Süresi belirli olmıyan hizmet akitlerinde deneme süresi en çok bir aydır.

“Bu süre içinde taraflar hizmet akdini bildirmişiz ve tazminatsız bozabilirler. Ancak gemi adamının çalıştığı günler için ücret hakkı saklıdır.”

Deniz İş Kanununda iş sözleşmesinin önelsiz feshi aşağıdaki şekilde düzenlendi:

“Önelsiz fesih ve infisah

“Madde 14.

“Süresi belirli olan veya olmıyan yahut da sefer üzerine yapılan hizmet akdi::

“I. İşveren veya işveren vekili tarafından:

“a) Gemiadamının herhangi bir limanda geminin hareketinden önce gemiye dönerek hizmete girmemesi veya gemiye hiç dönmemesi,

“b) Gemiadamının gemide hizmet görmesinin tutukluluk, hapis veya gemide çalışmaktan menolunması gibi sebeplerle imkânsız bir hal alması,

“c) Gemiadamının işveren veya işveren vekiline karşı, kanuna, hizmet akitlerine sair iş ve çalışma şartlarına aykırı hareket etmesi,

“ç) Gemiadamının işveren veya işveren vekiline karşı denizcilik kural ve teamüllerine veya ahlâk ve adaba aykırı hareket etmesi.

“II. Gemiadamı tarafından: (…)

“III. İşveren, işveren vekili veya gemiadamı tarafından:

“a) Geminin herhangi bir sebeple 30 günden fazla bir süre seferden kaldırılması,

“b) Gemiadamının herhangi bir sebeple sürekli olarak gemide çalışmasına engel bir hastalığa veya sakatlığa uğraması,

“hallerinde feshedilebilir.

“IV. Geminin kayba uğraması, terk edilmesi veya harp ganimeti ilan edilmesi veyahut Türk Bayrağından ayrılması hallerinde ise hizmet akdi kendiliğinden bozulur.”

Deniz İş Kanununda belirsiz süreli iş sözleşmelerinin sona erdirilmesinde belirli koşullar vardı:

“Akdin çözülmesinde bildirim.

“Madde 16. A) Süresi belirsiz hizmet akdi, 14 üncü maddede yazılı durumlar dışında gemiadamının işe alınmasından itibaren altı ay geçmedikçe bozulamaz.

“B) Süresi belirsiz hizmet akitlerinin çözülmesinden önce durumun diğer tarafa bildirilmesi gerekir.

“Hizmet akdi:

“a) İşi altı ay sürmüş olan gemiadamı için, bildirimin diğer tarafa yapılmasından başlıyarak iki hafta sonra,

“b) İşi altı aydan birbuçuk yıla kadar sürmüş olan gemiadamı için, bildirimin diğer tarafa yapılmasından başlıyarak dört hafta sonra,

“c) İşi birbuçuk yıldan üç yıla kadar sürmüş olan gemi adamı için bildirimin diğer tarafa yapılmasından başlıyarak altı hafta sonra,

“ç) İşi üç yıldan fazla sürmüş olan gemiadamı için bildirimin diğer tarafa yapılmasından başlıyarak sekiz hafta sonra,

“Bozulmuş olur.

“C) Öneller asgari olup toplu iş sözleşmesiyle veya hizmet akdi ile artırılabilir.

“D) Bildirme şartına uymayan taraf, yukarda yazılı önellere uygun ücret tutarında tazminat ödemek zorundadır.

“Gemiadamının sendikaya üye olması, şikayete başvurması gibi sebeplerle işinden çıkarılması hallerinde ve genel olarak hizmet akdini bozma hakkının kötüye kullanıldığını gösteren diğer durumlarda ‘B’ bendinde yazılı önellere ait ücretlerin üç katı tutarı, tazminat olarak ödenir.

“Tarafların ayrıca tazminat isteme hakkı saklıdır.”

Deniz İş Kanununda kıdem tazminatı düzenlemesi de yer alıyordu:

“Kıdem Tazminatı

“Madde 20. Hizmet akdinin, 14 üncü maddesinin II, III ve IV numaralı bendlerinde gösterilen sebeplerle bozulması veya muvazzaf askerlik hizmeti dolayısiyle çözülmesi halinde üç yıldan fazla çalışmış olmak şartiyle işe başladığından itibaren her bir tam takvim yılı için gemi adamına onbeş günlük ücreti tutarında bir tazminat verilir.

“İhtiyarlık aylığı bakımından bağlı bulundukları kurum ve sandıklardan aylık veya toptan ödeme almak amaciyle hizmet akdini çözen gemi adamları da yukarıki bendde yazılı bulunan tazminata hak kazanır. Ancak aylık veya toplan ödeme almak için akdi çözen gemi adamına verilecek tazminatın hesabına gemi adamının yalnız 1 Nisan 1950 tarihinden önceki hizmet süreleri nazara alınır.

“Gemi adamının bu bent hükmünden faydalanabilmesi için aylık veya toptan ödemeye hak kazanmış bulunduğunu ve kendisine aylık bağlanması veya toptan ödeme yapılması için ihtiyarlık sigortası bakımından bağlı bulunduğu kurum veya sandığa başvurmuş olduğunu alacağı bir belge ile belgelemek zorundadır.

