Büyük bir birikime sahip olan Türkiye işçi sınıfı ve sendikacılık hareketini ve tarihini anlayabilmek için başvurulması gereken kaynaklardan biri de, sendikacıların, işçilerin, sendikal alanda çalışmış akademisyenlerin, sendika uzmanlarının yaşam öyküleri ve anılarıdır.

TEKGIDA-İŞ SENDİKA AKADEMİSİ

Bu kaynakların epeyce bir bölümü ilgili kişinin bakış açısını yansıtmakla birlikte, bunlar, mutlaka incelenmesi ve değerlendirilmesi gereken çalışmalardır.

ANILAR

İşçi anılarından en eskilerinden biri, Sina Çıladır’ın babası Ahmet Naim’in 1886 yılından itibaren 45 yıl Zonguldak’ta maden işçiliği yapan Ethem Çavuş ile yaptığı ve ilk kez 1936 yılında Bartın Gazetesi’nde yayımlanan anılarıdır. Sina Çıladır, bu anıları 2010 yılında bu alana yeniden kazandırdı: Çıladır, S., Ahmet Naim, Yeraltında Kırkbeş Sene, Bir Maden İşçisinin Anıları 1886-1931, Defne sanat yayınları, İstanbul, 2010, 112 s.

Uzun yıllar işçilik yapan Zehra Kosova’nın anıları da önemlidir. Zehra Kosova’nın anıları, Zihni T. Anadol tarafından hazırlanarak, ilk kez 1996 yılında yayımlandı: Kosova, Z., Ben İşçiyim, İletişim Yay., İstanbul, 1996, 168 s. Kitap daha sonra TÜSTAV Sarı Defter Dizisi’nde aynı adla 2000 yılında yeniden basıldı (130 s.).

Türkiye işçi sınıfı ve sendikacılık hareketinde, yazdığı kitap ve makaleler ve sendikal mücadeleye çok önemli katkılarıyla özel bir yere sahip olan Prof.Dr.Alpaslan Işıklı da anılarını yayımladı: Işıklı, A., Gün Doğmadan, 2. Baskı, İmge Yay., Ankara, 2006, 306 s. Hasan Tahsin Benli, Serdar Şahinkaya ve Yıldırım Koç tarafından Alpaslan Işıklı hakkında hazırlanan kitapta da sendikacılık hareketine ilişkin önemli bilgiler ve anılar yer almaktadır: Benli, H.T.-Şahinkaya,S.-Koç,Y. (ed.), Alpaslan Işıklı’ya Armağan, Mülkiyeliler Birliği Vakfı Yay.No.31, Ankara, 2009, 703 s.

Türkiye Öğretmenler Sendikası’nın Türkiye işçi sınıfı ve sendikacılık hareketi içinde çok önemli bir yeri vardır. TÖS’ün kuruluşu ve çalışmalarına ilişkin olarak başvurulması gereken önemli anılar bulunmaktadır. Bunların belki de en önemlisi, TÖS Genel Başkanı Fakir Baykurt’un kitabıdır: Baykurt, F., Özyaşam-5, Bir TÖS Vardı, Papirüs Yay., İstanbul, 2000, 535 s.

Kısa bir süre TÖS Genel Başkanlığı da yapmış olan Feyzullah Ertuğrul’un kitaplarında da sendikal mücadeleye ilişkin anılar yer almaktadır:

Ertuğrul, F., EĞİT-DER’le Sendikaya Geçiş Sürecinden Bugüne Sendikal Eğitim ve Savaşım Yazıları – 1, Eğitim-Sen Yay., Ankara, 2007, 278 s.

Ertuğrul, F., EĞİT-DER’le Sendikaya Geçiş Sürecinden Bugüne Sendikal Eğitim ve Savaşım Yazıları – 2, Eğitim-Sen Yay., Ankara, 2007, 230 s.

Ertuğrul, F., TÖS Tarihinden Esintiler – I, Eğitim-Sen Sendikası Yay., Ankara, 2018, 304 s.

Ertuğrul, F., TÖS Tarihinden Esintiler – II, Eğitim-Sen Sendikası Yay., Ankara, 2018, 232 s.

TÖS’ün önemli yöneticilerinden Talip Apaydın’ın anılarında da TÖS’e ilişkin bölümler vardır: Apaydın, T., Akan Sulara Karşı, Öğretmenlik Anıları, 2. Baskı, Öğretmen Dünyası Yay., Ankara, 2012, 247 s.

Ali Bozkurt’un da gerek TÖS, gerek Töb-Der mücadelesinde önemli katkıları oldu. Ali Bozkurt’un anıları da iki cilttir: Bozkurt, A., Köyden Köye, Anılar 1, Eğitim-Sen Yay., Ankara, 2000, 291 s.; 12’den 12’ye, Anılar 2, Eğitim-Sen Yay., Ankara, 280 s.

Öğretmenlerin sendikal mücadelesinde iki önemli isim, Musa Uysal (Musa Emmi) ve Hamdi Konur’dur. Musa Uysal’ın anıları 1993 yılında yayımlandı: Uysal, M., Nereden Nereye, Ardıç Yayınları, Ankara, 1993, 287 s. Hamdi Konur’un biyografisini ise Musa Uysal yazdı: Uysal, M., Bir Aydınlık Ağacı, Hamdi Konur, Ankara, 1998, 452 s.

