Hangi taşın altına baksan devletin yanlış tarım politikası çıkıyor. Üretici toprağıyla kavga eder durumda. Tarlada üretemeyen çiftçiler traktörleriyle ülkenin her sokağında eylem yapar duruma geldi.

Domates üreticisinden 3 liraya mal ettiği ürünü 2 liraya satması isteniyor. Salça üreticisi sanayiciler çiftçiyle yaptıkları 5 liralık alım sözleşmesine uymuyor. Çiftçi isyan etti: Tek çare sokağa inmek.

Çay, fındık, fıstık, kayısı, üzüm fark etmiyor. Üretici zor durumda. İktidar Türkiye’de tarımı bitirmeye kararlı. Çiftçiler son bir gayretle seslerini duyurma telaşında. Son isyan Bursa Karacabey’den duyuldu.

Türkiye’nin en önemli salçalık domates üretim merkezi olan Bursa’nın Karacabey Ovası, üretici isyanına sahne oldu. Çiftçiler traktörleri ile Bursa-İzmir Karayolunu saatlerce ulaşıma kapadı.

Emeklerinin karşılığını isteyen üreticileri, jandarma ve çevik kuvvet ekipleri engellemeye çalıştı. Gerginlik yaşanan eylemde domates üreticileri, “Hükümet istifa”, “Çiftçi mahsulüne sahip çık” şeklinde sloganlar attı.

ÇİFTÇİLERDEN ODALARA EYLEM BASKISI

Bursa Karacabey’de domates üreticiliği yapan Ziraat Mühendisi Arzu Erbatur, çiftçilerin dün Bursa-İzmir Karayolu’nda gerçekleştirdiği eylemde yolun 4 saat kapalı kaldığını kaydetti. Eylemin Bursa Valisi ve çok sayıda milletvekilinin gelmesiyle birlikte çiftçilerin Valiye taleplerini dile getirmesiyle birlikte sonlandığını aktaran Erbatur, üreticinin bugün içinde bulunduğu durumun hiç olmadığı kadar kötü olduğunu kaydetti. Erbatur, “Eskiden çiftçi bir ürün zarar ediyorsa bir ürün de kâr ediyordu. Şimdi elde ne var ne yok hepsi tarlada kaldı desem yeridir” dedi.

BirGün’e konuşan Erbatur, şu ifadeleri kullandı: “Çiftçinin, üreticinin içinde bulunduğu durum çok vahim. Bunu hem bir domates üreticisi hem ziraat odasında çalışan bir ziraat mühendisi olarak açıkça söyleyebilirim. Şu an salça fabrikaları hâlâ üretime açılmadı. Çiftçi ürünlerim çürüyecek diye endişeli. Bunun yanı sıra bu sene Tarım Kredi Kooperatifi de domates üreticilerinden ürün almadı. Tüm bunlara ek olarak kışın 25-26 bin bandında belirlenen taahhüt fiyatı gerileyerek 15 bin lira oldu. Bu çiftçinin dönüm başı 10 bin lira zarar etmesi demek. İçinde olduğumuz durum bu, taleplerimiz ise net. Çiftçiler bu talepleri Bursa Valisine de iletti. Salça fabrikalarının bir an önce açılmasını talep ediyoruz, Tarım Kredi Kooperatifi olmak üzere diğer kamu şirketlerinin de marketlerinde çiftçinin, üreticinin ürünlerine yer vermesini istiyoruz. Aynı zamanda domates özelinde bir taban fiyatının artık açıklanmasını ve bu fiyatın 3,5 lira olmasını talep ediyoruz. Bugünkü eylem ne kadar kararlı olduğumuzu göstermiştir, taleplerimizi kazanana dek mücadele edeceğiz.”

Türkiye’de tarımsal üretim yapıp halinden memnun olan tek bir çiftçi kalmadı. Bununla birlikte domates üreticilerinin durumu biraz daha farklı.

DOMATES ÜRETİMİNDE NELER YAŞANIYOR?

Türkiye’nin neredeyse tamamında domates yetiştirmek mümkün. Sanayi tipi (salçalık) domates üretimi iklimin çok daha uygun olduğu Ege ile Doğu ve Batı Marmara Bölgelerinde yaygın. Sofralık domates üretimi ise Akdeniz, Ege ve Batı Karadeniz Bölgelerinde yoğunlaşmıştır.