“Gemi adamlarının kıdemleri, hizmet akdinin devam etmiş veya fasılalarla yeniden yapılmış olmasına bakılmaksızın aynı işverenin değişik gemilerinde ve hizmetinde çalıştıkları süreler göz önüne alınarak hesaplanır. Geminin devir ve intikali, yahut diğer bir suretle işverenden diğer bir işverene geçmesi halinde kıdem tazminatı yeni işverene aittir.

“Ölen gemi adamlarının kıdem tazminatı kanuni varislerine ödenir.

“Aynı kıdem süresi için bir defadan fazla kıdem tazminatı ödenmez.”

Deniz İş Kanununun kıdem tazminatına ilişkin 20. maddesi, 4.7.1975 gün ve 1926 sayılı Kanunla (Resmi Gazete, 12.7.1975) aşağıdaki biçimde değiştirildi:

“Kıdem Tazminatı:

“Madde 20. Bu kanuna tabi gemi adamlarının hizmet akitlerinin:

“1) İşveren tarafından bu kanunun 14 üncü maddesinin 1 inci bendinde gösterilen sebepler dışında,

“2) Gemi adamı tarafından bu kanunun 14 üncü maddesinin II nci ve III üncü bentleri uyarınca,

“3) Muvazzaf askerlik hizmeti dolayısiyle,

“4) Bağlı bulundukları kanunla kurulu kurum veya sandıklardan yaşlılık, emeklilik veya malullük aylığı, yahut toptan ödeme almak amacıyle;

“Feshedilmesi veya gemi adamının ölümü veya 14 üncü maddenin 4 üncü bendi sebebiyle son bulması hallerinde gemi adamının işe başladığı tarihten itibaren hizmet akdinin devamı süresince her geçen tam yıl için işverence gemi adamına 30 günlük ücreti tutarında kıdem tazminatı ödenir. Bir yıldan artan süreler için de aynı oran üzerinden ödeme yapılır.

“Gemi adamlarının kıdemleri hizmet akdinin devam etmiş veya fasılalarla yeniden akdedilmiş olmasına bakılmaksızın aynı işverenin bir veya değişik gemilerinde ve hizmetinde çalıştıkları süreler gözönüne alınarak hesaplanır. Geminin devir veya intikali yahut herhangi bir suretle bir işverenden başka bir işverene geçmesi veya başka bir yere nakli halinde gemi adam adamının kıdemi, işyeri veya işyerlerindeki hizmet akitleri sürelerinin toplamı üzerinden hesaplanır. Bu kanunun neşri tarihinden itibaren geminin devri veya herhangi bir suretle el değiştirmesi halinde işlemiş kıdem tazminatlarından her iki işveren sorumludur. Ancak işyerini devreden işverenlerin bu sorumlulukları gemi adamını çalıştırdıkları sürelerle ve devir esnasındaki gemi adamının aldığı ücret seviyesiyle sınırlıdır.

“Bu kanunun neşrinden evvel işyeri devrolmuş veya herhangi bir suretle el değiştirmişse devir mukavelesinde aksine bir hüküm yoksa işlenmiş kıdem tazminatlarından yeni işveren sorumludur.

“Gemi adamının birinci bendin 4 üncü fıkrası hükmünden faydalanabilmesi için aylık veya toptan ödemeye hak kazanmış bulunduğunu ve kendisine aylık bağlanması veya toptan ödeme yapılması için yaşlılık sigortası bakımından bağlı bulunduğu kuruma veya sandığa müracaat etmiş olduğunu belgelemesi şarttır. Gemi adamının ölümü halinde bu şart aranmaz.

“T.C.Emekli Sandığı Kanunu ve Sosyal Sigortalar Kanununa veya yalnız Sosyal Sigortalar Kanununa tabi olarak sadece aynı ya ad değişik kamu kuruluşlarında geçen hizmet sürelerinin birleştirilmesi suretiyle Sosyal Sigortalar Kanununa göre yaşlılık veya malullük aylığına ya da toplan ödemeye hak kazanan gemi adamına, bu kamu kuruluşlarında geçirdiği hizmet sürelerinin toplamı üzerinden son kamu kuruluşu işverenince kıdem tazminatı ödenir.

“Yukarıda belirtilen kamu kuruluşlarında gemi adamının hizmet akdinin evvelce bu maddeye göre kıdem tazminatı ödenmesini gerektirmeyecek şekilde sona ermesi suretiyle geçen hizmet süreleri kıdem tazminatının hesabında dikkate alınmaz.

“Ancak, bu tazminatın T.C.Emekli Sandığına tabi olarak geçen hizmet süresine ait kısmı için ödenecek miktar, yaşlılık veya malullük aylığının başlangıç tarihinde T.C.Emekli Sandığı Kanununun yürürlükteki hükümlerine göre emeklilik ikramiyesi için öngörülen miktardan fazla olamaz.

“Bu maddede geçen kamu kuruluşları deyimi gene, katma ve özel bütçeli idareler ile 468 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinde sayılan kurumları kapsar.

“Aynı kıdem süresi için bir defadan fazla kıdem tazminatı veya ikramiye ödenmez.

“Kıdem tazminatının hesaplanması, son ücret üzerinden yapılır. Sefer, parça başına, akord, götürü veya yüzde usulü gibi ücretin sabit olmadığı hallerde son bir yıllık süre içinde ödenen ücretin o süre içinde çalışılan günlere bölünmesi suretiyle bulunacak ortalama ücret bu tazminatın hesabına esas tutulur.