Gültekin Gazioğlu da öğretmen örgütlenmesinde önemli isimlerden biridir. Gültekin Gazioğlu’nun anıları iki kez basıldı: Gazioğlu, G., Roman Gibi – Anılar, Eğitim-Sen Yay., Ankara, 2006, 343 s., Gazioğlu, G., Roman Gibi Anılar, Genişletilmiş 2. Baskı, Eğitim-Sen Yay., Ankara, 2010, 508 s.

TÖS Kayseri Şube Başkanı Abdullah Kaygısız’ın anıları da, özellikle 8 Temmuz 1969 günü TÖS genel kuruluna Kayseri’de Alemdar Sineması’nda yapılan saldırı hakkındaki anlatımlarıyla, önemlidir: Kaygısız, A., Ateş Çemberi, Ankara, 2005, 268 s.

Türkiye Öğretmen Dernekleri Milli Federasyonu (TÖDMF) genel başkanı ve TÖS’ün kurucularından ve genel sekreterlerinden Hayrettin Uysal 1965-1980 döneminde CHP’den Sakarya milletvekilliği de yaptı. Hayrettin Uysal’ın anılarında sendikal mücadeleye ilişkin bölümler de vardır: Uysal, H., Sırça Köşkün Beyleri, Anlatı, Öğretmen Dünyası Yay., Ankara, 2016, 349 s.

Sendikacı anılarından biri de, Yol-İş Federasyonu yöneticilerinden, TİP milletvekili Şaban Erik’in roman biçiminde yazdığı ve ancak tümüyle gerçek olayların yansıtıldığı çalışmasıdır: Erik, Ş., Zor Günler, Yalçın Yay., İstanbul, 1992, 744 s.

Bazı sendikacıların anıları da aşağıda sunulmaktadır:

Ak, Lütfü, Şişe Cam’da 30 Yıl, İstanbul, 1975, 231 s.

Akçin, G., Tahlil, Konya, 2007, 187 s. (Tarım-İş eski Genel Başkanı)

Demir, İsmet, Grev ve Direnişler Üzerine Anılar-Deneyler, İşçi Sınıfı Mücadelesinden Bir Kesit, 1962-1975, İstanbul, 1980, 191 s.

Karahasan, Ö., Türkiye Sendikacılık Hareketi İçinde Zonguldak Maden İşçileri ve Sendikası, Z.M-İş Yay., Zonguldak, 1979, 690 s. (Zonguldak Maden İşçileri Sendikası Genel Başkanı)

Memur-Sen, Memur-Sen Tarihine Işık Tutacak Sendikal Hatıralar, Ankara, 2014, 456 s.

Şide, S., Çalışma Hayatı, TÜRK-İŞ ve Sendikalar, Şeker-İş Yay., Ankara, 2004, 419 s. (Türk-İş eski genel sekreteri ve Sosyal Güvenlik Bakanı)

Şide, S., Çalışma Hayatıyla İlgili Yorum ve Düşünceler, ASİAD Yay., Ankara, 1991, 141 s.

Şide, S., Yasalar, Olaylar ve Anılar, Şeker-İş Yay., Ankara, 2004, 185 s.

Turgut, E., Bir İşçinin Sendikacılıktan Milletvekilliğine Giden Yolu, Grafiker Yay., Ankara, 2020, 311 s. (Tes-İş Sendikası eski genel başkanı ve 1965-1973 dönemi milletvekili, Adalet Partisi)

Yetik, Zübeyir, Geçmişten Notlar, Beyan Yayınları, 2008, 494 s. (Memur-Sen eski Genel Başkanı)

Sendikacıların anılarından ilginç bir grup, ABD’ye yapılan ziyaretlerle ilgilidir. ABD gezilerine ilişkin gözlemlerin bazıları dergi ve gazetelerde yayımlandı. Bazıları teksir makinesiyle çoğaltıldı ve dağıtıldı. Bazıları da kitap olarak yayımlandı. Bunların bazıları aşağıda sunulmaktadır:

Burhanettin Asutay, Türkiye Bir Amerika Olabilir, İzmir, 1961, 156 s.

Hamdi Nuhoğlu (Türkiye Maden İşçi Sendikaları Federasyonu Genel Mali Sekreteri), Amerika Notları, 1965, 12 s.

Hulusi Sunar (Şeker-İş Susurluk Şube Başkanı), Amerika Notları, Şeker-İş Susurluk Şubesi Yayınları No.1, 12 s. (Çoğaltma)

Sadık Baş (Konya Yol-İş Sendikası Başkanı), Amerika Gezisi, 14.10.1967 Tarihli Genelge, 4 s. (Çoğaltma)

Sadık Şide, Amerika Seyahati ile İlgili Rapor (16.9.1978 – 16.10.1978), Ankara, 1978, 22 s. (Daktilo)

Memur-Sen’e bağlı Eğitim-Bir-Sen öğretmenlerin anılarını derleyerek yayımladı. Memur-Sen’e bağlı Sağlık-Sen’in de benzer bir girişimi oldu:

Eğitim-Bir-Sen Sendikası, Kelebeğin Rüyası, Öğretmenlik Hatıraları Yarışması Ödüllü Eserleri, Ankara, 2009, 303 s.

