Türkiye’de çalışma yaşamında en önemli sorunlardan biri, işyerlerinde taşeron aracılığıyla işçi istihdamıdır.

TEKGIDA-İŞ SENDİKA AKADEMİSİ

4857 sayılı İş Kanunu’nun 2. maddesinde aşağıdaki düzenleme yer almaktadır:

“Bir işverenden, işyerinde yürüttüğü mal veya hizmet üretimine ilişkin yardımcı işlerinde veya asıl işin bir bölümünde işletmenin ve işin gereği ile teknolojik nedenlerle uzmanlık gerektiren işlerde iş alan ve bu iş için görevlendirdiği işçilerini sadece bu işyerinde aldığı işte çalıştıran diğer işveren ile iş aldığı işveren arasında kurulan ilişkiye asıl işveren-alt işveren ilişkisi denir. Bu ilişkide asıl işveren, alt işverenin işçilerine karşı o işyeri ile ilgili olarak bu Kanundan, iş sözleşmesinden veya alt işverenin taraf olduğu toplu iş sözleşmesinden doğan yükümlülüklerinden alt işveren ile birlikte sorumludur.

“Asıl işverenin işçilerinin alt işveren tarafından işe alınarak çalıştırılmaya devam ettirilmesi suretiyle hakları kısıtlanamaz veya daha önce o işyerinde çalıştırılan kimse ile alt işveren ilişkisi kurulamaz. Aksi halde ve genel olarak asıl işveren alt işveren ilişkisinin muvazaalı işleme dayandığı kabul edilerek alt işverenin işçileri başlangıçtan itibaren asıl işverenin işçisi sayılarak işlem görürler. İşletmenin ve işin gereği ile teknolojik nedenlerle uzmanlık gerektiren işler dışında asıl iş bölünerek alt işverenlere verilemez.”

Birçok işyerinde İş Kanunu’nun bu maddesi ihlal edilerek, “teknolojik nedenlerle uzmanlık gerektiren işler” kapsamında değerlendirilmeyecek işler alt işveren eliyle yaptırılmaktadır.

Bazı toplu iş sözleşmelerinde taşeron uygulamasına karşı açık kısıtlayıcı düzenlemeler vardır. Kamu kesimi toplu iş sözleşmelerinde ise, 94 sayılı ILO Sözleşmesi ile bağlantılı 88/13168 sayılı Bakanlar Kurulu kararına gönderme yapılmasına karşın, sendikalar bu konuda önemli girişimlerde bulunmamışlardır.

Son yıllarda önem kazanan diğer bir konu da, emekli olup çalışmaya devam etmek isteyen işçilerin durumudur.

Bu raporda, toplu iş sözleşmelerinin bazılarında taşeronlaşmaya karşı önlemler ve emeklilerin çalıştırılması konularındaki hükümler ele alınmaktadır.

Tekgıda-İş Sendika Akademisi’nin günümüzdeki toplu iş sözleşmelerinde çeşitli düzenlemelere ilişkin raporlarında sendikanın ve işyerinin adı belirtilmemektedir. Bunun amacı, bazen işçi aleyhinde olan düzenlemeler söz konusu olduğunda, sendikanın adının belirtilmesinin yaratabileceği sakıncalardır. Her toplu iş sözleşmesine ilişkin kodda işyerinin özel sektör (Ö) veya kamu sektörü (K) olduğu ve toplu iş sözleşmesinin yürürlükte bulunduğu yıllar belirtilmektedir.

(V-03,Ö,2013-2015)

İşverenler, işyerinde müteahhit çalıştıramaz, işini müteahhide devredemez. Aksi takdirde bu Toplu İş Sözleşmesi müteahhidin işyerinde de uygulanır.

(V-29,Ö,2010-2013)

Bu sözleşmenin uygulama alanına giren bölümlerde, ne isim altında olursa olsun, işler taşeron veya yardımcı bir firmaya yaptırılamaz. Bu durumlarda çalışan işçilere, işbu sözleşme hükümleri, … aynen uygulanır.