“Ancak, son bir yıl içinde işçi ücretine zam yapıldığı takdirde, tazminata esas ücret, gemi adamının işten ayrılma tarihi ile zammın yapıldığı tarih arasında alınan ücretin aynı süre içinde çalışılan günlere bölünmesi suretiyle hesaplanır.

“16 ncı maddenin (D) bendinde sözü geçen tazminat ile bu maddede yer alan kıdem tazminatına esas olacak ücretin hesabında 29 uncu maddenin birinci fıkrasında yazılı ücrete ilaveten gemi adamına sağlanmış lan para ve para ile ölçülmesi mümkün akdi ve kanundan doğan menfaatler de gözönünde tutulur.

“Kıdem tazminatına esas olacak 30 günlük ücret tutarının beher yıl için nazara alınacak miktarı 1475 sayılı İş Kanununa göre tespit edilmiş olan günlük asgari ücretin 30 günlük tutarının yedibuçuk katından fazla olamaz.

“Gemi adamının ölümü halinde yukarıdaki hükümlere göre doğan tazminat tutarı, kanuni mirasçılarına ödenir.

“Bu maddede belirtilen kıdem tazminatı ile ilgili 30 günlük süre hizmet akitleri veya toplu iş sözleşmeleri ile gemi adamı lehine değiştirilebilir.

”Kıdem tazminatından doğan sorumluluğu işveren, özel şahıslara veya sigorta şirketlerine sigorta ettiremez.

“İşveren sorumluluğu altında ve sadece yaşlılık, emeklilik, malullük, ölüm ve toptan ödeme hallerine mahsus olmak kaydiyle Devlet veya kanunla kurulu kurumlarda veya % 50 hisseden fazlası Devlete ait bir bankada veya bir kurumda işveren tarafından kıdem tazminatı ile ilgili bir fon tesis edilir.

“Fon tesisi ile ilgili hususlar kanunla düzenlenir.”

Deniz İş Kanununun kıdem tazminatına ilişkin 20. maddesi, 17.10.1980 gün ve 2319 sayılı Kanunla yeniden değiştirildi. Bu konudaki değişiklik Resmi Gazete’nin 23.10.1980 günlü sayısında yayımlandı ve yürürlüğe girdi.

Kıdem tazminatına ilişkin düzenleme aşağıdaki kanunlarla tekrar değiştirildi:

5.5.1981 gün ve 2457 sayılı Kanun (Resmi Gazete, 8 Mayıs 1981)

10.12.1982 gün ve 2762 sayılı Kanun (Resmi Gazete, 11.12.1982)

854 SAYILI DENİZ İŞ KANUNUNDA GEMİADAMLARININ İŞ GÜVENCESİNE İLİŞKİN GÜNÜMÜZDE GEÇERLİ OLAN DÜZENLEMELER

“Madde 7 – Hizmet akti belirli bir süre veya sefer için yahut süresiz olarak yapılabilir.

“I – Belirli bir süre için yapılmış hizmet akti bu sürenin bitiminde sona erer. Hizmet akti gemi seyir halinde iken sona ererse akit, geminin ilk limana varmasına ve güvenlik altına alınmasına kadar devam eder.

“II – Belirli sefer için yapılmış hizmet akti, akitte yazılı seferin sonunda geminin vardığı limanda yükünü boşaltmasıyla sona erer.

“Madde 10 – Süresi belirli olmıyan hizmet akitlerinde deneme süresi en çok bir aydır.

“Bu süre içinde taraflar hizmet aktini bildirimsiz ve tazminatsız bozabilirler. Ancak gemiadamının çalıştığı günler için ücret hakkı saklıdır.

“Önelsiz fesih ve infisah:

“Madde 14 – Süresi belirli olan veya olmıyan yahut da sefer üzerine yapılan hizmet akti:

“I – İşveren veya işveren vekili tarafından:

“a) Gemiadamının herhangi bir limanda geminin hareketinden önce gemiye dönerek hizmete girmemesi veya gemiye hiç dönmemesi,

“b) Gemiadamının gemide hizmet görmesinin tutukluluk, hapis veya gemide çalışmaktan menolunması gibi sebeplerle imkansız bir hal alması,

“c) Gemiadamının işveren veya işveren vekiline karşı, kanuna, hizmet akitlerine sair iş ve çalışma şartlarına aykırı hareket etmesi,

“ç) Gemiadamının işveren veya işveren vekiline karşı denizcilik kural ve teamüllerine veya ahlak ve adaba aykırı hareket etmesi,

“II – Gemiadamı tarafından:

“a) Ücretin kanun hükümleri veya hizmet akti gereğince ödenmemesi,

“b) İşveren veya işveren vekilinin gemiadamına karşı, kanuna, hizmet akitlerine veya sair iş şartlarına aykırı hareket etmesi,

“c) İşveren veya işveren vekilinin gemiadamına karşı denizcilik kural ve teamüllerine veya ahlak ve adaba aykırı hareket etmesi,

“III – İşveren, işveren vekili veya gemiadamı tarafından:

“a) Geminin herhangi bir sebeple 30 günden fazla bir süre seferden kaldırılması,

“b) Gemiadamının herhangi bir sebeple sürekli olarak gemide çalışmasına engel bir hastalığa yakalanması veya engelli hâle gelmesi, (1)

Hallerinde feshedilebilir.

“IV – Geminin kayba uğraması, terk edilmesi veya harp ganimeti ilan edilmesi veyahut Türk Bayrağından ayrılması hallerinde ise hizmet akti kendiliğinden bozulur.