Eğitim-Bir-Sen Sendikası, Mum Işığında Son Mahnı, Öğretmenlik Hatıraları, Ankara, 2006, 536 s.

Eğitim-Bir-Sen Sendikası, Üşüyen Hayatlar, Öğretmenlik Hatıraları, Ankara, 2009, 704 s.

Eğitim-Bir-Sen Sendikası, Yola Düşerken, Öğretmen Hatıraları Ankara, 2008, 651 s.

Eğitim-Bir-Sen Sendikası, Yüreğimdeki Resimler, Öğretmen Hatıraları, Ankara, 2007, 589 s.

Sağlık-Sen (Memur-Sen), Yaşamın Sundukları, Ankara, 2017, 242 s.

İbrahim Topçuoğlu’nun kendisi ve eşi Melek Topçuoğlu’nun 1930’lu yıllarda İzmir’de sendika kurma çabaları da bir dönemin havasını yansıtması açısından önemlidir: Topçuoğlu, İ., Türkiye’de İlk Sendika Sarıkışla’da 1932, Öncü Kitapevi Yay.No.27, İstanbul, 1975, 78 s.

Kamil Kartal’ın anıları ise 1970’li yıllardan günümüze önemli sendikal deneyimleri anlatmaktadır: Kartal, K., Öyle mi Alay Komutanı! Sınıf Hareketiyle İç İçe Bir Ömür, Nota Bene Yay., İstanbul, 2021, 496 s.

SENDİKACILAR HAKKINDA YAZILANLAR

Bazı yazarlar sendikacıların yaşam öykülerini yazdı. Bunların bazıları aşağıda sunulmaktadır:

Aral, F. – Paşaoğlu, T. – Pekin, F., Bir İnsan (Abdullah Baştürk), DİSK Basın Ajansı, İstanbul, 1992, 48 s.

Aral, F., Rıza Kuas, Bir İşçi Liderinin Hikayesi, Lastik-İş Sendikası Yay., İstanbul, 1993, 48 s.

Birleşik Metal-İş Sendikası, Alınterine Adanmış Bir Yaşam, Kemal Türkler, İstanbul, 1996, 40 s.

Cihan, S., İşçi Sınıfına Adanmış Bir Yaşam Şeref Aydın’ın Anısına, Seçme Yazılar 1, Evrensel Basım Yayın, İstanbul, 2007, 280 s.

Dizman, İ., Süleyman Çelebi, Emeğe Adanmış Yaşam, Heyamola Yay., İstanbul, 2011, 334 s.

Gelendost, A.N., Oy Anam Oy Seyfi Demirsoy, Savaş Dolu Bir Hayatın Öyküsü, Şiirler, Anılar, Çalışanlar Yayınevi, Eskişehir, 31 s.

Güzel, H.C., Bir Demokrasi Abidesi: Mustafa Başoğlu, Sağlık-İş Yay., Ankara, 2005, 12 s.

Karadağ, Ş.-Büyükacaroğlu, D., Bir İşçi Sınıfı Önderi Memet Kılınçaslan, Evrensen Basım Yayın, İstanbul, 2008, 272 s.

Koçak,Hakan, O Hep Sendikacıydı, Ziya Hepbir’in Yaşam Öyküsü, Sosyal Tarih Yay., İstanbul, 2014.

Küçükaydın, Demir, İsmet Demir Hakkında Üç Yazı, Köxüz Yay., 32 s.

Metin, M., Bozkırın Hırçın Çocuğu Cevdet Selvi, Sendikacılıkta ve Siyasette Dolu Dolu 50 Yıl, Dorlion Yay., Ankara, 2019, 320 s.

Özdemir, K., Seyfi Demirsoy, Türk Metal Yay., Ankara, (Tarihsiz), 349 s.

Sercan, C., İşçi Sınıfına Adanmış Bir Yaşam, Şeref Aydın’ın Anısına, Seçme Yazılar-2, Evrensel Basım Yayın, İstanbul, 2007, 216 s.

Sönmezsoy, R., Türk İşçi Hareketinde Liderler Galerisi, Ankara, 1992, 128 s.

Şafak, C., Necmettin – Bir Devrimcinin Hatırası, Ayrıntı Yay., İstanbul, 2019, 272 s.

Taşdemir, M., İşte Bir Sendikacının Günlüğü ve Yaşamı, İşte Türk Metal İmparatorluğunun Öyküsü, Türk Metal ve Mustafa Özbek Gerçeği, Ankara, 2009, 66 s.

Taşdemir, M., İşte Bir Sendikacının Günlüğü ve Yaşamı, İşte Türk Metal İmparatorluğunun Öyküsü, Türk Metal ve Mustafa Özbek Gerçeği, (genişletilmiş 2. Basım), (tarihsiz),126 s.

Türk Metal Sendikası, Mustafa Özbek – Emeğe ve Emekçiye Adanmış Bir Ömür, Türk Metal Sendikası Araştırma ve Eğitim Merkezi Yay. 60, 2021, 286 s.

TÜRK-İŞ, Ve Kalbimizde Demirsoy Vardır, Yay.No.93, Ankara, 1976, 96 s.

GÖRÜŞMELER

Bazı kişilerle yapılan uzun görüşmeler kitap haline getirildi.

