Kapanan ve daralan işyerleri, konkordatolar, toplu işten çıkarmalar ve ödenmeyen işçi alacakları krizin en ciddi faturasının işçiler tarafından ödeneceğini gösteriyor. Krizin yarattığı tahribata karşı geniş kapsamlı sosyal politikaların yürürlüğe konulması şart. Ancak işsizler için acil hem de çok acil önlemler gerekiyor. İşsizliğe karşı acil ve etkili önlemler İşsizlik Sigortası Fonu (İSF) ile alınabilir. Fon krizde işsizleri gerçekten koruyacak bir mekanizmaya dönüştürülebilir. Şimdi değilse ne zaman kullanılacak işsizlik sigortası fonundaki kaynaklar? 

 

 

1999’da yasalaşan ve 2002’de uygulanmaya başlanan işsizlik sigortası uygulaması istenen sonuçları vermekten uzaktır. Yararlanma koşullarının zorluğu nedeniyle işsizler İSF’den yeterince yararlanamamakta, öte yandan cimri yapısı nedeniyle fonda ciddi kaynak birikmektedir. Böylece bu kaynaklar iştah kabartıcı hale gelmektedir. Fon gelirlerinden işsizlik sigortası gideri olarak ayrılan pay oldukça düşüktür ve düşmeye devam etmektedir. 2016’da fon gelirlerinin yüzde 16,6’sı, 2017’de yüzde 14’ü işsizler için harcandı. 2018’de de fondan işsizlere ayrılacak kaynağın yüzde 13,2 civarında olacağı tahmin ediliyor. Bir fon düşünün ki adı ve amacı işsizlik ancak fon gelirlerinin sadece yüzde 13’ü işsizler için ayrılıyor. 2018’de işsizlere ayrılan fondan ayrılan kaynak yüzde 13 ile sınırlı kalırken diğer giderlerin (işveren teşvikleri ve istihdam teşvikleri) payı yüzde 55 civarında. 2018 sonu itibariyle fonda 128 Milyar TL civarında bir varlık olması beklenmektedir. Bu devasa kaynak Türkiye’nin milli gelirinin yaklaşık yüzde 3,5’ine karşılık gelmektedir. Fon varlığının merkezi yönetim bütçesine oranı ise yüzde 17’ye yaklaşmaktadır. İşte böyle devasa bir fon varlığı özellikle kriz koşullarında ve kamu borçlanmasının bedeli arttığında iştah kabartmaktadır. Geçmişte sosyal güvenlik fonlarının ucuz iç borçlanma aracı olarak kullanılmasına benzer bir biçimde İSF kaynaklarının ucuz iç borçlanma aracı olarak kullanılmaya başlandığı görülmektedir. Nitekim son günlerde fondan bazı kamu bankalarına düşük faizle kaynak sağlanması bunun en tipik örneğidir. Fon kaynaklarından 11 milyar TL Eylül 2018’de yaklaşık yüzde 9-10 civarında faizlerle kamu bankalarının 2023-2027 vadeli tahvillere yatırıldı. 

 

FON ZARAR ETMEYE BAŞLADI 

 

Bu tip uygulamalar İşsizlik Sigortası Fonunun son yıllarda zarar etmesine yol açıyor. Geçmişte enflasyonun üstünde reel gelirler elde eden İSF son yıllarda enflasyonun altında gelir elde ederek zarar etmeye başladı. Fonun 2016’dan bu yana enflasyon karşısında ciddi gelir kayıpları olduğu görülüyor. Fon yönetimi fon getirişini Üretici Fiyatları Endeksine (ÜFE) göre açıklamaktadır. Buna göre 2016 yılında ÜFE yüzde 9,94 iken fonun getirişi yüzde 8,2’de kalmıştır. 2017’de bu fark daha da açılmış ÜFE 15,47 olarak gerçekleşirken, fon getirişi yüzde 8,78’de kalmıştır. 2018 Eylül ayı itibariyle ÜFE yüzde 46,15 iken fon getirişi yüzde 9,78’de kalmıştır. Basit bir hesapla 2016 yılı sonunda 103 milyar TL olan fon varlığı, ÜFE kadar nemalansaydı 16 milyar getirişi olacaktı. Oysa bu getiri 9 Milyar TL’de kaldı. Fon 2017 yılında hatalı yatırım kararları nedeniyle en az 7 milyar TL civarında zarara uğratıldı. Bu zarar 2018 yılında daha da artacak. Fonun zarar etmesinin temel nedeni, fon varlıklarının piyasaya göre daha düşük faiz getirişi sağlanan devlet tahvillerine yatırılmasıdır. 2018 yılında fon varlığının yüzde 9o’ı devlet tahvillerine yatırılmış durumdadır. İSF devlet için ucuz bir iç borçlanma mekanizmasına dönüşmektedir. İŞSİZLİK SİGORTASI NE GÜNE DURUYOR! Krize karşı işsizlerin en önemli korunma aracı İşsizlik Sigortası Fonudur. Kriz koşullarında acil olan işsiz kalanlara derhal gelir sağlanmasıdır. Fon kaynakları kriz koşullarında sonuç getirmeyecek olan "aktif işgücü piyasası" önlemleri ve teşvikler yerine işsizlik ödeneğine ayrılmalıdır. İSF harcama önceliklerini değiştirmelidir. Bu çerçevede acilen atılması gereken adımlar şunlardır: İşsizlik Sigortasından Yararlanma Koşulları Kolaylaştırılmalıdır: İşsizlik sigortasından yaralanmak için son üç yılda 600 gün çalışma koşulu 180 güne indirilmeli ve işsizlik ödeneklerinin miktar ve süresi uzatılmalıdır. İSF’de birikmiş kaynaklar (yaklaşık 127 milyar TL) kriz koşullarında işsizlerin korunmasını sağlayacak düzeydedir. Örneğin yararlanan işsiz sayısı dört katma çıktığında (yaklaşık 2 milyon) fon gelirlerinden harcanan miktar yaklaşık 20 milyar TL olacaktır. Fonun mali yapısı bunun için oldukça uygundur. Ücret Garanti Fonundan Yaralanma Koşulları Genişletilmelidir: 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu’nda yer alan ve işverenin ödeme aczine düşmesi durumunda işçi alacaklarının korunmasını amaçlayan Ücret Garanti Fonu uygulaması iyileştirilmelidir. Mevzuat halen işçilerin üç aylık ücret alacaklarını garanti altına almaktadır. Bu süre en az 6 aya çıkarılmalı ve kıdem tazminatı dahil tüm işçi alacaklarını kapsamalıdır. Kısa Çalışma Ödeneği Uygulamasına Olanak Sağlanmalıdır: İşsizlik Sigortası Kanunu "Genel ekonomik, sektörel veya bölgesel kriz ile zorlayıcı sebeplerle" haftalık çalışma sürelerinin önemli ölçüde düşmesi durumunda işçilere sözleşmeleri sona erdirilmeksizin kısa çalışma ödeneği verilmesine olanak sağlamaktadır. Bu yöntem kriz dönemlerinde işçilerin işlerini korumaları için önemli bir araç olabilir. Ekonomik zorluklarla karşı karşıya olan şirketler işçi çıkarmak ve daralmak yerine kısa çalışma ödeneğinden yararlanmalı ve böylece istihdam korunmalıdır. İşsizlik Sigortası Fonunu krize karşı işçiler için kullanmanın tam zamanıdır. Fon ucuz iş borçlanma aracı değil, işsizin derdine derman olmalıdır.