“Madde 16 – A) Süresi belirsiz hizmet akti, 14 üncü maddede yazılı durumlar dışında gemiadamının işe alınmasından itibaren altı ay geçmedikçe bozulamaz.

“B) Süresi belirsiz hizmet akitlerinin çözülmesinden önce durumun diğer tarafa bildirilmesi gerekir.

Hizmet akti:

“a) İşi altı ay sürmüş olan gemiadamı için, bildirimin diğer tarafa yapılmasından başlıyarak iki hafta sonra,

“b) İşi altı aydan birbuçuk yıla kadar sürmüş olan gemiadamı için, bildirimin diğer tarafa yapılmasından başlıyarak dört hafta sonra,

“c) İşi birbuçuk yıldan üç yıla kadar sürmüş olan gemiadamı için bildirimin diğer tarafa yapılmasından başlıyarak altı hafta sonra,

“ç) İşi üç yıldan fazla sürmüş olan gemiadamı için, bildirimin diğer tarafa yapılmasından başlıyarak sekiz hafta sonra,

Bozulmuş olur.

“C) Öneller asgari olup toplu iş sözleşmesiyle veya hizmet akti ile artırılabilir.

“D) Bildirme şartına uymıyan taraf, yukarıda yazılı önellere uygun ücret tutarında tazminat ödemek zorundadır.

“Gemiadamının sendikaya üye olması, şikayete başvurması gibi sebeplerle işinden çıkarılması hallerinde ve genel olarak hizmet aktini bozma hakkının kötüye kullanıldığını gösteren diğer durumlarda “B” bendinde yazılı önellere ait ücretlerin üç katı tutarı tazminat olarak ödenir.

Tarafların ayrıca tazminat isteme hakkı saklıdır.

“Madde 20 –

“Bu Kanuna tabi gemi adamlarının hizmet akitlerinin:

“1. İşveren tarafından bu Kanunun 14 üncü maddesinin 1 inci bendinde gösterilen sebepler dışında,

“2. Gemi adamı tarafından bu Kanunun 14 üncü maddesinin II nci ve III üncü bentleri uyarınca,

“3. Muvazzaf askerlik hizmeti dolayısıyla,

“4. Bağlı bulundukları kanunla kurulu kurum veya sandıklardan yaşlılık, emeklilik veya malullük aylığı, yahut toptan ödeme almak amacıyla,

“Feshedilmesi veya gemi adamının ölümü veya 14 üncü maddenin 4 üncü bendi sebebiyle son bulması hallerinde gemi adamının işe başladığı tarihten itibaren hizmet akdinin devamı süresince her geçen tam yıl için işverence gemi adamına 30 günlük ücreti tutarında kıdem tazminatı ödenir. Bir yıldan artan süreler için de aynı oran üzerinden ödeme yapılır.

“Gemi adamlarının kıdemleri hizmet akdinin devam etmiş veya fasılalarla yeniden akdedilmiş olmasına bakılmaksızın aynı işverenin bir veya değişik gemilerinde ve hizmetinde çalıştıkları süreler gözönüne alınarak hesaplanır. Geminin devir veya intikali yahut herhangi bir suretle bir işverenden başka bir işverene geçmesi veya başka bir yere nakli halinde gemiadamının kıdemi, işyeri veya işyerlerindeki hizmet akitleri sürelerinin toplamı üzerinden hesaplanır. 12/7/1975 tarihinden itibaren geminin devri veya herhangi bir suretle el değiştirmesi halinde işlemiş kıdem tazminatlarından her iki işveren sorumludur. Ancak işyerini devreden işverenlerin bu sorumlulukları gemiadamını çalıştırdıkları sürelerle ve devir esnasındaki gemiadamının aldığı ücret seviyesiyle sınırlıdır.

“12/7/1975 tarihinden evvel işyeri devrolmuş veya herhangi bir suretle el değiştirmişse devir mukavelesinde aksine bir hüküm yoksa işlemiş kıdem tazminatlarından yeni işveren sorumludur. (1)

“Gemiadamının birinci bendin 4 üncü fıkrası hükmünden faydalanabilmesi için aylık veya toptan ödemeye hak kazanmış bulunduğunu ve kendisine aylık bağlanması veya toptan ödeme yapılması için yaşlılık sigortası bakımından bağlı bulunduğu kuruma veya sandığa müracaat etmiş olduğunu belgelemesi şarttır. Gemiadamının ölümü halinde bu şart aranmaz.

“T.C. Emekli Sandığı Kanunu ve Sosyal Sigortalar Kanununa veya yalnız Sosyal Sigortalar Kanununa tabi olarak sadece aynı ya da değişik kamu kuruluşlarında geçen hizmet sürelerinin birleştirilmesi suretiyle Sosyal Sigortalar Kanununa göre yaşlılık veya malullük aylığına ya da toptan ödemeye hak kazanan gemiadamına, bu kamu kuruluşlarında geçirdiği hizmet sürelerinin toplamı üzerinden son kamu kuruluşu işverenince kıdem tazminatı ödenir.

“Yukarıda belirtilen kamu kuruluşlarında gemiadamının hizmet akdinin evvelce bu maddeye göre kıdem tazminatı ödenmesini gerektirmiyecek şekilde sona ermesi suretiyle geçen hizmet süreleri kıdem tazminatının hesabında dikkate alınmaz.