Suat Şükrü Kundakçı, bir dönem çeşitli sendikalarda önemli görevler almış ve sosyalist hareketin içinde yer alan bir sendikacıydı. Alaattin Orhan 2000 yılında Suat Şükrü Kundakçı ile uzun bir söyleşi yaptı. Ancak 2003 yılında bir trafik kazasında ölünce, görüşmeleri Ersin Tosun kitaplaştırdı: Tosun, E., Suat Şükrü Kundakçı, Bir Ömür Bir Sohbet, TÜSTAV Sarı Defter Dizisi No.1, İstanbul, 2005, 207 s.

TÜSTAV Sarı Defter Dizisi’nin 3. kitabı da bir sendikacının anılarıdır. Petrol-İş Sendikası genel merkez yöneticilerinden Memet Çelik’in anıları 2006 yılında yayımlandı: Öztaş, S., Memet Çelik, Dünden Damlalar, TÜSTAV Sarı Defter Dizisi no.3, İstanbul, 2006, 152 s.

Benli, H.T., Günlerin Bugün Getirdiği, Yücel Top Anlatıyor, İmge Yay., Ankara, 2016, 318 s.

Çelik, A., Sina Pamukçu ile Sendikalı Yıllar, Maden-İş, TİP, Türk-İş ve DİSK’ten Anılar, Sosyal Tarih Yayınları, İstanbul, 2010, 183 s.

Dereli, T., Geçmişin Ayak İzleri (Prof.Dr. Toker Dereli’nin Anıları), Türk Metal Sendikası Araştırma ve Eğitim Merkezi Yay. 20, Ankara, 2018, 306 s.

Koç, Y., TÜRK-İŞ Tarihinden Portreler, Eski Sendikacılardan Anılar ve Gözlemler (II), TÜRK-İŞ Yay., Ankara, 1999, 416 s.

Koç, Y., TÜRK-İŞ Tarihinden Portreler, Eski Sendikacılardan Anılar ve Gözlemler (I) (2. Basım), TÜRK-İŞ Yay., Ankara, 1999, 280 s.

Koç, Y., TÜRK-İŞ Tarihinden Portreler, Eski Sendikacılardan Anılar-Gözlemler (I), TÜRK-İŞ Yay., Ankara, 1998, 272 s.

Bu alanda önemli çalışmalardan biri, Yıldırım Koç’un Eski Sendikacılardan Anılar ve Gözlemler kitabının genişletilmiş 2021 baskısıdır: Koç, Y., Sendikacıların Anlatımıyla Türkiye İşçi Sınıfı Hareketi, Sosyal Tarih Yay., İstanbul 2021, 615 s. Bu kitapta, aşağıda belirtilen sendikacılarla 1980’li ve 1990’lı yıllarda yapılan görüşmelerin özetleri yer almaktadır:

Abdi Erol (Mar-İş)

Abdulkadir Özdenvar (Seyhan Demiryol-İş)

Adnan Gün (Samsun Yol-İş)

Ahmet Cansızoğlu (Tekstil İşçisi)

Ahmet Kurt (Liman-İş)

Akif Yılmaz (Belediye İşçisi)

Ali Demirayak (DYF-İŞ)

Ali Kaya Pirim (Yol-İş)

Ali Rıza Akkemik (Yol-İş)

Ali Rıza Özdemir (Tarım-İş)

Arslan Yılmaz (Ege Bölgesi Metal-İş)

Bektaş Aydoğdu (Tekgıda-İş)

Burhan Cahit Taşkın (Aydın Tekstil İşçileri Sendikası)

Cahit Erhan (Yol-İş)

Cenan Bıçakçı (ASİS)

Cengiz Eralp (Elazığ Yol-İş)

Demirhan Tuncay (Gıda-İş)

Durmuş Yurt (YSE-İŞ)

Emin Kaya (Mersin Yol-İş)

Ethem Ezgü (Türk-İş)

Fahri Karakaya (Adana Sümerbank ve Milli Mensucat İşçileri Sendikası)

Feridun Şakir Öğünç (Türk Hür-İş, Sosyal Demokrat-İş)

Ferit Kafadar (Teksif)

Fuat Alan (Belediye-İş)

Halil Tunç (Türk-İş)

Halit Mısırlıoğlu (Yol-İş)

Hamit Kızılkaya (Devlet Demiryolları Eskişehir Sanayi İşçileri Sendikası)

Hasan Coşkun (Sümerbank İşçisi)

Hasan Türkay (Çimse-İş)

Hikmet Alcan (Şeker-İş)

Hüsamettin Mostur (Malatya Tekel Tütün Sigara Sanayii İşçileri Sendikası)

İbrahim Sancak (Diyarbakır Tekel İşçileri Sendikası)

İlhami Açıksöz (Harb-İş)

İsmail İnan (Türk-İş)

İsmail Menevişoğlu (Sivas Demiryol-İş Sendikası)

İsmail Özkan (Basın-İş)

İsmet Kumsöken (Malatya Sümerbank Sendikası)

İsmet Uygun (Sivas Çimento Sanayii İşçileri Sendikası)

Kadir Barbarosluoğlu (Bursa Tekstil Sendikası)

Kadir Topuz (Milli Müdafaa Vekaleti İstanbul Deniz İşçileri Sendikası)