(V-18,K,2009-2011)

İşveren; 3. şahıslara veya firmalara re ’sen veya ihale ve benzeri şartlarla yaptıracağı işlerde, 88/13168 sayılı Bakanlar Kurulu Kararının uygulanması ve denetlenmesi konularında gerekli çaba ve çalışmalara yönelmeyi kabul eder. İşveren, ayrıca 4857 sayılı İş Kanunu’nun 36. maddesi hükümleri çerçevesinde, yukarıdaki fıkrada yazılı olan işleri alan müteahhit veya taşeronların, çalıştırdıkları işçilere ödeyecekleri ücretlerin ödenip ödenmediğini denetler ve ödenmesi konusunda yasanın öngördüğü tedbirleri alır.

(V-31,Ö,2013-2015)

İşyerlerinde, konkasör (işletme içindeki konkasör dahil, işletme dışındaki konkasör hariç) girişinden çimento değirmeni çıkışına, paketleme girişine kadar geçen süreçte üretimle doğrudan ilgili olan asıl işlerin bir bölümünde işletmenin ve işin gereği ile teknolojik nedenlerle uzmanlık gerektiren işlerde alt işveren eliyle işleri gördürebilirler.

(VI-059,Ö,2018-2019)

İşyerinde mevcut asıl iş niteliğinde olup da alt işverene yaptırılan iş veya hizmetler olması halinde işbu sözleşmenin yürürlük tarihinden itibaren bir sene içerisinde asıl işe ait olan iş ve işlemlerde çalışan tüm alt işveren işçileri asıl işverenin kadrosuna kademeli şekilde dahil edilecektir. Asıl işi yapan alt işveren kadrosuna ait son işçi kadroya alındıktan sonra asıl işe ait hiçbir iş veya işlem alt işveren işçisine yaptırılamaz. Asıl iş ile ilgili alt işverenle hizmet sözleşmesi yapılamaz.

(VI-060,Ö,2017-2018)

İşyerinde asıl üretim hattında alt işveren işçisi (taşeron) çalıştırılamaz. Hiçbir koşulda müteahhit işçi sayısı toplam fabrika çalışan sayısının % 30’unu geçemez. Sendikalı işçinin yaptığı işlerde kesinlikle müteahhit işçi çalıştırılamaz.

(VI-064,Ö,2016-2018)

İşyerinde taşeron / alt işveren tarafından istihdam edilen işçilerin çalıştırılamayacağı yerler: (1) İmalat bölümünde bayan arabacılara balya verilme işinde, (2) Tonga bölümünde çıkan balyaların kafese veya paletlere konma işinde, (3) Atarmada tütün bakımı işinde, (4) Preslerde balya boşlarının alınma işinde, (5) Kantar ve balerizma işlerinde, (6) Forklift ve transpaletlerde operatörlük işinde, (7) Depo bölümünde harman ayırma işinde, (8) Gayrimamur vizitelerinde taşeron kullanılamaz.

(VI-067,Ö,2017-2019)

İşverenler, işyerinde müteahhit çalıştıramaz, işini müteahhide devredemez. Aksi takdirde bu Toplu İş Sözleşmesi müteahhidin işyerinde de uygulanır.

(VI-082,K,2009-2011) (VI-089,K,2013-2014) 

İşveren; 3. şahıslara veya firmalara re ‘sen veya ihale ve benzeri şartlarla yaptıracağı işlerde, 88/13168 sayılı Bakanlar Kurulu Kararının uygulanması ve denetlenmesi konularında gerekli çaba ve çalışmalara yönelmeyi kabul eder. İşveren, ayrıca 4857 sayılı İş Kanunu’nun 36. maddesi hükümleri çerçevesinde, yukarıdaki fıkrada yazılı olan işleri alan müteahhit veya taşeronların, çalıştırdıkları işçilere ödeyecekleri ücretlerin ödenip ödenmediğini denetler ve ödenmesi konusunda yasanın öngördüğü tedbirleri alır.

(VI-093,Ö,2016-2019)

Bu sözleşmenin uygulama alanına giren bölümlerde, ne isim altında olursa olsun, işler taşeron veya yardımcı bir firmaya yaptırılamaz. Bu durumlarda çalışan işçilere, işbu sözleşme hükümleri, aynen uygulanır.

(VI-083,Ö,2016-2019)

İşletmelerin asıl üretim departmanlarında 4857 sayılı İş Kanunu’nun cevaz verdiği haller hariç, taşeron sözleşmesi yapılamaz. Ancak, taşıma, yemek, güvenlik, bahçıvanlık gibi üretime yardımcı işlerde taşeron sözleşmesi yapılabilir.