“Ancak, bu tazminatın T.C. Emekli Sandığına tabi olarak geçen hizmet süresine ait kısmı için ödenecek miktar, yaşlılık veya malullük aylığının başlangıç tarihinde T.C. Emekli Sandığı Kanununun yürürlükteki hükümlerine göre emeklilik ikramiyesi için öngörülen miktardan fazla olamaz.

“Bu maddede geçen kamu kuruluşları deyimi genel, katma ve özel bütçeli idareler ile 468 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinde sayılan kurumları kapsar.

“Aynı kıdem süresi için bir defadan fazla kıdem tazminatı veya ikramiye ödenmez.

“Kıdem tazminatının hesaplanması, son ücret üzerinden yapılır. Sefer, parça başına akord, götürü veya yüzde usulü gibi ücretin sabit olmadığı hallerde son bir yıllık süre içinde ödenen ücretin o süre içinde çalışılan günlere bölünmesi suretiyle bulunacak ortalama ücret bu tazminatın hesabına esas tutulur.

“Ancak, son bir yıl içinde işçi ücretine zam yapıldığı takdirde tazminata esas ücret, gemi adamının işten ayrılma tarihi ile zammın yapıldığı tarih arasında alınan ücretin aynı süre içinde çalışılan günlere bölünmesi suretiyle hesaplanır.

“16 ncı maddenin (D) bendinde sözü geçen tazminat ile bu maddede yer alan kıdem tazminatına esas olacak ücretin hesabında 29 uncu maddenin birinci fıkrasında yazılı ücrete ilaveten gemiadamına sağlanmış olan para ve para ile ölçülmesi mümkün akdi ve kanundan doğan menfaatler de gözönünde tutulur.

“Bu maddede belirtilen kıdem tazminatı ile ilgili 30 günlük süre hizmet akitleri veya toplu iş sözleşmeleri ile gemiadamı lehine değiştirilebilir.

“Ancak, toplu sözleşmelerle ve hizmet akitleriyle belirlenen kıdem tazminatlarının yıllık miktarı, Devlet Memurları Kanununa tabi en yüksek Devlet memuruna 5434 sayılı T.C. Emekli Sandığı Kanunu hükümlerine göre bir hizmet yılı için ödenecek azami emeklilik ikramiyesini geçemez.

“Gemiadamının ölümü halinde yukarıdaki hükümlere göre doğan tazminat tutarı, kanuni mirasçılarına ödenir.

“Kıdem tazminatından doğan sorumluluğu işveren, özel şahıslara veya sigorta şirketlerine sigorta ettiremez.

“İşveren sorumluluğu altında ve sadece yaşlılık, emeklilik, malullük, ölüm ve toptan ödeme hallerine mahsus olmak kaydiyle Devlet veya kanunla kurulu kurumlarda veya % 50 hisseden fazlası Devlete ait bir bankada veya bir kurumda işveren tarafından kıdem tazminatı ile ilgili bir fon tesis edilir.

“Fon tesisi ile ilgili hususlar kanunla düzenlenir.”

GEMİADAMLARI VE KILAVUZ KAPTANLAR YÖNETMELİĞİ: DİSİPLİN KURULU VE İŞ GÜVENCESİ

10 Şubat 2018 günlü Resmi Gazete’de yayımlanan Gemiadamları ve Kılavuz Kaptanlar Yönetmeliğinde, disiplin kurulu ve iş sözleşmesinin sona ermesine ilişkin düzenlemeler de yer almaktadır. Bu bölümler aşağıda sunulmaktadır:

“Gemiadamları Disiplin Komisyonu

“Madde 64 – (1) İdare tarafından gemiadamı yeterlik belgesi, GMDSS Telsiz Operatör Yeterlik Belgesi veya uygunluk onay belgesi verilmiş gemiadamlarının Türk veya yabancı bayraklı gemilerdeki hizmetleri sırasında herhangi bir şekilde tespit veya rapor edilen mesleki yetersizlikleri, disiplinsizlikleri, denizcilik örf ve adetlerine, teamüllere, denizcilik terbiyesine ve çalışma disiplinine uygun olmayan davranışları ile görevi ihmalleri veya kasıtlı kötü davranışları, Gemiadamları Disiplin Komisyonunca incelenir.

“(2) Gemiadamları Disiplin Komisyonu; İdareyi temsilen Genel Müdür, ilgili genel müdür yardımcısı ve daire başkanı olmak üzere üç kişi, denizcilikle ilgili meslek kuruluşlarını temsilen denizcilikle ilgili 4 yıllık fakülte mezunu uzakyol kaptanı ve uzakyol başmühendisi yeterliğine sahip olmak üzere iki kişi, işçi sendikalarını temsilen bir kişi, işveren sendikalarını temsilen bir kişi olmak üzere toplam 7 kişiden oluşur.

“(3) Gemiadamları Disiplin Komisyonunun başkanlığını Genel Müdür yürütür. İdare, komisyon teşkili için, ikinci fıkrada belirtilen denizcilikle ilgili meslek kuruluşları, işçi sendikaları ve işveren sendikalarından biri asil ve biri yedek üye olmak üzere isim listesi gönderilmesini talep eder. Bu kurum ve kuruluşlar tarafından bildirilen isimler komisyon üyesi olarak belirlenir. Komisyon üyeleri iki yıl için seçilir ve süresi bitenler yeniden seçilebilir.