Kaya Özdemir (Metal-İş Federasyonu)

Kemal Baydar (Sivas Yol-İş)

Kemal Çelik (Sivas Yol-İş)

Kenan Durukan (Harb-İş)

Mehmet Ali Çamurali (Trabzon Yol-İş)

Mehmet Ali Sarı (Likat-İş)

Mehmet Bindesen (Erzurum 1021 Ağır Bakım Tamir Fabrikası İşçileri Sendikası)

Mehmet Naci Tunçel (Harb-İş)

Mesut İbrahim Kahratlı (Yol-İş)

Metin Önem (İzmir Demiryol-İş)

Miktat Keçeci (Trabzon Tütün İşçileri Sendikası)

Mustafa Alpdündar (Harb-İş)

Mustafa Başoğlu (Sağlık-İş)

Muzaffer Daysal (TOMİS)

Naci Kurt (Türk-İş)

Necati Devrim (Ege Harb-İş Sendikası)

Necmi Gürçay (Sağlık-İş)

Nihat Arslan (Yol-İş)

Nuri Beşer (Türk-İş)

Orhan Erçelik (Tes-İş)

Osman Gül (Konya Yol-İş)

Osman Taş (Kayseri Yol-İş)

Ömer Ergün (Türk-İş)

Rafet Metin (Tes-İş)

Rahmi Rakıcı (Karadeniz Çay Sanayii İşçileri Sendikası)

Recai Emre (Yol-İş)

Recep Erdal Yücel  (Diyarbakır Yol-İş)

Recep Kırım (Teksif)

Rıza Tetik (DYF-İŞ)

Sabri Türkan (Yol-İş)

Sadık Şide (Şeker-İş)

Salahaddin Erkap (Tes-İş)

Selahattin Kaçaran (Harb-İş)

Selim Mungan (İnşaat İşkolu)

Seyfi İloğlu (Adana Çimento Fabrikası İşçileri Sendikası)

Süreyya Gezer (Çimse-İş)

Şaban Yıldız (Türk-İş)

Şerafettin Akova (DYF-İş)

Şerafettin Gedikoğlu (Erzurum Demiryolu İşçileri Sendikası)

Şükrü Korkmaz Gider (Çelik-İş)

Tahir Gerek (Tez-Büro-İş)

Temel Malkoç (Trabzon Yol-İş)

Tevfik Erdem (Teksif)

Vahap Güvenç (Teksif)

Yakup Şenol (Elazığ Maden-İş)

Yaşar Doğualp (Şeker-İş)

Yılmaz Örnek (Harb-İş)

Yusuf Topçu (Sağlık-İş)

Yücel Özkök (Sendika Uzmanı)

Bu görüşmelerin bir bölümünün kayıtları Haber 2021’in YouTube kanalında 2021-2022 yıllarında yayınlandı. YouTube üzerinden erişilebilen görüşmeler şunlardır:

Cahit Talas (2 bölüm): Türkiye’de sosyal politika alanında önemli katkılarda bulunan akademisyenlerin başında Prof.Dr.Cahit Talas gelmektedir. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi öğretim üyesi olan Cahit Talas, bir dönem bakanlık da yaptı. Cahit Talas, 14 Ekim 2006 günü vefat etti.

Cenan Bıçakçı: Ağaç Eşya İşçileri Sendikası ASİS Genel Başkanı Cenan Bıçakçı ile 18.3.1989 günü, o zamanlar sahip olduğu Oluşum Sanatevi’nde bir görüşme yapıldı. Cenan Bıçakçı 6 Eylül 1995 günü vefat etti.

Feridun Şakir Öğünç: Denizcilerin kurduğu çeşitli sendikaların genel başkanı, 1961 yılında Kurucu Meclis üyesi, Türk Hür-İş Konfederasyonu Genel Başkanı, Sosyal Demokrat-İş Konfederasyonu Genel Başkanı, Sosyal Demokrat Sendikacılar Konseyi önderi, 12 Eylül Darbesi sonrasında oluşturulan Danışma Meclisi’nde üç sendikacıdan ve anayasa taslağına “hayır” oyu kullanan üyelerden biri, Halkçı Parti milletvekili Feridun Şakir Öğünç ile 11 Eylül 1988 günü İstanbul’daki evinde görüşme yapıldı. F.Ş.Öğünç 3 Aralık 2002 tarihinde vefat etti.

Halit Mısırlıoğlu (2 bölüm): 1950’li yıllarda Mersin Yol-İş Sendikası kurucusu ve Genel Başkanı ve 1963-1980 döneminde Türkiye Yol-İş Federasyonu Genel Başkanı Halit Mısırlıoğlu ile 6 Kasım 1987 ve 26 Haziran 1988 tarihlerinde ayrıntılı iki görüşme yapıldı. Halit Mısırlıoğlu 8.1.1989 günü vefat etti.

Hasan Türkay: Cam-İş Sendikası’nın 1950-1958 dönemi ve Çimse-İş Sendikası’nın 1963-1974 dönemi genel başkanı Hasan Türkay ile 22.2.1988 tarihinde Sönmez Denizcilik’in Ankara’da Kızılay’daki bürosunda, 10.10.1988 tarihinde de Ankara’daki evinde görüşme yapıldı. Hasan Türkay 21 Eylül 2004 tarihinde vefat etti.

