Geçtiğimiz yıl Türkiye’de her 1000 kişiden 32’si yer değiştirdi. Az buz şey değil aslında. Böyle bir mobilitenin yarısını bile mesela Avrupa’da göremezsiniz. İş, aş derdi ya da başka beklentilerle o ilden bu ile göçen bir toplumuz hâlâ…

Adrese Dayalı Nüfus Sayımı’nın verilerine göre, 2011 yılında 1 milyon çoğalarak 74.7 milyona ulaşan Türkiye nüfusunda 2.4 milyon kişi yine adres değiştirdi. Son 3 yıldır bir yerden bir yere ikametini taşıyanların sayısı yaklaşık böyle. Her il göç alır göç verir ve önemli olan ikisinin farkı, yani net göçtür. Türkiye’nin 81 ilinden 23’ü net göç alırken 58’i net göç veriyor. Net göç alıcıların nüfusu, göçten dolayı 292 bin dolayında kalabalıklaşmış. Net göçlerden İstanbul yüzde 41 pay alarak başı çekiyor. İkinci sırada yüzde 19 ile Ankara ve üçüncü sırada da yüzde 9 payla Antalya var. Sanayi illeri Bursa, Tekirdağ, Kocaeli, yüzde 4.5 ila yüzde 5.5 pay alırlarken İzmir’in payı yüzde 3’te kalıyor. Gaziantep, Eskişehir ve Muğla diğer net göç çeken iller.

Net göç veren illerin başını ise depremin de etkisiyle Van çekti. Van’dan ikamet adreslerini alanların sayısı 2011’de 50 bine yaklaştı. Net göç veren illerin 292 bin net göçünün yüzde 17’si demek bu. Van’dan henüz ikametini taşımayanların ama ili terk edenlerin sayısının daha yüksek olduğu tahmin edilebilir. Net göç vermede Van’ı izleyenler, 11 ila 13 bin net göçleri ile Trabzon, Adana, Yozgat ve Ordu oldu. İkinci kademe net göç veren iller ise Diyarbakır, Adıyaman, Ağrı, K.Maraş, Samsun, Zonguldak, Hatay, Çorum ve Sivas oluşturdu. Net göç veren illerin belli bir bölge yerine, değişik Anadolu illerinden oluşması dikkat çekici.

Türkiye’nin yıllık nüfus artışı 2011’de yüzde 1.4 oldu. Ancak bazı illerde nüfus artışının doğurganlık ve göç alıp vermenin etkisiyle farklı olduğu malum. Örneğin, 2011’de Tunceli nüfusu yüzde 11’e yakın, Hakkâri’ninki yüzde 9’a, Şırnak’ınki yüzde 7’ye yakın arttı. İstanbul’un nüfus artışı ise yüzde 3’e yaklaştı.

İllerin nüfus artışının ne kadarının aldıkları göç ile ne kadarının doğumlarla ilgili olduğu ayrıca incelenmeli. Örneğin 2011’de gerçekleşen 1 milyon nüfus artışının yüzde 75’e yakını ilk 10 ilde gerçekleşti. 292 milyon net göçün de yüzde 92’si bu 10 ile ait. Bu illerde nüfus artışlarında net göçlerin payının yüzde 36’nın üstünde olduğu görülüyor. İstanbul’un 2011’de gerçekleşen 370 bine yakın nüfus artışının üçte biri, aldığı net göçlerden kaynaklanmış. Ankara’nın 120 bine yaklaşan nüfus artışının da yüzde 45’i net göçlerle ilgili. Nüfus artış hızı yüzde 0.4’e kadar düşen İzmir’de ise net göç yüzde 55’e yakın yer tutmuş görünüyor.

Nüfusu hızlı artan bazı illerin ise net göç verdikleri, ancak yüksek doğurganlıkla göçü telafi ettikleri gibi, nüfuslarını arttırarak büyüdükleri dikkat çekiyor. Hatırlatalım; doğurganlık hızları illere ve bölgelere göre farklıdır. Toplam doğurganlık hızı 2000’li yıllarda 2.5 çocuk. Bu ülke ortalaması değer, illere göre 1.7 (Edirne) ile 7 (Şırnak) arasında değişir. Örneğin Güneydoğu ve Doğu Anadolu bölgelerinde yüksek (kadın başına 4.3 ve 3.7 çocuk) Marmara ve Ege bölgelerinde düşüktür (kadın başına 2 çocuktan az). Özellikle Kürt nüfusun yoğunlukla yaşadığı Güneydoğu illeri ile yine Kürt nüfusun ağırlıkla göç ettikleri bazı Akdeniz illerinde yüksek doğurganlıkla ilgili bir nüfus artışı dikkat çekici. Örneğin 2011’de 6 bine yakın net göç veren Şanlıurfa, yeni doğumlarla göçünü telafi ettiği gibi, nüfusunu 53 bine yakın arttırarak 1.7 milyonun üstüne çıkarmış. Sanayi ve ticaret potansiyeli ile 7 bin net göç alan Gaziantep’in 2011’de yine 53 bine ulaşan nüfus artışında esas etken yüksek doğum oranları. Kürt nüfusun başat olduğu Diyarbakır, 10 bin net göç kaybını doğumlarla telafi ederek 2011’i 42 bin nüfus artışıyla kapatmış ve nüfusunu 1 milyon 570 bine çıkarmış.

Doğumla nüfusu artan diğer Güneydoğu illeri arasında Şırnak, Hakkâri ve Mardin sayılabilir.

Kürtlerin ağırlıkla göç ettikleri Adana ve Mersin’de de doğumdan kaynaklanan nüfus artışları dikkat çekiyor. 2011’da Adana 12 bine yakın, Mersin 3 binin üstünde net göç verirlerken doğumlarla kayıplarını telafi etmişler ve Adana nüfusu 24 bine yakın, Mersin nüfusu 20 binin üstünde artmış görünüyor.

MUSTAFA SÖNMEZ – CUMHURİYET