“(4) Gemiadamları Disiplin Komisyonu, İdare tarafından gerekli görülen durumlar haricinde, başvuru sayısının en az beş olması halinde ayda en çok bir defa, disiplin hususlarını değerlendirmek üzere de yılda en az bir defa ayrıca toplanır. Komisyonun sekretaryası İdare tarafından yürütülür.

“(5) Gemiadamlarının mevzuata, denizcilik örf ve adetlerine, teamüllerine, denizcilik terbiyesine ve çalışma disiplinine uygun olmayan davranışları ile görevi ihmalleri veya kasıtlı kötü davranışları; gemi işleticisi, gemi donatanı veya liman başkanı tarafından doğrudan İdareye bildirilir veya İdare tarafından doğrudan tespit edilebilir. Birinci fıkrada belirtilen hususlarda yapılan tespitler, raporlar, tutanaklar, bilgi ve belgeler ilgililerince Gemiadamları Disiplin Komisyonunda görüşülmek üzere İdareye sunulur. Ayrıca yurtdışında yabancı denizcilik idareleri tarafından yapılan denetim ve kontrollerde ortaya çıkan gemiadamı yetersizlikleri, kusur ve kabahatleri ile müeyyide gerektiren benzer durumlar da bu Komisyon tarafından değerlendirilir.

“(6) İdare, gelen bildirimlerin görüşülmesi ve değerlendirilmesi için, dördüncü fıkrada belirtilen süreler dâhilinde Gemiadamları Disiplin Komisyonu üyelerini toplantıya çağırır.

“(7) Gemiadamları Disiplin Komisyonu tarafından, bu madde kapsamında İdareye yapılan bildirimlere muhatap gemiadamının savunması talep edilir. Gemiadamının savunması ile diğer bilgi ve belgeler, Gemiadamları Disiplin Komisyonunca değerlendirilir. Yapılan değerlendirmenin sonucuna göre Komisyon 65 inci maddede belirtilen idari yaptırımlardan hangisinin uygulanacağına dair raporunu İdareye sunar. İdare tarafından söz konusu raporda yer alan kararlar uygulanır.

(“8) Hakkında kesinleşmiş mahkeme kararı olan gemiadamlarının durumu; Gemiadamları Disiplin Komisyonu raporu beklenmeden İdare tarafından 65 inci maddeye göre değerlendirilir.

“(9) İdare, gelen talebin muhteviyatına göre gerekli gördüğü hallerde, Komisyon raporunu beklemeksizin tedbir amaçlı olarak 65 inci maddede belirtilen şekilde yeterlik belgesinin askıya alınması işlemini uygulayabilir.

“Gemiadamlarına ilişkin idari tedbirler

“Madde 65 – (1) Gemiadamlarının mevzuata, denizcilik örf ve adetlerine, teamüllerine, denizcilik terbiyesine ve çalışma disiplinine uygun olmayan davranışları ile görevi ihmalleri veya kasıtlı kötü davranışları ve gemilerin yola elverişlilik bakımından donatılmaları ile ilgili gerekleri yerine getirmeyen gemiadamları hakkındaki idari tedbirler aşağıdaki hususlar doğrultusunda Gemiadamları Disiplin Komisyonu tarafından belirlenmiş usul ve esaslar çerçevesinde uygulanır:

“a) Gemiadamları Disiplin Komisyonu; gemiadamlarının denizcilik örf ve adetlerine, teamüllere, denizcilik terbiyesine, çalışma disiplinine uygun olmayan davranışları ile görevi ihmalleri veya kasıtlı kötü davranışları halinde kusurun ağırlık derecesi ile ihmal veya kasıt unsurlarının varlığına göre ihtar veya yeterlik belgesini altı aya kadar askıya alma müeyyidelerinden birine karar verir.

“b) Gemiadamları Disiplin Komisyonu; gemiadamının sadakat ve özen yükümlülüğüne aykırı davranışları ile mesleki yetersizliğine ilişkin durumlarda kusurun ağırlık derecesi ile ihmal veya kasıt unsurlarının varlığına göre ihtar, yeterlik belgelerinin altı aya kadar askıya alınması, bir alt yeterliğe indirilmesi, belirli konularda yeniden eğitime tabi tutulması müeyyidelerinden bir veya birkaçına karar verir.

“c) Gemiadamları Disiplin Komisyonu; denizde can ve mal emniyetinin sağlanmasına yönelik geminin sevkine ve teknik idaresine ilişkin kusurlar halinde kusurun ağırlık derecesi ile ihmal veya kasıt unsurlarının varlığına göre ihtar, yeterlik belgelerinin altı aya kadar askıya alınması, yeterlik belgelerinin bir alt yeterliğe indirilmesi, belirli konularda yeniden eğitime tabi tutulması, yeterlik belgesinin iptali veya ilgilinin denizde çalışmaktan men edilmesi gibi müeyyidelerinden bir veya birkaçına karar verir.

“ç) Bu Yönetmelikte geçen her türlü gemiadamı yeterlik belgesi, uzmanlık belgesi, belge kanıtı, gemiadamı cüzdanı, uygunluk onay belgesi ve eğitim belgelerini sahtecilik yoluyla elde ettiği anlaşılan Türk veya yabancı uyruklu gemiadamlarının bu belgeleri iptal edilir. Bu belgelerin yurt dışından temin edilmesi halinde belgelere el konulur ve ilgili idaresine bildirimde bulunulur. Sahte belge taşıyan gemiadamı, İdare tarafından ilgili adli ve idari makamlara bildirilir. Sahtecilik ile ilgili suçtan aklanıncaya kadar İdare tarafından yapılması gereken gemiadamı işlemleri yapılmaz.