İsmail İnan (2 bölüm): İsmail İnan, Türk-İş’in Ömer Akçakanat’tan sonra ikinci genel başkanıdır. 1953-1954 yıllarında Türk-İş Genel Sekreteri idi. 1954-1957 yıllarında Türk-İş Genel Başkan Vekili olarak görev yaptı. Kendisiyle 22 Nisan 1988 ve 16 Haziran 1988 günleri, İstanbul’da Erenköy’de kiracı olduğu evinde iki görüşme yapıldı. 18 Aralık 2007 günü vefat etti.

Naci Kurt: Naci Kurt, Türk-İş’in Ömer Akçakanat ve İsmail İnan’dan sonra üçüncü genel başkanıdır. 1954 yılında Demokrat Parti’den milletvekili seçilerek bu görevden ayrıldı. Kendisiyle 21 Mart 1989 günü İstanbul Feneryolu’daki evinde bir görüşme yapıldı. Naci Kurt 6 Ağustos 1992 günü vefat etti.

Nuri Beşer (2 bölüm): Nuri Beşer, Türk-İş’in, Ömer Akçakanat, İsmail İnan ve Naci Kurt’tan sonra dördüncü genel başkanıdır. 1957-1960 döneminde genel başkanlık yaptı. Kendisiyle İstanbul’daki evinde 22 Nisan 1988 ve 20 Mart 1989 tarihlerinde görüşme yapıldı. Nuri Beşer 9 Eylül 2013 günü vefat etti.

Ömer Ergün: 1950 yılında DYF-İŞ Federasyonu’nun ilk genel başkanı ve 1953-1986 döneminde Türk-İş Genel Mali Sekreterliği görevlerini üstlenen Ömer Ergün ile 26 Şubat 1988 tarihinde Yol-İş Ankara 1 No.lu Şubesi’nin Hanımeli Sokak’taki Şubesi’nde ve ardından 13 Mart 1989 tarihinde Ankara’daki evinde iki görüşme yapıldı. Ömer Ergün 17 Mayıs 2006 günü vefat etti.

Şerafettin Akova: Şerafettin Akova, 1964-1981 döneminde DYF-İŞ’in Genel Başkanlığı görevini üstlendi. Kendisiyle 25 Şubat 1988 ve 21 Ağustos 1988 günleri Ankara’daki evinde iki kez görüştüm. 8 Şubat 1999 günü vefat etti.

Yıldırım Koç, 1990’lı yılların sonlarında ve 2000’li yılların başlarında ODTÜ İktisat Bölümü’nde verdiği derste, öğrencilerden dönem ödevi olarak sendikacılarla görüşme yapmalarını istedi. Bazı kişilerle farklı tarihlerde birden fazla öğrenci görüştü. Bu görüşmeler de, birçoğu artık yaşamayan sendikacıların yaşam öykülerine ve bazı konulardaki görüşlerine ilişkin önemli bir kaynak oluşturmaktadır. Görüşme yapılan ve rapor olarak sunulan kişilerin listesi aşağıda belirtilmektedir:

Abdullah Yılmaz (Basisen)

Abdurrahman Güzelgün (Tüm Yargı-Sen)

Abidin Kandeğer (Tümtis)

Adnan Ateş (Teksif)

Agah Kafkas (Özgıda-İş)

Ahmet Aksu (Memur-Sen)

Ahmet Polat (Ülkücü İşçiler Derneği)

Aksel Atay (Harb-İş)

Alaattin Karahan (Harb-İş)

Ali Berberoğlu (Eğitim-Sen)

Ali Ekber Güvenç (Basın-İş)

Ali Kahya (Harb-İş)

Ali Kılıç (Belediye-İş)

Ali Kızılormak (Eğitim-Sen)

Alpaslan Bayramgil (Bank-Sen)

Arslan Bıçaklı (Türk-Sen)

Bahaettin Gezer (Maden-İş)

Baki Eroğlu (Türk Metal)

Baki Gülbaba (Özgıda-İş)

Baki Yılmaz (Orman-İş)

Bayram Yıldırım (Petrol-İş)

Bilal Demir (Türk Metal)

Binali Yağışan (Tarım-İş)

Celal Moray (Demiryol-İş)

Cemal Arslan

Cemil Bilgici (Tes-İş)

Cemil Gürcan

Cevdet Narin (Basın-İş)

Cevdet Selvi (Petrol-İş)

Çetin Göçer (Türk-İş)

Davud Bozkan (Selüloz-İş)

Demirhan Tuncay (Gıda-İş)

Deniz Pekşen (Tüm Yargı-Sen)

Doğan Onur (Yol-İş)

Dursun Dalga (Gıda işkolu)

Ekrem Sami (Maden-İş)

Emin Kul (Denizciler Sendikası)

Enver Öktem (Oleyis)

Enver Turgut (Tes-İş)

Ercan Sadık İpekçi (TGS)

Erdinç Çakır (Liman-İş)

Erhan Uzunoğlu (Tezkoop-İş)

Erol Çatma (Zonguldak)

Esat Özbayramoğlu (Basisen)

Fahri Yıldırım (Yol-İş)

Faruk Üstün (Tezkoop-İş)

Fikret Barın (Yol-İş)