(VI-095,Ö,2013-2015)

İşyerlerinde, konkasör (işletme içindeki konkasör dahil, işletme dışındaki konkasör hariç) girişinden çimento değirmeni çıkışına, paketleme girişine kadar geçen süreçte üretimle doğrudan ilgili olan asıl işlerin bir bölümünde işletmenin ve işin gereği ile teknolojik nedenlerle uzmanlık gerektiren işlerde alt işveren eliyle işleri gördürebilirler.

(VI-101,K,2017-2019)

İşveren, 3’üncü şahıslara veya firmalara resen veya ihale ve benzeri şartlarla yaptıracağı işlerde, 88/13168 sayılı Bakanlar Kurulu kararının uygulanması ve denetlenmesi konularında gerekli çaba ve çalışmalara yönelmeyi kabul eder.

(VI-104,Ö,2016-2018)

Mevcut kadro ve işçi sayısı azaltılarak kadrolu işçiler tarafından yapılan işler alt işverenlere, acentelere ve kiralık araçlara yaptırılmaz. İşten ayrılan kadrolu işçilerin yaptığı işin alt işveren, acente veya kiralık araçlara yaptırılması sureti ile işçi ve kadro sayısında azaltmaya gidilemez. (…) Alt işverende sendika üyeliği belgelenmiş olan ve sendikanın vereceği listede isimleri bulunan işçiler; … tarafından liyakat esasına göre değerlendirilip, alt işverenlerle yapılacak olan hizmet akdi devri anlaşmasını müteakip 1.3.2017 tarihine kadar benzer … kadrolarına alınır.

(VI-113,K,2018-2019) 

Belediye tarafından, herhangi bir hizmetin ihale yoluyla bir şirkete verilmesi durumunda ihale şartnamesinde ve ihale sonrasında yapılacak hizmet alım sözleşmesine; ‘ihaleyi alacak/alan şirketin, çalıştıracağı işçilere, belediyenin taraf olduğu, işyerinde geçerli toplu iş sözleşmesi ile belirlenen ücret ve parasal hakların altında ücret verilemeyeceği’ yazılacaktır. Bu hüküm yazılmadan yapılan ihale ve hizmet alım sözleşmeleri, işçilerin her türlü yasal hakları saklı kalmak kaydıyla geçersiz olacaktır.

(VI-115,K,2016-2018)

İşyerlerinde; işverene bağlı çalışan işçilerin yaptıkları işler, doğal afet ve teknik donanımın özellik arz ettiği durumlar ile kamu kurum ve kuruluşlarının yasalar çerçevesinde karşılıklı yardımlaşmaları hariç olmak üzere, bir başka işverenin işçilerine yaptırılamaz.

(VI-125,Ö,2016-2019)

İşletmenin ve işin gereği, teknolojik nedenlerle uzmanlık gerektiren işler dışında asıl iş bölünerek alt işverenlere verilemez.

(VI-128,Ö,2016-2019)

İşletmenin asıl üretim departmanlarında 4857 sayılı Yasanın cevaz verdiği haller hariç, taşeron sözleşmesi yapılamaz. Ancak, taşıma, yemek, güvenlik, bahçıvanlık gibi üretime yardımcı işlerde taşeron sözleşmesi yapılabilir.

(VI-006,Ö,2024-2025)

Bu toplu iş sözleşmesi kapsamındaki işyerinde üretilen mal veya hizmet üretiminin esasını oluşturan işler asıl iş sayılır. Asıl işlerde İş Kanunu ve ilgili mevzuat hükümlerine aykırı olarak taşeron işçisi çalıştırılamaz.

(VI-155,Ö,2023-2024)

İşbu toplu iş sözleşmesi ile işyerinde üretilen mal veya hizmet üretiminin esasını oluşturan tüm işlerin tamamı asıl iş sayılır. Asıl işlerde, İş Kanunu ve mevzuat hükümlerine aykırı olarak taşeron işçi çalıştırılamaz.

(VI-144.Ö.2023-2024)

İşbu toplu iş sözleşmesi ile işyerinde üretilen mal veya hizmet üretiminin esasını oluşturan tüm işlerin tamamı asıl iş sayılır. Asıl işlerde, İş Kanunu ve mevzuat hükümlerine aykırı olarak taşeron işçi çalıştırılamaz.