“d) Liman devleti kontrollerinde başka bir denizcilik idaresince belgelendirilmiş gemiadamının mesleki yetersizliğinin Türk limanlarında tespit edilmesi halinde, böyle bir gemiadamının sefere devam etmesine izin verilmez ve ilgili denizcilik idaresine ihbarda bulunulur.

“e) Belgesi askıya alınmış olmasına rağmen gemide görev aldığı tespit edilen gemiadamının belgesi iptal edilir ve yirmi dört ay boyunca bu Yönetmelik kapsamında hiçbir belge düzenlenmez. Ayrıca, hakkında cezai işlem yapılması için adli makamlara suç duyurusunda bulunulur.

“f) İdare, sağlık durumlarından kuşku duyulan ya da hasta oldukları bildirilen gemiadamlarına, sağlık durumlarının denizde çalışmalarına engel olup olmadığının belirlenmesi amacıyla sağlık yoklaması yaptırabilir.

“g) Yönetmelikte geçen her türlü gemiadamı yeterlik belgesi, uzmanlık belgesi, belge kanıtı ve gemiadamı cüzdanına sahip olmak için gerekli deniz hizmet belgesi, eğitim belgesi, sağlık belgesi, adli sicil raporu gibi bilgi ve belgeleri;

“1) İdareyi aldatacak şekilde değiştiren, sahte olarak üreten,

“2) Sahte bilgi ve belgeleri bu özelliğini bilerek ve kasıtlı olarak İdareye gönderen veya beyan eden,

kişilerin, bu yolla sahip olduğu tüm gemiadamı belgeleri iptal edilir. Bu şekilde iptal edilen gemiadamı belgelerinden önce sahip olduğu gemiadamı belgeleri ile ilgili olarak, bu madde kapsamında işlem yapılması için Gemiadamları Disiplin Komisyonuna sevk edilir. Bu gemiadamları gerekli yasal işlemlerin yapılması için adli makamlara bildirilir. Sahtecilik ile ilgili suçtan aklanıncaya kadar İdare tarafından, iptal edilen gemiadamı yeterliğine ilişkin yapılması gereken gemiadamı işlemleri yapılmaz.

“(2) Gemiadamı Disiplin Komisyonu, gemiadamına uygulanacak idari yaptırımlarla ilgili değerlendirmeyi yaparken aşağıdaki usul ve esasları gözönüne alır:

“a) Gemiadamına ihtar cezası verilecek haller:

“1) Atandığı gemiye kendisine verilen süreden sonra geç katılmak,

“2) Seyir veya liman vardiyasına süreklilik arz edecek şekilde geç kalmak,

“3) Diğer gemi personelini rahatsız edecek şekilde tavır ve davranışlarda bulunmak,

“4) Gemide görev yaparken limanlarda kendisine verilen izin sürelerini geçirerek gemiye geç katılmak,

“5) Gemideki diğer personelin çalışmasına uygunsuz şekilde müdahale etmek,

“6) Kaptan veya yetkili kişinin izni olmaksızın gemiye, gemi personeli harici bir kişiyi getirmek,

“7) Gemideki yolcu, müşteri veya tedarikçilerden herhangi bir komisyon veya maddi fayda sağlamak üzere talepte bulunmak,

“8) Liman geçiş kartları veya kimlik kartını kasıtlı olarak kötüye kullanmak,

“9) Taşıdığı yük nedeniyle yangın veya patlama riski olan ve gemi kaptanı veya denizcilik işletmesi tarafından gemiadamlarına özel olarak yasak konulmuş geminin tamamında veya belirli bölümlerinde; sigara içmek, açık ateş yakmak veya çakmak kullanmak, Gemi Kaptanı tarafından onaylanmamış aydınlatma kaynağı kullanmak,

“10) Amirleri tarafından verilen görevleri ihmal etmek,

“11) Geminin diğer personeline ciddi zarar verecek veya geminin seferini engelleyecek ölçüde olmayan benzeri ihlallerde bulunmak,

“12) Gemiye bayrak devleti veya liman devleti kontrolü yapmak için gelen denetim görevlilerine, uygun olmayan davranışlarda bulunmak, denetim sırasında bu görevlilere ve diğer gemi personeline gereken teknik desteği sağlamamak,

“13) Seyir veya liman vardiyasında yapmakla yükümlü olduğu periyodik kontrol ve işleri aksatmak,

“14) Gemide yapılan talimlere ve acil durum tatbikatlarına katılmamak, gereken önemi vermemek.