Gültekin Gazioğlu (Töb-Der)

Hasan Biber (Liman-İş)

Hasan Nedim Şahhüseyinoğlu

Hasan Pektekin (Eğitim-Sen)

Hayrettin Çönge (Belediye-İş)

Hayrettin Devrimöz (Teksif)

Hayrettin Erdoğan (Tes-İş)

Hıdır Menteş (Basisen)

Hikmet Karakaş (Türk Eğitim-Sen)

Hüseyin Demir (Demiryol-İş)

Hüseyin Erberk (Türk-İş)

Hüseyin Karakoç (Tekgıda-İş)

İbrahim Şahin (Emekli-Sen)

İbrahim Yalçınoğlu (Teksif)

İsmail Kınış (Tezkoop-İş)

İsmet Kaymak (Yol-İş)

İzzet Çetin (Harb-İş)

Kadir Mungan (BASS)

Kamil Aydoğan (USEK)

Kazım Gözüm (Demiryol-İş)

Kemal Bal (Eğitim-Sen)

Kemal Esin (Ağaç-İş)

Kemal Sarısoy (Ağaç-İş)

Kemal Yılmaz (Yol-İş)

Kenan Keleş (İlksen)

Kenan Özsüer (Yol-İş)

Mahir Seçer (Yol-İş)

Mahmut Aydın (Oleyis)

Mahmut Konuk (Tüm Sağlık-Sen)

Mahmut Soysal (Demiryol-İş)

Mahmut Telli (Tarım-İş)

Mehdi Bostan (Yapı Yol-Sen)

Mehmet Acıdereli (Demiryol-İş)

Mehmet Ali Polat (Devrimci Yapı-İş)

Mehmet Göcü (Yapı-İş)

Mehmet Kafes (Orman-İş)

Mehmet Kaygusuz (Türk Metal)

Mehmet Şerif Küçük (Oleyis)

Mehmet Tamdoğan (Bank-Sen)

Mesut İbrahim Kahratlı (Yol-İş)

Muammer Soysal (BASS)

Murat Aytemiz (Tes-İş)

Musa Özkan (Petrol-İş)

Mustafa Başoğlu (Sağlık-İş)

Mustafa Engin (Petrol-İş)

Mustafa Karabulut (Teksif)

Mustafa Kumlu (Tes-İş)

Mustafa Taştekin (Hizmet-İş)

Mustafa Ulu (Çimse-İş)

Mustafa Yeşilönen (Basisen)

Muzaffer Saraç (Yol-İş)

Mürsel Taşçı (Ağaç-İş)

Naci Tunçel (Harb-İş)

Nazım Alkaya (Eğitim-Sen)

Necdet Gördü (Tes-İş)

Nevzat Bıyıklı (Maden-İş)

Nevzat Yavuz (Maden-İş)

Nihat Akar (Oleyis)

Niyazi Altunya (Eğitim-İş)

Osman Sargun

Ömer Sönmez (Demiryol-İş)

Özcan Kesgeç (Sosyal-İş)

Pevrul Kavlak (Türk Metal)

Ramazan Beker (Şeker-İş)

Raşit Özkan (Metal)

Resul Akay (Kamu-Sen)

Sadık Özben (Tezkoop-ş)

Salih Dilek (Ülkücü İşçiler Derneği)

Savaş Benli (Sağlık-İş)

Selahattin İnce (Tes-İş)

Selver Korkut (Türk Genel Hizmet-Sen)

Servet Demirkaya (Yol-İş)

Sırrı Özdemir

Soner Bektaş (Genel Maden-İş)

Süreyya Gezer (Çimse-İş)

Şadi Uğur (Petkim-İş)

Şevki Özbey (Gıda)

Şevki Özsoy (Tüm Gıda-İş)

Şuayip Özcan (Türk Eğitim-Sen)

Tahsin Çaylı (Ağaç-İş)

Tayfun Görgün (Dev Maden-Sen)

Tevfik Erdem (Teksif)

Tevfik Özçelik (Yol-İş)

Ural Yamaç (TGS)

Vasfi Çilingir

Veysel Çukur (Oleyis)

Yaşar Çetinkaya (Ağaç-İş)

Yılmaz Özkan (Tes-İş)

Yunis Akbağ (Dev Maden-Sen)

Yusuf Engin (Öziplik-İş)

Yusuf Yıldırım

Öğretim Üyeleri

Prof.Dr. Alpaslan Işıklı (SBF)

Prof.Dr. Gülay Toksöz

Sendika Uzmanları

Gürtan Taşaner (Tes-İş)

Önder Aker (Türk-İş)

Fikret Sazak (Maden-İş)

Enis Bağdadioğlu (Türk-İş)

Serhat Salihoğlu (Genel-İş)

Şehriban Teyhani, 1980 öncesinde Devrimci Yol Hareketi içinde yer alan ve sendikacılık alanında faal olan bazı kişilerle, Devrimci Metal-İş Sendikası eski genel sekreteri Kamer Teyhani’nin çalışmalarını da içeren önemli görüşmeler yaptı: Teyhani, Ş., Ateşi Çalan Yolcular 1, Kamer Teyhani Kitabı, Ayrıntı Yay., İstanbul, 2020, 463 s. Bu kitapta yer alan görüşmelerin listesi aşağıda sunulmaktadır:

Çetin Uygur

Sedat Şeyhoğlu

İsmet Yılmaz

Mehmet Ünsallı

Doğan Halis

İlbay Kahraman

Kamil Kartal

Erdal Dönmez

Remzi Kılıç

Çeçen Karakoyun

Yasin Nuri Aydınlı

Hasan Basri Çıplak

Zafer Ayden

Ruhsati Yalçın

Hüseyin Gülseven

Tarık Günlü

Necmettin Çobanoğlu

YAŞAM ÖYKÜLERİ

Türkiye işçi sınıfı ve sendikacılık hareketinde etkili olmuş kişilerin yaşam öyküleri de önemlidir.