(VI-146.Ö.2024-2025)

Bu toplu iş sözleşmesi ile işyerinde üretilen mal veya hizmet üretiminin esasını oluşturan işlerin tamamı asıl iş sayılır. Asıl işlerde ilgili mevzuat hükümlerine aykırı olarak taşeron işçi çalıştırılamaz

(VI-145.Ö.2024-2025)

İşbu toplu iş sözleşmesi ile işyerinde üretilen mal veya hizmet üretiminin esasını oluşturan işler asıl iş sayılır. Asıl işlerde, İş Kanunu ve mevzuat hükümlerine aykırı olarak taşeron işçi çalıştırılamaz.

(VI-051,Ö,2023-2024)

İşbu Toplu iş sözleşmesi ile işyerinde,  hammadde ambarından başlayıp paketlemenin sona erdiği yere kadar olan süreçte, yardımcı iş veya asıl işin bir bölümünde işletmenin ve işin gereği ile teknolojik nedenlerle uzmanlık gerektiren işler hariç, mal üretiminin esasını oluşturan işler asıl iş sayılır. Asıl işlerde, İş Kanunu ve ilgili mevzuat hükümlerine aykırı olarak alt işveren işçisi çalıştırılamaz.

(VI-052,Ö,2023-2024)

İşyerinde üretilen mal veya hizmet üretiminin esasını oluşturan işler asıl iş sayılır. Asıl işlerde İş Kanunu ve mevzuat hükümlerine aykırı olarak taşeron işçi çalıştırılamaz.

(VI-049,Ö,2023-2024)

Bu Toplu iş sözleşmesi ile işyerinde üretilen mal veya hizmet üretiminin esasını oluşturan tüm işlerde ilgili mevzuat hükümlerine aykırı olarak taşeron işçisi çalıştırılamaz.

(VI-105,Ö,2017-2019)

Banka, başka kuruluşlardan emekli olmuş kişileri istihdam etmemeye gayret edecektir. Ancak, ihtiyaç halinde işin ve görevin gereğine uygun olarak özel bilgi ve tecrübe isteyen konularda başka kuruluşlardan emekli olan kişilerin istihdamı yoluna gidebilecektir.

(VI-124,Ö,2016-2017)

İşveren Bankadan emekliye ayrılanlara Bankada yeniden görev veremez. Ancak başka kurum ve kuruluşlardan emekliye ayrılmış olan uzman elemanlar Bankada çalıştırılabilirler.

(VI-012,K,2019-2022)

Emekli Çalışanların Durumu

Emekliliğini hak etmiş işçiler, kıdem tazminatı ve tüm alacaklarını aldıktan sonra iş başı yaptırılırsa, yeni işe alınacaklar için belirlenen ücretlerden, kıdem tazminatı ve tüm alacaklarını almadan devam ederlerse mevcut almakta olduğu ücreti üzerinden işe alınır.

(VI-023,Ö,2021-2023)

Emeklilerin Çalıştırılmaması

Banka, başka kuruluşlardan emekli olmuş kişileri istihdam etmemeye gayret edecektir. Ancak, ihtiyaç halinde işin ve görevin gereğine uygun olarak özel bilgi ve tecrübe isteyen konularda başka kuruluşlardan emekli olan kişilerin istihdamı yoluna gidebilecektir.

(VI-021,Ö,2020-2023)

Emekli Olanların Çalışma Düzeni

İşveren, bu Sözleşmenin imza tarihinden itibaren geçerli olacak şekilde işyerinde emekliliğe başvuran Sendika üyelerini yeniden istihdam edemez. Ancak diğer kurum ve kuruluşlardan emekli olan uzman çalışanlar işyerinde istihdam edilebilir.

(VI-146.Ö.2024-2025)

Emeklilik Sonrası Çalışma

İşyerinde çalışmakta olan işçilerin emeklilik nedeniyle iş sözleşmelerinin feshedilmesi ve ardından işveren nezdinde tekrar çalışmaya devam etmeleri durumunda söz konusu işçiler   toplu iş sözleşmesinden ancak sendika üyesi olmaları halinde yararlanacaklardır.

(VI-018,Ö,2022-2023)

Emekliye Ayrılanlar

İşveren Bankadan emekliye ayrılanlara Bankada yeniden görev verilemez.

Ancak başka kurum ve kuruluşlardan emekliye ayrılmış olan uzman elemanlar Bankada çalıştırılabilirler.