Salçalık domates üretiminin yoğun olduğu Marmara ve Ege bölgeleri sanayiye yönelik sözleşmeli yetiştiriciliği çok yaygın. Sanayi domatesinde firmaların yüzde 80’i çiftçi ile sözleşmeli üretim yapmaktadır. Bir başka deyimle domates daha tarladayken üretici tarafından satılmış oluyor. Ama burada kritik olan ‘sözleşme’ meselesi. Sözleşmeler genellikle sanayiciler tarafından tek taraflı olarak hazırlanıyor ve üreticiler açısından oldukça da ağır yükümlülükler içeriyor. Devletin seyirci kaldığı bu durum üreticiler tarafından bir ‘mecburiyet’ olarak değerlendiriliyor.

Sözleşmede genellikle alım fiyatı önceden belirlenir. Çiftçiden her türlü maddeye tam uygunluk isteyen sanayici sıra kendisine geldiğinde aynı titizlikte davranmıyor. Bugün çiftçiyi vuran tam da sırtını devlete dayayan sanayicinin bu tutumu. Salça fabrikaları üreticiye düşük fiyat dayatıyor. Örneğin İzmir Kınık’ta üreticiler şirket ile 5 TL/kg üzerinden sözleşme yapmışlar, ancak şirketler sözleşmeye uymadı. Fiyatlar 2 TL’ye kadar düşmüş durumda. Bursa Karacabey’de maliyet 3 TL. Şirketlerle 3,7 TL’ye sözleşme yapılmış, ancak alım fiyatı dün itibariyle 2,3 TL’ye kadar geri çekildi. Çiftçiye “Maliyetinin altında bize sat” diyen sanayici ve buna göz yuman bir iktidar var.

Domates üreticisi bugüne bir günde gelmedi. Hatırlanacağı gibi 2022 yılı Eylül ayında salça ihracatına kısıtlama getirildi. Kısıtlama nedeniyle firmalar üretimlerine düşük kapasite ile devam ettiler. Bu durum istihdamı olumsuz etkilerken domates alım fiyatları sözleşme fiyatlarının çok altında seyretti. Ürünler tarlada kaldı, çiftçiler büyük zarara uğradılar.

Mayıs 2024 başında ihracat kısıtlaması kaldırıldı. Ancak ihracatta kısıtlama nedeniyle Türkiye bazı dış pazarlarını kaybetti. Domates ihracatı yılın ilk 5 ayında yüzde 25 oranında geriledi.

Hangi taşın altına baksan devletin yanlış tarım politikası çıkıyor. Üretici toprağıyla kavga eder durumda. Bıçak kemiğe dayanınca traktörler tarladan çıkıp ülkenin her sokağında görünür duruma geldi.

***

EMEĞİMİZ BOŞA GİDİYOR

Domates üreticilerin ilk eylemi İzmir’in Kınık ilçesinde gerçekleşmişti. Hasat sürecini ve alım fiyatlarındaki krizi BirGün’e değerlendiren Kınık Ziraat Odası Başkanı Halil Yılmaz, çiftçinin haklı taleplerine rağmen fiyatlarda hiçbir değişiklik olmadığını dile getirdi. Çiftçinin malını tarlada kalmasın diye mecburiyetten topladığını ifade eden Yılmaz, “Çiftçi artık para kazanmayı geçti de mal talanı olmasın diye ürün topluyor. Bu fiyatlarla toplanıp da satılan domates ancak masrafının yarısını karşılıyor. Fiyatlar 4 liranın üzerinde olsun ki çiftçi biraz para kazanabilsin, emeğinin karşılığını alabilsin” dedi. Kınık’ta konuştuğumuz domates üreticileri de çok tepkili. Bir üretici “Gübre, ilaç, su ve enerji maliyetleri inanılmaz arttı. Ürettiğimiz domates kendi parasını çıkaramıyor” derken diğeri üretici ise “Destek beklerken daha fazla zorlukla karşılaşıyoruz. Sesimizi duyurmak için eylem yapmak zorunda kaldık” dedi.

∗∗∗

DOMATESTEN KISA NOTLAR

• Son 20 yılda domates üretim yüzde 50 oranında artmış.

• Dünyada dünya domates üretimi, 2022’de 186,1 milyon ton

• Çin 2022 yılında domates üretim ve ekim alanlarında ilk sırada

• Türkiye 2022 dünya domates üretiminde 3. sırada

• Meksika en büyük ihracatçı

• En fazla salçalık domates üretilen iller sırasıyla Bursa, Manisa, İzmir