1996 yılında Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı’nın ortak yayını olarak yayımlanan üç ciltlik Türkiye Sendikacılık Ansiklopedisi’nde bazı sendikacıların yaşam öyküleri yer almaktadır.

Sendikacıların yaşam öykülerine ilişkin önemli bir kaynak, 1979, 1982 ve 1983 yıllarında kendilerinin hazırladıkları ve Türk-İş’e gönderdikleri metinlerdir. Bunların bir bölümü kendi el yazılarıyla hazırlanmıştır. 1979 yılında Türk-İş’in üyesi bulunduğu Uluslararası Hür İşçi Sendikaları Konfederasyonu Asya Bölge Örgütü (ICFTU/ARO) Türk-İş ve bağlı sendikaların yöneticilerinin özgeçmişlerini istedi. 1982 yılında ICFTU yeniden böyle bir talepte bulundu. 1983 yılında da yeniden özgeçmişler toplandı. Aşağıdaki listede yer alan sendikacıların bu vesilelerle gönderilmiş bir, iki ve bazılarının üç özgeçmişi bulunmaktadır:

Ahmet Kurt (Likat-İş)

Akif Keskin (Çimse-İş)

Aslan Sivri (Dok Gemi-İş)

Binali Yağışan (Tarım-İş)

Burhanettin Işık (Koop-İş)

Cemal Çavuşoğlu (Dok Gemi-İş)

Cevdet Selvi (Petrol-İş)

Çetin Göçer (Bes-İş)

Doğan Üstkanat (Tez-Büro-İş)

Emin Kul (Deniz Ulaş-İş)

Ercan Hersek (TGS)

Erdoğan Balcı (Hava-İş)

Ergun Yılmaz (Türk Metal)

Ergül Özşahiner (Türk Metal)

Erol Aykaş (Ges-İş)

Ethem Ezgü (Harb-İş)

Faruk Barut (Tes-İş)

Faruk Büyükkucak (Tes-İş)

Fevzi Baştürk (Kauçuk-İş)

Halil Tunç (Türk-İş)

Halit Mısırlıoğlu (Yol-İş)

Hamdi Nuhoğlu (Zonguldak Maden-İş)

Hüseyin Pala (Türkiye Genel-İş)

İbrahim Çapan (Koop-İş)

İbrahim Denizcier (Tekgıda-İş)

İsmail Özkan (Basın-İş)

İsmail Topkar (Petrol-İş)

İsmet Acar (Yol-İş)

Kaya Özdemir (Türk-İş)

Kemal Özer (Maden Federasyonu)

Kemal Sarısoy (Ağaç-İş)

Kenan Durukan (Harb-İş)

Lütfi Özter (KKTC)

Mahmut Eker (Harb-İş)

Mahmut Hamitoğulları (Tümtis)

Mehmet Şişmanoğlu (Kristal-İş)

Mehmet Tezer (Zonguldak Maden-İş)

Muammer Gür (Türk Metal)

Muammer Niksarlı (Basın-İş)

Mustafa Başoğlu (Sağlık-İş)

Mustafa Odabaşı (Oleyis)

Mustafa Özbek (Türk Metal)

Mustafa Şahin (Deri-İş)

Mustafa Ulu (Çimse-İş)

Mustafa Yöndem (Denizciler Sendikası)

Muzaffer Saraç (Yol-İş)

Nail Güreli (TGS)

Nazmi Ceylandağ (Tekgıda-İş)

Necati Cansever (Selüloz-İş)

Necati Taşkın (KKTC)

Necdet İnandıoğlu (Teksif)

Nevzat Özbay (Su-İş)

Nihat Kaya (Su-İş)

Orhan Balta (Tekgıda-İş)

Orhan Erçelik (Tes-İş)

Orhan Sorguç (Tekgıda-İş)

Ömer Deniz (Ağaç-İş)

Ömer Ergün (Türk-İş)

Sabri Işık (Haber-İş)

Sadık Şide (Şeker-İş)

Sait Bürçün (Teksif)

Salih Kılıç (Türk Metal)

Savaş Benli (Sağlık-İş)

Servet Sofuoğlu (Toleyis)

Şerafettin Akova (DYF-İŞ)

Şevket Yılmaz (Türk-İş)

Uğur Batmaz (Tez-Büro-İş)

Vahap Güvenç (Teksif)

Yaşar Doğualp (Şeker-İş)

Yener Kaya (Deri-İş)

Zekai Apaydın (Türkiye Müzisyenler Sendikası)

Zeki Gedik (Tekgıda-İş)

Zeki Polat (Teksif)

Zeynel Irmak (Tarım-İş)