“b) Gemiadamına yeterlik belgesinin askıya alınması cezası verilecek haller:

“1) Başka bir personele kasten şiddet uygulamak,

“2) Amirleri tarafından verilen emre kasten uymamak,

“3) Amirleri tarafından verilen görevi kasıtlı olarak ihmal etmek,

“4) Geminin, gemi personelini, geminin yükünü veya deniz çevresini tehlikeye atan davranışlarda bulunmak,

“5) Kabul edilebilir sebepler haricinde; amiri tarafından göreve çağrıldığında göreve hazır bulunmamak, görevde olması gereken yerde bulunmamak, görev başında uyumak,

“6) Alkol veya uyuşturucu etkisiyle görevini uygun şekilde yapmamak veya göreve gelmemek,

“7) Gemideki sosyal refahı etkileyecek şekilde diğer personele taciz, sindirme ve baskı uygulamak,

“8) Gemi kaptanı veya yetkili başka bir kişinin izni ve rızası olmadan gemide bir saldırı amaçlı silah bulundurmak,

“9) Gemiye kaçak olarak binilmesine yardım etmek,

“10) Gemiye bayrak devleti veya liman devleti kontrolü yapmak için gelen denetim görevlilerine kasten yardımcı olmamak, gemide kontrol edilen cihaz veya ekipman çalışır durumda olmasına rağmen denetim görevlisinin istediği şekilde çalıştıramamak veya kullanamamak,

“11) Gemi Kaptanı tarafından, Sözleşmede uygun yeterlik belgesine sahip gemiadamları tarafından yapılması özellikle belirtilen herhangi bir görev veya hizmetin, ilgili belgeye sahip olmayan bir gemiadamınca yapılmasına izin verilmesi.

“c) Gemiadamına yeterlik belgesinin bir alt yeterliğe indirilmesi cezası verilecek haller:

“1) Geçerli bir nedeni olmaksızın gemiye katılmayı veya sefere çıkmayı reddetmesi ya da geminin sefere hazırlanması ve sefere çıkmadan önceki herhangi bir 24 saatlik bölümünde gemide bulunmaması veya yeterli bir sebebi olmaksızın gemide olmaması veya görevini terk etmesi,

“2) Gemiadamı sözleşmesi tamamlanmadan geminin limandan ayrılmasından sonra haksız olarak işi bırakması,

“3) Gemide yapması gereken görevi veya amirleri tarafından verilen görevleri mesleki yetersizlik nedeniyle yerine getirememesi.

“ç) Gemiadamına yeterlik belgesinin iptali veya ilgilinin denizde çalışmaktan men edilmesi cezası verilecek haller:

“1) Diğer gemiadamlarından biri veya birkaçını organize ederek emre itaatsizlik, görevi ihmal etmek veya geminin seyrüseferine engel olmak,

“2) Kaçakçılık yaptığının mahkeme kararı ile tespiti,

“3) Gemide bulunan personele yönelik istenmeyen uygunsuz cinsel içerikli söylemler gibi sözel veya fiziksel davranışlarda bulunmak,

“4) Kasten ve makul sebep olmaksızın gemiye hasar vermek, gemideki herhangi bir mala zarar vermek veya gemideki herhangi bir malı denize atmak,

“5) Geçerli bir mazereti olmaksızın gemiyi terk etmek,

“6) Gemiadamının herhangi bir kursa gitmeden, kendisini kursa gitmiş gibi göstererek ilgili gemiadamı belgelerini aldığının tespit edilmesi.

“(3) İkinci fıkrada belirtilen durumlarda gemiadamının hangi eğitimleri tekrar alması gerektiğine dosya bazında konusuna göre Gemiadamları Disiplin Komisyonunca karar verilir.

“(4) Bir alt yeterliğe indirilen gemiadamı, eski yeterliğine yükselmek için bu Yönetmelikte belirtilen ilgili yeterliğe yükselmek için gerek deniz hizmeti, eğitim ve sınav gibi hususları tekrar yerine getirmek zorundadır.

“(5) Gemiadamları Disiplin Komisyonu, sahtecilik nedeni ile yeterliği iptal edilen gemiadamı hakkında iptal tarihinden itibaren 4 yıl, bu maddede belirtilen diğer sebeplerle yeterliği iptal edilen gemiadamı hakkında iptal tarihinden itibaren 2 yıl geçmesi koşuluyla gemiadamının sınava yeniden katılması yönünde karar verebilir. Söz konusu sınavı başarı ile tamamlayan gemiadamına, o yeterliğin en alt kademesinde yer alan yeterlik belgesi verilir.

“(6) Gemiadamları hakkında yeterlik belgesinin askıya alınması kararı verildiği durumlarda, bu karar tarihinden itibaren otuz altı ay içerisinde, bu kusurların her birinin tekrarında askıya alınma süresi iki kat artırımlı olarak uygulanır. İhtar cezası gerektiren kusurlar hariç, ilk ihlale ilişkin idari tedbir karar tarihinden itibaren otuz altı ay içerisinde hakkında üçüncü kez idari tedbir kararı alınanların İdare tarafından verilen bütün gemiadamı yeterlik belgeleri ve gemiadamı uzmanlık belgeleri iptal edilir.

“(7) İhtar cezası verilen gemiadamlarının, karar tarihinden itibaren on iki ay içerisinde ikinci kere ihtar cezası almaları durumunda yeterlik belgeleri altı ay süre ile askıya alınır.

“(8) Türk bayraklı gemilerin yabancı ülkelerde tabi olduğu liman devleti kontrollerinde eksikliklerinin bulunması veya bu eksiklikleri nedeniyle tutulması durumunda; geminin kaptanı, başmühendis/başmakinisti veya ilgili diğer personeli hakkında ihlal veya kusurun ağırlık derecesine göre bu maddenin ilgili hükümleri uygulanır.

“(9) Gemiadamları Disiplin Komisyonunun çalışması, işleyişi, şikâyet ve bildirimlere ilişkin usul ve esaslar, Bakanlık tarafından belirlenir.”